Thanh đại chứa hợp chất glucozit (Indican), khi thủy phân cho glucoza và indoxyl; chất này nhanh bị ôxy hóa thành indigotin. Theo Đông y, thanh đại vị mặn, tính hàn; vào kinh can. Có tác dụng thanh nhiệt giải độc, lương huyết tiêu ban. Chữa các chứng can nhiệt, kinh giật, nhiệt khái đàm đặc, thấp chẩn lở mồm, huyết nhiệt phát ban, thổ nục, sang ung, quai bị. Theo nghiên cứu mới đây tại Đài Loan, bột thanh đại (indigo naturalis) rất hiệu nghiệm trong việc trị bệnh vảy nến (psoriasis). Liều dùng: 2-8g. Do vị thuốc khó tan trong nước nên thường làm thành thuốc bột hoặc cho vào thuốc thang.
Thanh đại (bột chàm) và ít băng phiến chế với nước ấm, bôi vào chỗ đau. Trị viêm tuyến mang tai cấp tính trẻ em (quai bị).
Giải độc trị nhọt:
Bài 1: thanh đại 8g, thạch cao 16g, hoạt thạch 16g, hoàng bá 8g. Các vị nghiền mịn, trộn đều, thêm một lượng vaselin, đánh kỹ, bôi vào chỗ đau. Trị các bệnh ngoài da, sưng nóng, đau ngứa, chảy nước.
Bài 2: thanh đại và ít băng phiến chế với nước ấm, bôi vào chỗ đau. Trị viêm tuyến mang tai cấp tính trẻ em (quai bị).
Lương huyết, tiêu ban: Trị phát ban do nhiệt độc, huyết nhiệt gây thổ huyết, đổ máu cam.
Bài 1: thanh đại 8g. Uống với nước. Trị ban đỏ do nhiễm hàn.
Bài 2: thanh đại 12g, cáp phấn 12g. Nghiền bột mịn. Mỗi lần dùng 2-4g, uống với nước, ngày 2 lần. Trị ho ra đờm có máu do giãn phế quản. Nếu huyết nhiệt gây thổ huyết, chảy máu cam thì dùng thanh đại hoặc kết hợp với bồ hoàng, hoàng cầm.
Thanh nhiệt giải nắng:
Bài 1 – Bột Bích ngọc: thanh đại 63g, cam thảo 63g, hoạt thạch 63g. Nghiền chung thành bột, mỗi lần 12-30g. Sắc hoặc pha với nước. Trị cảm nóng, tiểu tiện ít mà đỏ.
Bài 2: thanh đại 12g, bạch phàn 24g. Nghiền thành bột mịn. Ngày 3 lần, mỗi lần 2g. Chữa viêm gan cấp và mạn tính.
Chữa viêm răng lợi, hầu họng:
Bài 1 – Thuốc cam xanh: bạch phàn 20g, thanh đại 80g, ngũ bội tử 20g, băng phiến 2g. Trị viêm lợi, ngứa nhức chân răng, sâu răng; chảy máu, cam miệng, cam mũi trẻ em.
Bài 2 – Thuốc cam tẩu mã: hoàng bá 12g, hoàng liên 16g, thanh đại 20g, đinh hương 12g, đại hồi 4g, nhân trung bạch 20g, bạch phàn 12g. Làm thuốc bột. Đắp chỗ lợi sưng đau. Ngày 3-4 lần.
Kiêng kỵ: Do thanh đại tính rất hàn nên không phải thực nhiệt thì không dùng.
Lương y Thảo Nguyên
