Tại các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long, nhất là ở An Giang món gỏi sầu đâu được ví như đặc sản của địa phương và được nhiều khách thập phương ưa chuộng. Tuy nhiên, đã có không ít trường hợp bị ngộ độc sau khi uống nước sắc từ loại lá cây này.
Tử vong sau khi tẩy giun
Bệnh viện Nhi đồng 1 TP.HCM mới đây đã tiếp nhận một bé gái hai tuổi (ở Cần Đước, tỉnh Long An) nhập viện trong tình trạng co giật, hôn mê sau khi uống nước sắc từ lá, vỏ và hạt sầu đâu. Dù đã được các bác sĩ cấp cứu, rửa dạ dày, cho uống than hoạt tính… nhưng do nhập viện muộn nên bệnh nhi đã tử vong sau đó.
Người nhà bệnh nhi cho biết, trước đây có xin một cây sầu đâu ở miền Bắc về trồng trước sân để lấy bóng mát. Nghe nhiều người nói lấy lá, vỏ cây và hạt sầu đâu nấu nước uống sẽ tẩy giun cho nên gia đình đã làm theo.
Lá sầu đâu có tác dụng chữa một số bệnh nhưng không nên tùy tiện sử dụng. Ảnh: TL
Không phải loại sầu đâu nào cũng ăn được
Hiện nay ở nước ta có nhiều loại sầu đâu. Cây sầu đâu bản địa của Việt Nam còn gọi là cây xoan, xoan trắng, sầu đông, thầu đâu, khổ luyện, xuyên luyện… Cây to, thân gỗ cao từ 8 – 15m, lá kép lông chim lẻ, cụm hoa mọc ở lá thành xim phân đôi, mọc trước hoặc cùng thời gian với lá non. Hoa có màu trắng hoặc tím nhạt.
Cây sầu đâu này hiện có tên trong danh sách dược liệu của Việt Nam. Các bộ phận của cây có vị đắng, tính lạnh nhưng chỉ vỏ rễ và vỏ thân cây mới được dùng trong y học. Hoạt chất chính trong vỏ rễ và thân là chất toosendamin, còn gọi là khổ luyện tố, có tác dụng diệt giun đũa, giun kim, chống nấm, chống độc tố botudin do vi khuẩn gây ra. Riêng các bộ phận khác của sầu đâu có chứa độc tố. Tùy vào liều lượng, độ mẫn cảm của đối tượng sử dụng mà mức độ độc tính cũng khác nhau.
Lá sầu đâu được dùng làm thuốc diệt côn trùng, sâu bọ chứ không ăn vì có thể gây nguy hiểm và cũng chưa được nghiên cứu nhiều. Theo kinh nghiệm dân gian, người ta cho lá sầu đâu vào chum đựng các loại hạt ngũ cốc, gạo… để tránh phát sinh nấm, sâu mọt hoặc dùng nước sắc lá sầu đâu (4kg lá trong 10 lít nước) phun lên lá cây bị sâu bọ ăn hại.
Ăn quả sầu đâu có thể bị ngộ độc như: nôn mửa, tiêu chảy, suy thận, xuất huyết nội tạng, tim đập nhanh…
Ngoài cây sầu đâu bản địa thì hiện ở nước ta còn có thêm hai loại là sầu đâu Ấn Độ và sầu đâu rừng. Cây sầu đâu Ấn Độ còn có tên khác là cây nim, có thể dùng để làm gỏi (còn gọi là xoan ăn gỏi). Sầu đâu Ấn Độ đang được trồng nhiều và phát triển tốt tại Ninh Thuận.
Còn sầu đâu rừng thuộc họ thanh thất, cây dạng tiểu mộc, mọc thành bụi, chùm; còn gọi là sầu đâu cứt chuột, khổ luyện tử, nha đảm tử, khổ sâm… Loại này có công dụng và độc tính giống sầu đâu bản địa.
Theo nghiên cứu, các loại sầu đâu đều có dược tính, tuy đem lại lợi ích trị bệnh nhưng độc tính cũng cao. Nếu sử dụng không đúng và quá liều có thể ảnh hưởng xấu, thậm chí đe dọa đến tính mạng. Vì vậy, người dân không nên sử dụng làm thuốc hoặc rau ăn hằng ngày một cách tùy tiện, đặc biệt, không nên ăn một lúc quá nhiều vì độc tố sẽ vượt khả năng chịu đựng của cơ thể.
Bác sĩ Thanh Lan