Tại Mỹ, hàng năm có khoảng 200.000 người bị tổn thương dây chằng chéo trước, trong hơn nửa số đó phải điều trị bằng phẫu thuật. Khoảng 50% những tổn thương dây chằng chéo trước có kèm theo các tổn thương khác như rách sụn chêm, bong sụn khớp, tổn thương dây chằng chéo sau và phù tủy xương…
Khớp gối được cấu thành bởi 3 xương: đầu dưới xương đùi, đầu trên xương chầy và xương bánh chè. Khớp gối chủ yếu là khớp kiểu bản lề, các xương kết nối với nhau bởi hệ thống dây chằng gồm dây chằng bên trong, dây chằng bên ngoài, dây chằng chéo trước và dây chằng chéo sau.
Dây chằng chéo trước chạy chéo giữa khớp gối, kết nối xương chầy với xương đùi, giữ xương chầy không bị trượt ra trước và xoay trong.
Nguyên nhân đứt dây chằng chéo trước
Có khoảng 70% tổn thương dây chằng chéo trước do nguyên nhân chấn thương gián tiếp, trong khi khoảng 30% do chấn thương trực tiếp. Chấn thương trực tiếp vào mặt trước gối, hay gặp trong cú va chạm trong tình huống cản bóng; tai nạn giao thông (tổn thương trực tiếp); Tổn thương gián tiếp xảy ra khi đang chạy, dừng đột ngột và chuyển hướng nhanh chóng; Xoay người sang phía đối diện trong lúc bàn chân giữ nguyên; Cú nhảy cao, rơi một chân tiếp đất trong tư thế không thuận…
Cơ chế tổn thương dây chằng chéo trước.
Dấu hiệu bị tổn thương dây chằng chéo trước
Sưng và đau vùng gối: Bệnh nhân có thể cảm nhận được tiếng “rắc” ngay khi chấn thương. Sau đó, gối sưng đau và hạn chế vận động. Dù bệnh nhân có điều trị hay không thì tình trạng sưng đau dần cũng tự hết.
Lỏng gối: Bệnh nhân có cảm giác chân yếu khi đi lại. Khó khăn khi đứng trụ một chân bên gối lỏng. Khi chạy nhanh có cảm giác ríu chân, dễ vấp ngã. Khi đi nhanh trên đường không bằng phẳng dễ có cảm giác trẹo gối. Lên cầu thang cảm giác không thật chân, khó khăn khi đi xuống dốc hoặc bước xuống cầu thang.
Teo cơ: Đùi bên chấn thương nhỏ dần do teo cơ, do đó chân càng ngày càng yếu, nhất là khi cơ đùi teo nhiều. Teo cơ dễ xảy ra ở những người ít hoạt động như dân văn phòng, học sinh… Tuy nhiên, với vận động viên thể thao, triệu chứng lỏng gối thường biểu hiện không rõ ràng vì cơ đùi rắn chắc làm cho gối vững giả tạo mặc dù dây chằng chéo trước đã đứt hoàn toàn.
Hậu quả do đứt dây chằng chéo trước
Đứt một phần dây chằng chéo trước (căng giãn, đứt không hoàn toàn): phần lớn là tốt nếu được tập phục hồi chức năng đúng, đủ thời gian, thường ít nhất là 3 tháng. Tuy nhiên, có nhiều bệnh nhân mặc dù tổn thương không hoàn toàn nhưng gối vẫn mất vững.
Đứt hoàn toàn dây chằng chéo trước: phần lớn tiên lượng kém nếu không được phẫu thuật. Người bệnh bị lỏng gối nhiều, không thể bước đi bình thường, mất khả năng chơi thể thao.
Hậu quả của quá trình lỏng gối là xuất hiện các tổn thương thứ phát như rách sụn chêm (>90%), bong sụn khớp (70%) và cuối cùng là thoái hóa khớp gối (60% sau 10 năm).
Điều trị bảo tồn (không phẫu thuật)
Những trường hợp điều trị bảo tồn, phục hồi chức năng đóng vai trò quan trọng. Đeo nẹp chỉnh hình thực sự cần thiết. Tuy nhiên, khi tổn thương dây chằng chéo trước có các tổn thương khác kèm theo thì nên phẫu thuật.
Những trường hợp nên điều trị bảo tồn: Đứt không hoàn toàn dây chằng chéo trước, gối vững; Đứt hoàn toàn dây chằng chéo trước ở bệnh nhân không có triệu chứng hoặc không có nhu cầu chơi thể thao hoặc sẽ từ bỏ chơi thể thao; Ít hoạt động, người già; Trẻ em (còn sụn phát triển).
Điều trị bằng phẫu thuật
Phẫu thuật khâu lại dây chằng chéo từ lâu đã không mang lại hiệu quả, vì vậy, tái tạo lại dây chằng chéo trước bằng một mảnh gân khác thay thế (gân tự thân hoặc hiến tặng) qua nội soi là phương pháp phẫu thuật phổ biến nhất hiện nay. Mục đích của phẫu thuật là giải quyết lỏng gối, phục hồi lại chức năng của dây chằng chéo trước, từ đó làm vững gối, giúp người bệnh trở lại sinh hoạt và chơi thể thao bình thường. Tuy nhiên, có một số yếu tố khiến người bệnh cân nhắc, quyết định mổ hay bảo tồn.
Yếu tố cân nhắc phẫu thuật
Những người trưởng thành có nhu cầu hoạt động nhiều; các vận động viên thể thao; người lao động chân tay thì nên phẫu thuật.
Những người có tuổi nhưng nhu cầu hoạt động còn cao nên cân nhắc khi quyết định phẫu thuật.
Trẻ em đang tuổi phát triển nên cân nhắc khi phẫu thuật vì có thể làm tổn thương sụn phát triển, lúc này phẫu thuật viên nên trì hoãn phẫu thuật cho tới khi có những cải tiến về kỹ thuật hoặc đã giảm nguy cơ làm tổn thương sụn phát triển của trẻ.
Những người tổn thương dây chằng chéo trước mất vững, có nguy cơ dễ tái chấn thương cũng nên cân nhắc.
Trước khi phẫu thuật, người bệnh cần phải được tập phục hồi chức năng để lấy lại biên độ khớp. Trước đó, nếu gối còn sưng nề, chân phải được bất động, điều trị giảm phù nề. Chỉ nên mổ khi gối hết sưng và biên độ vận động tốt.
TS.BS. Dương Đình Toàn (BV Việt Đức)
