Con tằm đến độ trưởng thành chuyển từ màu trắng sáng sang màu vàng nhạt rồi vàng đậm (người ta gọi là tằm chín), sẽ nhả ra những sợi tơ rất mảnh, bao bọc quanh mình mỗi ngày một nhiều và dày lên thành kén. Lúc này tằm co lại và biến thành nhộng. Đến độ phát triển, nhộng sẽ mọc cánh, chân và râu, rồi cắn kén chui ra và biến thành con ngài gồm con đực và con cái.
Về hình dáng, ngài tằm nói chung có thân dài 1,5 – 2cm. Đầu to, quanh mắt có một vòng lông, đôi râu dài xù xì, chẽ ngang sang hai bên. Cánh màu trắng đục, luôn xòe rộng tạo thành một hình tam giác cân, trên cánh có hai vạch ngang màu đen, vạch trước ngắn, vạch sau dài, ở giữa mỗi bên cánh có một vệt tròn nhỏ cùng màu với vạch. Bụng có những vòng sẫm màu, hẹp dần về phía cuối. Toàn thân có màu vàng nâu bẩn, ngài tằm đực nhỏ màu nâu sẫm, bụng thon, còn ngài tắm cái to hơn, màu nâu nhạt, bụng phình ra vì mang nhiều trứng.
Theo y học cổ truyền, chỉ dùng ngài tằm đực. Dược liệu có tên thuốc là tàm nga, vị mặn, bùi béo, mùi thơm, tính ấm, với tác dụng bổ thận, tráng dương, cường tinh. Theo nghiên cứu của y học hiện đại, ngài tằm đực đã được xác định chứa chất methyl testosteron (một nội tiết tố nam) có hoạt tính sinh học cao và tác dụng làm tăng mạnh trọng lượng của túi tinh trên động vật thí nghiệm. Trong ngài tằm đực có chứa một hàm lượng hormon sinh dục nam là methyltestosteron, chất này có hoạt tính sinh học cao, có tác dụng làm phát triển túi tinh của động vật thí nghiệm.
Bộ phận dùng làm thuốc của ngài tằm đực là cả con, đem vặt cánh, bỏ đầu và chân, rồi phơi hoặc sấy khô. Khi dùng đem dược liệu sao vàng, có thể dùng tươi, dược liệu có tác dụng ích tinh, bổ thận tráng dương, dùng trị các chứng di tinh, hoạt tinh, liệt dương… Cách dùng như sau:
Món ăn, bài thuốc: ngài tằm đực (tươi) 7 con, bỏ cánh, đầu, chân, nấu với gạo thành cháo, ăn trong ngày.
Hoặc dùng bài: ngài tằm đực (5-7 con) sao vàng giòn, tán nhỏ, xay bột mịn; tôm he bóc vỏ 20g, giã nhuyễn. Hai thứ trộn đều với hai quả trứng gà. Đem rán hoặc hấp chín, ăn trong ngày.
Rượu ngài tằm đực: ngài tằm đực 100g, dâm dương hoắc 60g, kim anh 50g, ba kích 50g, thục địa 40g, sơn thù 30g, ngưu tất 30g, kỷ tử 20g, lá hẹ 20g, đường kính 40g. Tất cả thái nhỏ, phơi khô, ngâm với 2 lít rượu 35-40 độ, càng lâu càng tốt. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 30ml, trước hai bữa ăn chính và khi đi ngủ.
Bột ngài tằm đực: ngài tằm đực 5 con, sấy khô, tán bột mịn, luyện với mật ong làm viên bằng hạt đỗ xanh, uống làm hai lần trong ngày, dùng 20-30 ngày là một liệu trình.
Theo nghiên cứu kết hợp y học cổ truyền và y học hiện đại của Nhà nước trên cơ sở một bài thuốc gia truyền, ngài tằm đực được bào chế với nhung hươu, cá ngựa và nhiều vị thuốc bổ khác có nguồn gốc thực vật như nhân sâm, ba kích, hà thủ ô… thành dạng cao (chiết xuất bằng cồn 70 độ) và viên bao. Thuốc có tác dụng tăng trọng và kích thích sinh dục, trị chứng yếu sinh lý của phái mày râu.
Để lấy được toàn ngài tằm đực, ngoài việc thu bắt đơn giản bằng cách chờ cho ngài tằm cắn kén chui ra và chỉ lựa những con nhỏ hoặc đang giao phối với ngài tằm cái, người ta đã nghiên cứu theo dõi sự biến thái của kén tằm và đã phát hiện ra một hiện tượng sinh học khá lý thú: Đó là đúng 5 giờ sáng mỗi ngày thì ngài tằm đực đồng loạt cắn kén chui ra và từ 6 giờ sáng trở đi ngài tằm cái mới cắn kén chui ra, nhưng hầu như chắc chắn là từ 5-6 giờ sáng là có thể thu được toàn ngài tằm đực.
Lương y Hoài Vũ