Theo Đông y, quế chi vị cay, ngọt, tính ấm; vào kinh phế, tâm, bàng quang, quế chi có tác dụng phát hãn giải biểu, ôn kinh thông dương. Trị phong hàn biểu hư, phong hàn biểu thực, phong hàn thấp tý, đàm ẩm, chứng phù tiểu tiện không lợi, đau ngực hồi hộp, rối loạn kinh nguyệt, kinh bế, đau kinh, trưng hà. Dùng mỗi ngày 2 – 12g.
Quế chi được dùng làm thuốc trong các trường hợp:
Tán hàn giải biểu.Trị các chứng cảm mạo phong hàn thuộc biểu hư, ra mồ hôi, sợ gió, mạch phù hoãn. Dùng bài Quế chi thang: quế chi 12g, thược dược 12g, cam thảo 4g, sinh khương 12g, đại táo 3 quả. Sắc uống.
Khu hàn, giảm đau. Trị đau bụng do lạnh, phong thấp do lạnh, ớn lạnh, đau mỏi các khớp chi và vai.
Bài 1: quế chi 12g, phụ tử 12g, cam thảo 8g, sinh khương 12g, đại táo 3 quả. Sắc uống. Trị phong thấp, đau nhức khớp mà không thấy biểu hiện nhiệt.
Bài 2: quế chi 8g, thược dược 16g, cam thảo chích 4g, sinh khương 12g, đại táo 4 quả, kẹo nha 24g. Sắc 5 vị thuốc, bỏ bã, cho kẹo nha vào, đun nhỏ lửa, quấy cho tan, uống lúc ấm. Trị đau bụng lâm râm.
Hoạt huyết thông kinh:
Bài 1: quế chi, phục linh, thược dược, đơn bì, đào nhân mỗi loại 8g. Sắc uống hoặc tán bột làm hoàn. Dùng cho phụ nữ ứ huyết, kinh bế đau bụng, thai lưu.
Bài 2: quế chi, đào nhân, xích thược, hải tảo, mẫu lệ, miết giáp mỗi loại 16g; hồng hoa 10g; nhũ hương, một dược, sơn lăng, nga truật mỗi loại 8g. Các vị tán chung bột mịn, luyện với mật làm hoàn. Mỗi ngày uống 2 – 3 lần, mỗi lần 12g. Trị u xơ tử cung, khối u trong bụng.
Ôn thận, hành thủy. Trị chứng thận dương không đủ, tiểu tiện không lợi, uống nước vào ngưng đọng, ho hen có đờm, tim đập nhanh.
Bài 1: phục linh 12g; quế chi, bạch truật, cam thảo mỗi loại 8g. Sắc uống. Trị các chứng ho hen có đờm, tim đập nhanh, mắt mờ.
Bài 2: phục linh 12g, trư linh 12g, bạch truật 12g, trạch tả 16g, quế chi 4g. Các vị trộn chung, tán bột mịn. Ngày uống 2 – 3 lần, mỗi lần 12g. Trị tiểu tiện không lợi, phù thũng, báng.
Một số món ăn thuốc có quế chi:
Cháo quế chi phòng phong ý dĩ: quế chi 10g, sinh khương 10g, phòng phong 12g. Dược liệu nấu lấy nước để sẵn. Gạo tẻ 100g, ý dĩ 30g cùng đem nấu cháo, khi được cháo, cho nước dược liệu vào khuấy đều cho sôi lại là được. Ngày nấu 1 lần chia 2 lần ăn (sáng, chiều). Dùng tốt cho bệnh nhân viêm khớp đau khớp.
Gà giò hầm quế chi tiểu hồi: gà giò 1 con (800g – 1.000g), quế chi 6g, tiểu hồi 6g, bột tam thất 3g. Gà làm sạch, chặt miếng, nấu với nước sắc dược liệu và các gia vị, muối, nước cho chín nhừ. Ăn thịt gà, uống nước canh gà với bột tam thất. Ngày 1 lần, liên tục 5 – 10 ngày. Dùng tốt cho chị em viêm tử cung, buồng trứng.
Kiêng kỵ: Không dùng cho người âm hư hỏa vượng, người có các tổn thương ở yết hầu, xuất huyết, phụ nữ có thai.
TS. Nguyễn Đức Quang