Rụng trứng là hiện tượng trứng phóng ra khỏi buồng trứng. Các nghiên cứu của phương pháp Billings cho biết 85% số phụ nữ rụng trứng vào ngày đỉnh, 10% vào ngày thứ nhất và 5% rụng trứng vào ngày thứ hai sau “đỉnh”. Ghi lại cảm giác chất nhờn nơi âm hộ mỗi ngày trên biểu đồ giúp bạn gái nhận biết một chu kỳ rụng trứng trọn vẹn, có khả năng thụ thai, là chu kỳ có ngày đỉnh và thời kỳ hoàng thể kéo dài từ 11 – 16 ngày.
Muốn có trứng rụng, hoạt động của trục hạ đồi – tuyến yên – buồng trứng phải hoàn chỉnh. Trong đời sống sinh sản của người phụ nữ, hoạt động buồng trứng có tính liên tục, liên quan đến nội tiết tố và khả năng rụng trứng. Đó là phản ứng bình thường đối với các điều kiện môi trường khác nhau, nhằm đảm bảo sức khỏe của mẹ và bé trong trường hợp thụ thai. Người mẹ chưa trưởng thành thể lý, đang cho con bú, bị stress hay đang mắc bệnh thì không tốt cho việc mang thai, sinh nở và chăm sóc em bé.
Tính liên tục của hoạt động buồng trứng bắt đầu rất sớm, từ giai đoạn phôi thai với hàng triệu nang trứng thô sơ, giảm dần cho đến khi bé gái chào đời, chỉ còn 1 – 2 triệu nang trứng có chứa noãn bào và chỉ có 400 – 500 nang cho trứng rụng trong suốt đời sống sinh sản của người phụ nữ mà thôi. Khi bé gái dậy thì, trong 2 năm sau lần ra máu đầu tiên, kinh nguyệt không đều là do có những chu kỳ không rụng trứng. Ra máu không phải lúc nào cũng là kinh nguyệt, vì trước kinh nguyệt phải có rụng trứng, ra máu mà chưa có rụng trứng có thể do tăng giảm thất thường của nội tiết tố. Sau đó, thiếu nữ trẻ khỏe mạnh sẽ có các chu kỳ rụng trứng đều đặn khoảng 24 – 36 ngày, tuy thỉnh thoảng vẫn có chu kỳ không thụ thai. Chu kỳ rụng trứng bình thường sẽ bị gián đoạn bởi thai kỳ và cho con bú, và rồi chu kỳ có trứng rụng trở lại khi mẹ cai sữa dần. Những bất thường hoạt động buồng trứng như chu kỳ ngắn, không rụng trứng, thời kỳ hoàng thể ngắn có thể xảy ra trong giai đoạn tiền mãn kinh hay do stress, rối loạn biến dưỡng – nội tiết, béo phì, đột ngột thay đổi trọng lượng cơ thể, tập thể dục quá mức…
So với các thời kỳ buồng trứng không hoạt động (trước dậy thì, mãn kinh), hoặc hệ nội tiết chưa hoàn chỉnh (dậy thì) hay đã suy yếu (tiền mãn kinh), thì rụng trứng vào tuổi trưởng thành là dấu hiệu của hệ nội tiết hoàn chỉnh và tinh thần, lối sống lành mạnh.
Kinh nguyệt là hiện tượng dễ nhận ra nhất trong chu kỳ sinh dục nữ, nhưng sự kiện quan trọng nhất lại là rụng trứng. Thay vì tìm mọi cách để có kinh đều, bé gái cần được học cách theo dõi chất nhờn sớm, từ 6 tháng sau lần ra máu đầu tiên. Hiểu biết về cơ thể kết hợp với học hỏi về giới tính giúp bé tự tin, yêu quý bản thân và phát hiện sớm một số bệnh lý của hệ nội tiết như bệnh vùng hạ đồi, bệnh tuyến yên, tuyến giáp, tuyến thượng thận, hội chứng buồng trứng đa nang…, những bệnh này có thể ảnh hưởng đến sự phát triển cơ thể, làm tăng nguy cơ hiếm muộn và rối loạn hành vi sau này. Dấu hiệu chất nhờn bất thường, ra máu nhiều lần trong thời kỳ hoàng thể, hoàng thể ngắn, xảy ra trong hai chu kỳ liên tiếp hoặc hơn 3 chu kỳ trong năm, được coi là bất thường. Cần thay đổi lối sống, đi khám và điều trị nguyên nhân vì bất thường sẽ không tự hết mà ngày càng tệ hơn. Sau khi đã được trị liệu và điều chỉnh lối sống, trứng sẽ rụng trở lại, kéo theo kinh nguyệt đều đặn.
Trong chu kỳ, estogen từ các nang trứng phát triển tiết ra và tăng cao trước rụng trứng; sau khi trứng rụng, progesterone tăng nhanh chuẩn bị cho nội mạc tử cung sẵn sàng đón phôi làm tổ. Hai nội tiết tố buồng trứng này ảnh hưởng lên các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin, dopamin, glutamat, GABA làm thay đổi tâm trạng, trí nhớ, khả năng ngôn ngữ, khả năng ra quyết định của người phụ nữ. Trong tuổi vị thành niên, chúng làm thay đổi cấu trúc vỏ não mới, liên quan đến hành vi, xã hội tính sau này ở tuổi trưởng thành. Trầm cảm gặp ở nữ nhiều hơn nam, dùng thuốc ngừa thai sẽ ức chế rụng trứng và làm tăng gấp đôi nguy cơ trầm cảm ở bé gái vị thành niên.
Những yếu tố bất lợi cho sức khỏe hay việc mang thai làm cho hiện tượng rụng trứng bị hoãn hay ngừng lại. Khi những rối loạn tâm lý, lối sống không lành mạnh được điều chỉnh, các bệnh lý được chữa trị, buồng trứng hoạt động bình thường trở lại, cho những chu kỳ có rụng trứng và có khả năng thụ thai. Điều đó chứng tỏ rụng trứng là dấu hiệu khỏe mạnh ở phụ nữ chứ không phải ra máu đều như nhiều người lầm tưởng, khi mà ra máu có thể chỉ do nội tiết tố tăng giảm mà chưa chắc có rụng trứng.
ThS.BS. NGUYỄN THỊ TUYẾT MINH
