Nhiều bệnh và tật có thể phát sinh từ sự suy yếu của sức đề kháng (miễn dịch) trong cơ thể. Vì vậy, việc tăng cường miễn dịch sẽ giúp con người phòng tránh và chống chọi được với bệnh tật, nhất là trong thời tiết khắc nghiệt của mùa hè…
Vai trò của hệ miễn dịch
Miễn dịch, nói một cách nôm na là khả năng chống đỡ, sức đề kháng của cơ thể trước sự xâm nhập có hại từ bên ngoài và từ bên trong cơ thể. Nó được ví như “Bộ công an” và “Bộ quốc phòng” của một quốc gia chống thù trong, giặc ngoài để bảo vệ cơ thể.
Các tế bào miễn dịch đảm nhiệm các chức năng miễn dịch, chúng tồn tại, di động và lưu hành khắp cơ thể, làm nhiệm vụ tầm soát liên tục toàn bộ cơ thể nhằm phát hiện các tác nhân gây bệnh: Các vi sinh vật (ký sinh trùng như giun, sán, nấm, mốc…), vi khuẩn, Rickettsia, virus, Prion (các protein lây nhiễm, nhỏ hơn virus 100 lần) và những vật lạ trong cơ thể sinh ra hoặc đưa từ bên ngoài vào (tế bào lạ; các phức hợp: Kháng nguyên, kháng thể lạ; các tế bào ung thư…) để sẵn sàng tiêu diệt, loại trừ các tác nhân gây hại cho cơ thể.
Cơ quan miễn dịch cho ta sự chống đỡ với bệnh tật của từng người khác nhau. Trong một khu vực có những bệnh mà người này mắc, người khác không. Người không mắc bệnh chứng tỏ cơ quan miễn dịch của họ tốt hơn những người đã mắc bệnh. Hoặc khi mắc bệnh thì cũng chóng khỏi nhờ sức đề kháng tốt của cơ thể…
Các yếu tố ảnh hưởng tới sức đề kháng của cơ thể
Ngoài những hội chứng suy giảm miễn dịch bẩm sinh do di truyền và một số chứng suy giảm miễn dịch mắc phải đặc hiệu như AIDS, mỗi chúng ta có thể mắc phải các chứng suy giảm miễn dịch thứ phát ở các mức độ khác nhau do nhiều yếu tố bên trong cũng như bên ngoài gây ra. Tuổi cao, căng thẳng, trầm cảm, chế độ dinh dưỡng không đầy đủ và cân bằng, ít luyện tập và tiếp xúc với thiên nhiên, mắc các bệnh mạn tính như bệnh gan, bệnh đái tháo đường, sử dụng thuốc (kháng sinh, khám nấm, kháng siêu vi trùng, thuốc chống viêm, corticosteroids, thuốc kháng miễn dịch, thuốc diều trị ung thư…), bị nhiễm các độc tố như các hóa chất hoặc các chất độc có nguồn gốc sinh vật là những yếu tố có thể gây suy giảm chức năng của hệ miễn dịch, làm giảm sức đề kháng của cơ thể trước các tác nhân gây bệnh.
Thuốc trợ giúp hệ miễn dịch khỏe mạnh
Vitamin và chất khoáng: Vitamin và khoáng chất có vai trò quan trọng đối với sự phát triển, duy trì các chức năng của cơ thể. Đây là những nguyên vật liệu cấu trúc nên tế bào, chuyển hóa các enzym phản ứng trong tế bào, là thành phần không thể thiếu được đối với sự phát triển của tế bào nói riêng và cơ thể nói chung.
Việc ăn uống thiếu các chất như acid amin (đạm), vitamin A, B1, C, PP, chất khoáng và các nguyên tố vi lượng khác như sắt, kẽm về lâu dài sẽ dẫn đến tình trạng suy dinh dưỡng làm suy giảm hệ miễn dịch.
Ví dụ, vitamin C là một chất chống ôxy hóa rất mạnh, hỗ trợ hệ miễn dịch công kích vi khuẩn và virus. Nó cũng giúp cơ thể tạo ra interferon (một loại protein ngăn không cho virus phát triển trong cơ thể). Ngoài ra, vitamin C còn giúp tăng cường glutathione, giúp tăng cường chức năng thải độc và duy trì hệ miễn dịch khỏe mạnh. Trong số các loại khoáng chất, kẽm được cho là góp phần duy trì hệ miễn dịch khỏe mạnh. Cơ thể thiếu kẽm sẽ khiến lượng bạch cầu suy giảm, làm tăng nguy cơ mắc bệnh tật.
Các nghiên cứu đều cho thấy việc ăn các thực phẩm vi sinh như sữa chua cũng rất tốt. Các vi sinh này sẽ giúp tăng cường hệ miễn dịch khi thường xuyên ăn.
“Văcxin” tạo miễn dịch: Đối với loại này, để tạo ra miễn dịch của cơ thể chống lại một loại bệnh nào đó, người ta có thể dùng chính các vi khuẩn gây bệnh đó, làm yếu hoặc mất độc lực của chúng và đưa vào cơ thể tạo kháng nguyên. Hệ thống miễn dịch sẽ nhận diện, ghi nhớ kháng nguyên và sản xuất kháng thể đặc hiệu chống lại vi khuẩn gây bệnh. Ví dụ như các vắc xin phòng bệnh sởi, cúm, ho gà…
Bổ sung dinh dưỡng đa dạng, đầy đủ chất để tăng sức đề kháng.
Ngoài ra người ta còn dùng các vi khuẩn lành tính như Lactobacillus acidophilus, Bifidobacterium longum, Streptococcus faecalis (những vi khuẩn có ích trong đường ruột) trong các sản phẩm chữa bệnh đường ruột.
