Phụ nữ sau khi trải qua sinh nở cơ thể thay đổi, sức khỏe suy yếu, hoạt động của các cơ quan phủ tạng cũng bị ảnh hưởng rất nhiều… Ông cha ta thường khuyên nên tránh gió lạnh, thức ăn khó tiêu, dầu mỡ, giữ tinh thần thanh thản, tránh căng thẳng; đặc biệt, phòng tránh các bệnh “sản hậu”.
Bệnh “sản hậu” theo các sách Đông y là các bệnh xảy ra trong vòng 100 ngày sau sinh. Một trong những nguyên nhân chính là do sau sinh ác lộ (máu xấu, sản dịch) chưa ra hết, ứ đọng dễ sinh các biến chứng nguy hiểm, nhiễm trùng tử cung, sốt co giật, trướng bụng…
Bài thuốc
Bài thuốc Sinh hóa thang có từ đời nhà Thanh (1644 – 1912), trích trong sách “Phó Thanh Chủ Nữ Khoa” của tác giả Phó Thanh Chủ (1607 – 1684). “Sinh hóa” gồm có “sinh” nghĩa là sinh máu mới, “hóa” nghĩa là thay, trừ bỏ máu cũ ứ trệ.
Thành phần: đương quy 24g, xuyên khung 9g, đào nhân 6g, hắc khương 2g, cam thảo 2g. Sắc nước uống hoặc thêm ít rượu sắc.
Công dụng: hóa ứ sinh tân, ôn kinh chỉ thống.
Chủ trị: sau sinh sản dịch bị ứ trệ gây đau bụng.
Gia giảm: phụ nữ sau sinh trong vòng 7 ngày, hoặc ăn trúng thức ăn sống lạnh, bụng đầy đau, gia quế nhục 2 – 4g. Sản dịch ứ trệ, bụng trướng đau kéo dài, cơ thể nóng bứt rứt, ăn uống ít, gia tam lăng, liên nhục, quế nhục, công bổ kiêm trị.
Đương quy
Giải thích bài thuốc
Trong bài dùng đương quy bổ huyết hoạt huyết, hóa ứ sinh tân (tăng cường sự lưu thông máu, thay cũ đổi mới) làm chủ dược.
Xuyên khung hành khí hoạt huyết (giúp máu lưu thông tốt hơn) cùng với đào nhân hoạt huyết khứ ứ (tăng cường lưu thông máu, chống tắc nghẽn) làm thần.
Hắc khương nhập huyết, tán hàn, ôn lý, chỉ thống (gia tăng nhiệt lượng, giúp cơ thể ấm áp, giảm đau) làm tá.
Cam thảo điều hòa các vị thuốc làm sứ. Dùng rượu để gia tăng tác dụng hoạt hóa tiêu ứ.
Bài này “trong hành có bổ, trong hóa có sinh”, nên vừa có tác dụng hóa ứ sinh tân lại có tác dụng ôn kinh chỉ thống. Điều này cũng phù hợp với nghiên cứu dược lý của y học hiện đại trên các vị đương quy, đào nhân, xuyên khung thấy có tác dụng làm tăng co bóp tử cung, giúp tử cung co hồi tốt hơn.
Lưu ý:
– Sinh hóa thang có tính tân ôn tẩu tán nên người âm hư, huyết nhiệt, Can âm hư, Can dương vượng, Tâm hỏa cang thịnh… không nên sử dụng.
– Theo Đông y, phụ nữ trong vòng 10 ngày sau sinh không được uống thuốc bổ, vì ác lộ chưa ra hết, nếu dùng thuốc bổ sẽ làm ác lộ ứ trệ mà sinh biến chứng nguy hiểm.
– Những biểu hiện bất thường về sản dịch của phụ nữ sau sinh:
Sản dịch ra ngày càng nhiều hoặc sau 6 tuần sản phụ vẫn ra sản dịch có máu màu đỏ đậm, mùi hôi thối, sốt cao hơn 380C, bụng dưới căng tức… khả năng bị nhiễm trùng tử cung hoặc còn sót nhau.
Sau sinh không thấy sản dịch: có thể do sản phụ nằm nhiều, không đi lại, vận động… gây bế sản dịch.
ThS.BS. NGUYỄN TRƯƠNG MINH THẾ
(Giảng viên khoa YHCT – ĐH Y Dược TP.HCM)