Cua đồng là món ăn bổ dưỡng, dân giã ở các vùng quê và thành thị nước ta. Canh cua đồng giải nhiệt, kích thích tiêu hóa, phù hợp với những ngày hè oi nóng. Trong Đông y, cua đồng còn là vị thuốc có trị nhiệt tà, thông kinh mạch, mạnh gân xương…
Thịt cua đồng giàu protid, lipid, canxi, phospho, sắt, các vitamin B1, B2, B6 và PP; ngoài ra còn có melatonin. Mai cua còn có chất chitin. Vị mặn tanh, tính hàn, hơi độc, cua đồng có tác dụng tán kết, hoạt huyết, hàn gân xương, trị nhiệt tà trong lồng ngực, thông kinh mạch làm cho ngũ tạng khỏi buồn phiền, giải độc thức ăn, liền gân thêm sức cho xương, bổ ích khí lực, tống các vật kết đọng trong người, phá chứng ứ huyết do vấp ngã hoặc chấn thương, sốt rét. Dùng 100-200g mỗi ngày bằng cách cua sống; tán bột, rang, nấu canh.
Một số bài thuốc và món ăn chữa bệnh có cua đồng
Trị còi xương trẻ em: cua đồng 100g rửa sạch, bỏ yếm, mai, chân và càng, để ráo, rang nhỏ lửa đến khô và vàng. Xay giã nhỏ mịn, rây lấy bột mịn. Mỗi ngày dùng 1-2 thìa nhỏ bột (5-10g) pha với bột gạo, đun chín.
Giải nhiệt mùa hè, trị lở ngứa: cua đồng 200g, rau đay 100g, mồng tơi 100g, mướp hương 1-2 quả. Cua đồng bỏ yếm và mai, giữ lại gạch cua, rửa sạch giã nát, lọc lấy nước, cho mắm muối vừa ăn; rau đay, mồng tơi rửa sạch cắt đoạn; mướp gọt bỏ vỏ, rửa sạch, thái miếng. Đun nước cua với gạch đến sôi, gạt phần gạch nổi sang một bên; cho mướp và rau vào, đun đến khi mướp chín trong là được.
Chữa vết thương tai nạn đụng giập, đau nhức: cua đồng 2-5 con, rửa sạch, giã nát, hòa thêm 1 chén rượu, đun sôi, gạn nước uống, bã đắp vào chỗ đau.
Canh cua khoai sọ
Chữa tụ máu: mai cua và chân cua 30g, xuyên khung 10g, tô mộc 20g, ngải diệp 10g, kê huyết đằng 16g, tục đoạn 18g, thổ phục linh 20g, ngưu tất nam 16g, rễ bưởi bung 16g, đinh lăng 16g, quế tâm 8g, cam thảo 10g. Mai và chân cua sao vàng, cho sắc cùng với dược liệu. Uống trong ngày.
Chữa viêm thận cấp: cua đồng 200-250g, vỏ rễ dâu tươi 50-100g. Cua đồng bỏ yếm và mai, rửa sạch; vỏ rễ dâu rửa sạch thái đoạn; tất cả giã nát, lọc lấy nước, đun sôi để uống trong ngày.
Chữa tâm trạng bồn chồn, kém ăn ít ngủ: cua đồng 200g, khoai sọ 60g, rau rút 1 mớ. Cua đồng bỏ yếm và mai, rửa sạch giã nát, lọc lấy nước, cho mắm muối vừa ăn; khoai sọ cạo bỏ vỏ, rửa sạch bổ miếng vừa ăn; rau rút lấy phần lá, cọng non, bỏ rễ và bấc ngắt đoạn, rửa sạch. Cho khoai vào nước cua, nấu đến khi khoai chín nhừ, cho rau rút vào, đun vừa chín là được. Ăn trong ngày; dùng liền 2-3 ngày.
Kiêng kỵ: Không dùng loại cua dưới bụng có lông, lưng có chấm sao, chân có khoang. Không được uống nước cua chưa chín do ký sinh trùng sán lá (Paragonimus) thường sống bám trên cua; nếu ký sinh ở ruột sẽ gây đau bụng, tiêu chảy…, nếu chúng ký sinh ở phổi gây tức ngực khó thở, nóng sốt, nổi mề đay…, sống ở gan gây áp-xe gan và ở não sẽ gây các cơn động kinh… Không dùng cho phụ nữ có thai; không uống nước trà hay ăn hồng khi dùng cua.
TS. Nguyễn Đức Quang