Globulin miễn dịch (kháng thể) để ngừa hoặc đôi khi điều trị các bệnh truyền nhiễm. Tiêm globulin miễn dịch còn dùng cho người suy giảm miễn dịch. Cơ chế hoạt động là truyền các kháng thể lấy từ máu của những người trước đó đã bị nhiễm bệnh để chống lại bệnh.
Thuốc kích thích miễn dịch: Một số thuốc với tác dụng tăng chức năng miễn dịch đã được đưa vào sử dụng trong điều trị các bệnh nhiễm trùng, nhiễm siêu vi trùng, ung thư và các hội chứng suy giảm miễn dịch như các interferon. Đây là cytokin tự nhiên, điều tiết miễn dịch bằng cách tăng hoạt tính đại thực bào, tăng tính độc hại đặc thù của tế bào miễn dịch đối với các tế bào đích. Tác dụng chống ung thư và chống virus bằng cách ức chế sự sao chép virus, ngăn chặn sự nhân đôi, chống tăng sinh tế bào, được dùng tăng cường miễn dịch, chống virus, ngăn cản sự phát triển của một vài loại ung thư…
Ngoài ra một số dược phẩm có nguồn gốc công nghệ sinh học như: zadaxin, interleukin-7, interleukin 2, GM-CFS, aslem cũng được nghiên cứu và ứng dụng cho các bệnh suy giảm miễn dịch và viêm nhiễm mạn tính.
Dược thảo: Các loại thực phẩm như tỏi, hành, kinh giới, rất giàu chất flavonoid và giúp ngăn ngừa sự phát triển của các siêu vi và chống lại các gốc tự do trong cơ thể. Tỏi đã được sử dụng như một gia vị và “thuốc” có khả năng kháng khuẩn, kháng nấm, kháng siêu vi trùng và ký sinh trùng cùng với tác dụng tăng sức đề kháng, rất hiệu quả trong các bệnh cảm cúm, viêm nhiễm đường hô hấp… và đã được chứng minh là có tác dụng tăng số lượng tế bào miễn dịch T- killer tự nhiên. Kinh giới đã được nhân dân ta sử dụng từ bao đời nay làm thuốc giải cảm, giảm sốt, chống dị ứng.
Hoàng kỳ cũng đã được nghiên cứu và ứng dụng như một dược thảo có khả năng tăng cường chức năng hệ miễn dịch một cách toàn diện. Nhờ có tác dụng tăng khả năng thực bào và tạo kháng thể, dược thảo nổi tiếng này đã được ứng dụng và dự phòng và điều trị cá bệnh nhiễm trùng, bệnh siêu vi trùng, các hội chứng suy giảm miễn dịch do hóa trị liệu, xạ trị… Hơn thế nữa, nhờ có khả năng điều hòa miễn dịch, hoàng kỳ còn được nghiên cứu và ứng dụng thành công trong nhiều bệnh tự miễn và dị ứng như Lupus ban đỏ, viêm cầu thận mãn.
Các loại nấm ăn cũng có khả năng tăng sức đề kháng cho cơ thể con người. Ăn nấm có thể giúp phòng các bệnh viêm nhiễm như cảm cúm, viêm họng, viêm nhiễm đường tiêu hóa và tiết niệu. Nghiên cứu trên súc vật và người cho thấy nhiều loại nấm ăn và nấm dùng trong y học cổ truyến của các dân tộc trên thế giới có khả năng phục hồi và tăng cường chức năng của hệ miễn dịch.
Ngoài ra, việc luyện tập thể dục thể thao hàng ngày giúp tăng cường lưu thông máu đến các cơ quan trong cơ thể, giúp đẩy mạnh đào thải các chất chuyển hóa độc hại, nhờ đó hệ miễn dịch (sức đề kháng) được tăng cường… Vì vậy, hãy tham gia bất kỳ môn thể thao nào mà mình ưa thích như chạy, đạp xe, bơi lội, đi bộ…
Những lưu ý khi dùng
Theo Tổ chức Y tế Thế giới, sức khỏe của con người bị chi phối bởi 4 yếu tố: môi trường, dinh dưỡng, tinh thần và vận động. Vì vậy, việc sống trong một môi trường ít ô nhiễm, hoạt động thể lực hàng ngày, ăn uống đủ chất hợp vệ sinh, sống vui vẻ, tránh stress… là “liều thuốc quý” giúp tăng cường hệ miễn dịch.
Đối với các vitamin và khoáng chất nên bổ sung bằng thực phẩm như ăn nhiều rau xanh, hoa quả…. Chỉ bổ sung bằng thuốc cho những cơ thể bị thiếu các chất này. Vì nếu bổ sung thừa sẽ gây nên các hậu quả do thừa các chất đó hoặc sẽ gây rối loạn trong cơ thể. Ví dụ, thừa canxi gây sỏi thận, canxi đọng ở mạch máu góp phần gây xơ vữa mạch máu và nguy cơ tăng huyết áp; đọng ở vỏ não (ở người già trên 70 tuổi) góp phần gây nguy cơ mắc Hội chứng Alzheimer.
Việc dùng các thực phẩm chức năng đặc hiệu theo từng đợt để tăng cường và điều hòa miễn dịch có nhiều ưu việt vì thường không kèm theo các phản ứng phụ và tương tác tốt, hỗ trợ tốt các chức năng khác của cơ thể. Một số thuốc tăng cường miễn dịch có trên thị trường hiện nay (trừ aslem) thường có giá thành cao, phức tạp cho việc sử dụng và kèm theo những tác dụng phụ khá phổ biến. Các thuốc này chỉ nên được chỉ định sau khi xem xét và cân nhắc kỹ lưỡng về mặt lợi và hại trên một người bệnh cụ thể.
BS. Hoàng Xuân Việt
