Các tế bào giáp chế tạo hoóc-môn giáp T3 và T4 từ chất tyrosin và iod hấp thụ trong dòng máu. T3 và T4 được nhả vào dòng máu, tác động trên hầu hết các mô trong cơ thể, làm tăng hoạt động mọi tế bào, giữ nhịp sản xuất năng lượng từ những dự trữ của cơ thể, ảnh hưởng nhiều chức năng thiết yếu: nhịp tim, nhịp thở, sự tăng trưởng, tạo sức nóng, sự tiêu hóa, bảo vệ làn da… điều hòa chức năng chuyển hóa một cách nhẹ nhàng.
Tuyến giáp cùng nhiều tuyến nội tiết của cơ thể hợp thành một dàn hòa tấu. Tuyến yên nhỏ như hột đậu nằm trong hố yên của xương đáy sọ là một nhạc trưởng thật cao chiêu, tiết ra nhiều hormon riêng để chỉ đạo dàn nhạc. Yên tiết ra hoóc-môn TSH điều hòa lượng T3 và T4 trong máu. Khi mức hoóc-môn giáp trong máu tăng quá lố, yên giảm lượng TSH, khiến giáp lơi nhịp, ngược lại thì yên nhả TSH nhiều để giáp tăng nhịp. Thật hài hòa. Vùng dưới đồi trong não lại cầm trịch nhạc trưởng tuyến yên bằng hoóc-môn TRH. Đúng là một bầu sô.
Hạt giáp đơn độc
Dật dờ cánh bướm
Bướm chập choạng, đôi cánh run rẫy, bao nhiêu là rối rắm. Cả người chao đảo, thân tâm bấn loạn.
Cường giáp: do tuyến tiết ra quá nhiều hoóc-môn khiến nhịp sinh hoạt của cả cơ thể rộn ràng, tim nhanh thình thịch, giấc ngủ trăn trở, người nóng nảy bức rức, bụng đói cồn cào, mắt lộ tay run, xuống cân phát hoảng và bướm hiện hình trước cổ.
Suy giáp (nhược giáp): do tuyến chế tạo không đủ hoóc-môn giáp. Nhiệm vụ của hoóc-môn giáp là rồ máy chuyển hóa cho cơ thể, suy giáp có triệu chứng của sự chậm chuyển hóa. Người như hết hơi, thường uể oải mà lại lên cân. Béo phì là do đốt không hết năng lượng. Bệnh tự miễn gọi là Hashimoto thường gây suy giáp. Bị mổ lấy mô giáp nhiều quá không còn đủ chế tạo hoóc-môn cũng gây suy giáp. Viêm giáp thường khi là hậu quả của cường giáp hoặc suy giáp lâu dài.
Phình giáp: con bướm nhỏ bình thường nép sau da cổ mà có lúc hiện hình dưới nhiều dạng, chạy lên chạy xuống theo nhịp nuốt. Phình lớn đều gọi là phình giáp lan tỏa. Phình không đều có nhiều hạt gọi là bướu giáp đa hạt, phần lớn lành tính. Một hạt chạy lên chạy xuống khi nuốt gọi là hạt giáp đáng lưu ý: ai ngờ một hạt giáp đơn độc im lìm có thể là ung thư. Hạt giáp có thể là nang giáp, một bọc chứa dịch, lành tính có thể chọc hút xẹp.
Sao cho cánh bướm thảnh thơi
Cường giáp: có nhiều cách kềm bớt hoạt động tuyến giáp. Thầy thuốc điều trị kháng giáp bằng nhiều thuốc cản trở tuyến giáp bớt sản xuất hoóc-môn. Bác sĩ có thể mổ lấy bớt mô giáp làm giảm nguồn hoóc-môn. Còn có cách làm giảm cường giáp bằng chất phóng xạ I131, khi uống vào thì tụ lại tuyến giáp, phát tia phóng xạ gamma tiêu hủy từ từ tuyến giáp.
Suy giáp: có thể điều chỉnh bằng thuốc bổ sung hoóc-môn giáp, cần phải lựa cho được loại thuốc thích hợp.
Phình giáp: đơn thuần, không suy không cường, không gây khó chịu, có thuốc làm xọp hoặc mổ lấy bớt cho dễ coi.
Hạt giáp đơn độc: bác sĩ rà máy siêu âm kiểm tra vùng cổ thấy một hột nhỏ (vài mm) rồi dùng cây kim thật nhỏ chích hút tế bào (gọi là FNA) xem biết được lành ác. Biết bệnh sớm, điều trị đúng cách cho kết quả thật tốt. Ít ai biết đây là loại ung thư dễ trị khỏi, mà phải được điều trị đúng cách. Tùy theo nhiều ít, bác sĩ mổ lấy trọn tuyến giáp hoặc chỉ cắt một thùy. Có khi cần phải cho thêm chất phóng xạ I131 để tiêu diệt các tế bào ung thư đi xa trong cơ thể.
Mổ rồi có bị câm không? Có dây thần kinh điều động cơ quan nói (thanh quản), mỗi bên một dây đi cận kề cánh bướm. Bác sĩ có tay nghề biết lưu ý sợi chỉ mong manh này, mọi việc sau mổ êm ru. Còn lo chuyện khác nữa. Ôm sát phía sau tuyến giáp là các tuyến cận giáp nhí nhất, to cỡ đầu chân nhang, mỗi bên hai cái. Các nhí này điều hòa lượng canxi trong máu, nếu bị lấy đi thì sau mổ người bệnh bị thiếu canxi, làm co giật cả người.
Tuyến giáp của Tổng thống – bà Cristina Fernandez de Kirchner, 58 tuổi, được mổ 25 ngày sau khi bắt đầu nhiệm kỳ tổng thống thứ hai của nước Argentina vì ung thư tuyến giáp. Nhiều báo đài trên thế giới đưa tin cuộc mổ thành công. Ba ngày sau (7/1/2012) có kết quả chính xác không phải ung thư mà là bệnh lành. Bà chỉ phải uống hoóc-môn tuyến giáp bù trừ suốt đời.
Mừng cho Oprah. The Examiner (9/4/2012) đưa tin tiên liệu phũ phàng Nữ hoàng Talkshow Mỹ Oprah Winfrey sẽ chết trong vòng 2 năm, nếu không lo thay đổi nếp sống. Cân nặng 140 kilô, Oprah từ lâu chiến đấu với tuyến giáp hoạt động thất thường, với bệnh béo phì, huyết áp cao và stress. Có tin nóng hổi: Oprah 62 tuổi đã giảm được 30 pound (khoảng 13,6 kilô) và quyết không để tăng cân lại như các lần trước (Mail online, ngày 20/3/2016).
GS.BS. NGUYỄN CHẤN HÙNG
