Củ mài được thu hoạch vào mùa đông hoặc đầu xuân, lúc cây tàn lụi chỉ còn lại những chùm quả khô, củ đào về, cắt bỏ gốc thân, rửa sạch đất rồi đồ hoặc ủ cho mềm, thái lát, sấy khô dùng sống. Nếu dùng chín thì đem sao nhỏ lửa cho đến khi dược liệu có màu vàng đều. Cần chế biến ngay, không để tươi lâu quá 3 ngày, củ sẽ bị hỏng thối.
Củ mài cho vị thuốc hoài sơn.
Trong y học cổ truyền, củ mài đã chế biến có tên thuốc là hoài sơn. Hoài sơn vị ngọt, tính bình, không độc, là thuốc bổ có tác dụng dưỡng vị sinh tân, ích phế bổ thận, chỉ khát chữa tỳ vị suy nhược, nóng sốt khát nước, mồ hôi trộm, đi tiểu nhiều, ăn khó tiêu, đau dạ dày, viêm ruột , đái tháo đường… Dạng dùng thông thường là thuốc sắc hay thuốc bột với liều 20-30g/ngày. Dùng riêng hoặc phối hợp một số vị thuốc khác:
Thuốc kiện tỳ, trị tiêu hóa kém: hoài sơn (sao) 60g, phục linh, bạch biển đậu (sao), sơn tra, mạch nha, thần khúc, đương quy, mỗi vị 45g; bạch truật (sao), trần bì, sử quân tử, mỗi vị 20g; hoàng liên, cam thảo, mỗi vị 10g. Tất cả tán bột, rây mịn, trộn với mật hoàn viên. Ngày uống 2-3 lần, mỗi lần 3-5g.
Thuốc bổ huyết, trị suy nhược cơ thể cho người cao tuổi: hoài sơn, rễ hà thủ ô, quả tơ hồng, lõi huyết giác, đỗ đen sao cháy, mỗi vị 100g, hạt vừng đen 30g, lá ngải cứu 20g, gạo nếp rang 10g, muối rang 5. Tất cả tán nhỏ rây thành bột mịn, trộn với mật hoàn viên. Ngày uống 10-20g.
Thuốc trị rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy mạn tính: hoài sơn 100g, củ súng, hạt sen, ý dĩ, mỗi vị 50g. Tất cả sấy khô, tán nhỏ, rây bột mịn. Ngày uống 10-15g.
Thuốc bổ dùng cho người bị đau dạ dày: hoài sơn 10g, bạch truật 8g, phục sinh 6g, trần bì 5g. Tất cả sắc với 400ml nước còn 100ml, uống làm 2 lần trong ngày.
Thuốc chữa suy dinh dưỡng, trẻ em tiêu hóa kém, đại tiện lỏng: hoài sơn, ý dĩ, mạch nha, mỗi vị 100g, đảng sâm hoặc sâm bố chính, bạch truật, mỗi vị 50g; hạt cau, vỏ quít, mỗi vị 25g. Tất cả sao vàng, tán nhỏ, rây bột mịn. Ngày uống 10-15g.
Thuốc trị sỏi mật, bệnh đái tháo đường: hoài sơn 60g, ý dĩ 120g, lá lách lợn 1 cái. Tất cả thái và nghiền nhỏ, nấu với gạo nếp thành cháo ăn trong ngày.
BS. Mai Thu Thủy