Theo Y học cổ truyền, bệnh suyễn do hỏa nhiệt phần nhiều do ăn uống không hợp lý và cảm liễm hỏa nhiệt tà khắc phế mà sinh ra bệnh. Trẻ thường biểu hiện như miệng khô lưỡi ráo khát nước, mặt đỏ môi hồng…
Nếu nguyên nhân do phế nhiệt thì mũi phập phồng; nếu bởi vị nhiệt thì đại tiện bí; nếu bởi tâm hỏa khắc phế trẻ đêm ngủ không yên, tiểu tiện vàng và ít; nếu bởi thận hư hỏa bốc lên phổi thì tiểu tiện trong và nhiều. Sau đây là một số bài thuốc trị theo nguyên nhân:
Trẻ bị suyễn miệng khô mũi phập phồng… do phế nhiệt. Phép trị là thanh phế, thông tiện, bình suyễn. Dùng bài Lương cách tán (Cục Phương) gia giảm: liên kiều 8g, mang tiêu 2g, cam thảo 2g; chi tử, cát cánh, tang bì, hoàng cầm, đại hoàng, bạc hà, trúc diệp, tang diệp mỗi vị 4g. Sắc nước cho ít mật ong uống. Tác dụng: thanh nhiệt thượng tiêu trung tiêu, đồng thời thông đại tiện.
Cát cánh là vị thuốc trong bài “Lương cách tán” trị trẻ bị hen suyễn do phế nhiệt.
Giải thích phương thuốc: tang bì thanh phế hỏa; cát cánh cho phổi vận hóa dễ.
Trẻ bị suyễn đại tiện táo, môi hồng… do vị nhiệt thịnh. Phép trị là thanh vị, thông đại tiện. Dùng bài Lương cách bạch hồ thang (Thương Hàn Luận), gia giảm: cam thảo 2g, liên kiều 8g, bạc hà 3g, thạch cao 16g, tri mẫu 8g; chi tử, hoàng cầm, đại hoàng, phác tiêu, ngạnh mễ mỗi vị 4g. Sắc uống.
Công dụng: Trị phế và vị bị nhiệt thịnh, suyễn cấp, miệng khô, họng khô, khát, mặt đỏ, môi hồng.
Giải thích phương thuốc: đại hoàng, phác tiêu, liên kiều, chi tử, hoàng cầm, thạch cao thanh nhiệt; bạc hà tiết nhiệt; cam thảo, ngạnh mễ hòa chính;
Trẻ bị suyễn đêm ngủ không yên…do tâm nhiệt. Phép trị là thanh tâm, đinh suyễn. Dùng bài Đạo xích tán (Tiểu nhi dược chứng trực quyết), gia giảm: sinh địa hoàng, mộc thông, cam thảo mỗi vị 12g; đăng tâm 4g, trúc diệp 4g. Các vị thuốc tán bột mịn trộn đều, đổ nước sắc lá tre vào, uống nóng. Tác dụng: thanh tâm, lợi thủy chữa các chứng bệnh tâm kinh nhiệt thịnh, miệng khát, mặt đỏ, người nóng bứt rứt, mồm lưỡi lở, tiểu tiện ít đỏ, có lúc tiểu tiện đau.
Giải thích bài thuốc: sinh địa hoàng có tác dụng thanh nhiệt lương huyết dưỡng âm là chủ dược; mộc thông, trúc diệp thanh tâm giáng hỏa lợi tiểu; cam thảo tiêu thanh nhiệt tả hỏa và điều hòa các vị thuốc.
Trẻ bị suyễn tiểu vàng người nóng… do thận hỏa bốc lên. Phép trị là tư âm giáng hỏa… Dùng bài Tri bá địa hoàng hoàn (Chu Đan Khuê) gia giảm: hoài sơn 12g, hoàng cầm 6g; tri mẫu, sinh địa, đơn bì mỗi vị 8g; trạch tả 4g, phục linh 4g. Sắc nước uống. Tác dụng: tư âm giáng hỏa mạnh hơn, dùng trong những trường hợp bệnh lao, sốt kéo dài, ra mồ hôi trộm có tác dụng tốt.
Giải thích phương thuốc: sinh địa, sơn thù bổ huyết sinh tinh và tráng thuỷ; hoài sơn, phục linh kiện tỳ thấm thấp; đơn bì, trạch tả thông huyết, lọc chất trệ ở thuỷ đạo; tri mẫu, hoàng cầm thanh phế hỏa, giáng hỏa.
Lương y Minh Phúc
