Suy dinh dưỡng trẻ em Đông y gọi là cam tích. Nguyên nhân thường gặp là do trẻ ăn uống không điều độ (cai sữa quá sớm, ăn nhiều chất ngọt hoặc béo quá, no hoặc đói thất thường) làm tỳ vị bị tổn thương; do chăm sóc không đúng cách hoặc không phù hợp với các giai đoạn phát triển sinh lý của trẻ nhỏ làm nguyên khí hao tổn, tân dịch bị tổn thương.
Khi mới mắc, trẻ hơi gầy, kém ăn hoặc ăn nhiều, đi cầu nhiều, phân khi lỏng khi đặc, đầy bụng, có thể sốt nhẹ, miệng khát, lòng bàn chân, bàn tay nóng, người bứt rứt, hay khóc, ngủ không yên, rêu lưỡi hơi vàng, mạch tế hoạt. Nặng hơn trẻ miệng khô, khát nước, sôi bụng, tiêu chảy, có khi táo bón, bụng to, gân xanh nổi lên, nước tiểu đục trắng, rêu lưỡi trắng. Trẻ suy dinh dưỡng lâu ngày làm người gầy, bộ mặt nhăn nheo như người già, tinh thần mệt mỏi, ăn uống kém, tiếng khóc nhỏ, rêu lưỡi mỏng khô, lông tóc khô; kèm theo da khô, loét niêm mạc, loét miệng, lắng đọng sắc tố, tử ban, phù thũng… Phương pháp điều trị: Vừa công vừa bổ. Trước hết phải tiêu tích (tiêu đồ ăn bị tích trệ), tiếp đến tẩy trùng tích (trừ giun sán), sau đó bổ hư lý tỳ điều vị. Dùng các bài thuốc sau:
Thuốc uống:
Bài 1:“Tiêu cam lý tỳ thang”: tam lăng 2g, thanh bì 4g, lô hội 0,2g, sử quân tử 4g, hoàng liên 4g, thần khúc 6g, nga truật 4g, trần bì 4g, binh lang 2g, cam thảo sống 4g, mạch nha 6g. Sắc 3 lần, hợp lại, chia uống 3 lần trong ngày, nên dùng nước đăng tâm thảo và đại táo làm thang. Dùng khi bệnh mới phát, do tích trệ, phần nhiều thuộc thực chứng.
Sử quân tử (cây hoa làm thuốc)
Bài 2: “Sử quân tử tán”: sử quân tử ngâm, ủ, bóc vỏ lụa và cắt phần đầu nhọn. Tất cả sấy khô, tán bột, ngày uống 2 – 4g, uống lúc đói. Tác dụng tẩy trùng tích (giun sán).
Bài 3: “Sâm linh bạch truật tán”: bạch biển đậu 20g, nhân sâm 40g, bạch linh 40g, bạch truật 40g, cam thảo 40g, hoài sơn 40g, liên nhục 20g, cát cánh 20g, ý dĩ 20g, sa nhân 20g. Tất cả tán bột, ngày uống 3 lần, mỗi lần 4 – 8g tùy theo tuổi. Tác dụng bổ hư điều vị.
Binh lang (tức hạt cau)
Bài 4: “Tập thành hoàn gia giảm”: lô hội 0,8g, ngũ linh chi 4g, dạ minh sa 4g, trần bì 6g, xuyên khung 8g, xuyên quy 8g, mộc hương 6g, sử quân tử 8g, nga truật 6g, hoàng liên 6g, thịt cóc 12g, thanh bì 6g. Tất cả tán nhỏ, trộn với nước mật lợn làm viên, ngày uống 4 – 6g. Chữa chứng cam ở các tạng phủ.
Hoài sơn là rễ củ đã chế biến của cây củ mài. Cây củ mài có nhiều ở những vùng đồi núi phía Bắc nước ta.
Lương y Thảo Nguyên
(SKĐS)