(Tiếp theo số 23)
Thời điểm ngừng thuốc sốt rét
Trong quá trình điều trị bằng thuốc sốt rét đặc hiệu, phải bảo đảm nguyên tắc là sau khi bệnh nhân thoát khỏi hôn mê, hết sốt và hết ký sinh trùng sốt rét thì phải dùng hết đợt thuốc theo phác đồ điều trị quy định mới được ngừng.
Thông thường dùng thuốc artesunat tiêm hay quinin tiêm, bệnh nhân thường thoát khỏi hôn mê và tỉnh lại trong vòng từ 1-3 ngày đầu, hết sốt và hết ký sinh trùng sốt rét trong vòng từ 30-50 giờ, có thể có thời gian lâu hơn khi sử dụng thuốc quinin; thực tế tình trạng hết sốt có thể sớm hơn hết ký sinh trùng sốt rét. Trung bình sau khi hết ký sinh trùng sốt rét khoảng từ 2-3 ngày thì mới ngừng thuốc. Lưu ý, không nên căn cứ chủ yếu vào triệu chứng sốt vì sốt còn có thể do nhiều yếu tố khác như bội nhiễm.
Tẩm màn phòng ngừa bệnh sốt rét. Ảnh: TM
Trường hợp sử dụng hết đợt thuốc điều trị, đến ngày thứ 7 hoặc ngày thứ 10 bệnh nhân vẫn còn hôn mê thì có thể có hai nguyên nhân: Khi chẩn đoán đã xác định sốt rét ác tính với kết quả xét nghiệm ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum dương tính, do bệnh nhân đã có biến chứng mất não vì não bị giảm cung cấp máu, giảm ôxy nặng, xuất huyết rải rác trong não hoặc có hội chứng gan – não vì có thêm tình trạng suy gan nặng.
Khi chẩn đoán nghi ngờ sốt rét ác tính với kết quả xét nghiệm ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum âm tính, cần hội chẩn lại để xem xét khả năng có thể là một hội chứng não cấp tính do nguyên nhân khác để điều chỉnh phác đồ điều trị.
Chỉ định điều trị sốt rét ác tính
Thực tế trên lâm sàng, các nhà khoa học đã cảnh báo 4 trường hợp bệnh nhân cần có chỉ định điều trị sốt rét sớm gồm: chẩn đoán xác định sốt rét ác tính có ký sinh trùng sốt rét dương tính; chẩn đoán nghi ngờ sốt rét ác tính có ký sinh trùng sốt rét âm tính; chẩn đoán lâm sàng viêm não virut hoặc hội chứng não cấp chưa rõ nguyên nhân nhưng chưa loại trừ sốt rét ác tính; chẩn đoán sốt rét nặng có triệu chứng dự báo sốt rét ác tính.
Các nhà khoa học khuyến cáo, trong trường hợp chẩn đoán viêm não virut nhưng còn phân vân chưa loại trừ hoàn toàn sốt rét ác tính thì hướng xử trí vẫn nên điều trị theo sốt rét ác tính. Cũng trong trường hợp này và trường hợp chẩn đoán sốt rét nặng có triệu chứng dự báo sốt rét ác tính mặc dù được điều trị theo sốt rét ác tính nhưng không nên tổng hợp báo cáo thống kê là sốt rét ác tính.
Hình ảnh hồng cầu nhiễm ký sinh trùng sốt rét.
Điều cần quan tâm
Mặc dù hiện nay bệnh nhân sốt rét, sốt rét ác tính và tử vong do sốt rét ở các địa phương đã giảm xuống đến mức thấp để tạo điều kiện cơ sở tiến đến lộ trình loại trừ bệnh sốt rét ra khỏi cộng đồng trong thời gian đến nhưng khu vực miền Trung – Tây Nguyên và Đông Nam Bộ vẫn là nơi đang còn phải đối mặt với sự phức tạp của tình hình, trong đó có sốt rét ác tính và nguy cơ tử vong ở các đối tượng bị nhiễm sốt rét ngoại lai và sốt rét kháng thuốc.
Khẩu hiệu hành động của ngành y tế dự phòng là “không có sốt rét ác tính, không có tử vong”, tuy vậy khi gặp phải các trường hợp sốt rét ác tính thì phải bảo đảm những nguyên tắc cấp cứu điều trị đã nêu ở trên để chủ động hạn chế tử vong.
BS. Nguyễn Võ Hinh
