Sỏi túi mật là bệnh thường gặp ở nước ta, chiếm khoảng 8 – 10% dân số. Ban đầu, những triệu chứng của sỏi có thể rất mơ hồ và thường chỉ phát hiện tình cờ qua thăm khám sức khỏe định kỳ, hoặc khi sỏi đã gây ra biến chứng.
Túi mật có nhiệm vụ lưu giữ mật sau khi được sản xuất bởi gan, dịch mật có nhiều thành phần như: cholesterol, bilirubin (sắc tố mật màu vàng) và muối mật… Thông thường trong mỗi bữa ăn, túi mật sẽ tham gia tiêu hóa thức ăn bằng việc co bóp đưa dịch mật vào ruột non để hỗ trợ tiêu hóa chất béo.
Nguyên nhân
Sỏi túi mật được hình thành do sự lắng đọng, kết tụ của các thành phần trong dịch mật, với kích thước dao động từ vài milimét đến vài centimét, chủ yếu từ sự kết tụ của cholesterol, do mất cân bằng của các thành phần có trong dịch mật. Khi lượng cholesterol trong dịch mật gia tăng quá mức, vượt khả năng hòa tan của muối mật hoặc do lượng muối mật giảm đi sẽ dẫn tới hình thành sỏi cholesterol. Ngoài ra, sỏi sắc tố mật là do sự kết tụ của bilirubin trong một số bệnh như thiếu máu hồng cầu liềm, xơ gan…
Sỏi mật được hình thành bởi một số yếu tố nguy cơ như:
– Do di truyền: nếu trong gia đình có người mắc sỏi túi mật, tất nhiên mọi người trong gia đình sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
– Theo giới tính: phụ nữ là những người có nguy cơ mắc sỏi túi mật cao hơn nam giới.
– Thừa cân hoặc béo phì.
– Do giảm vận động: những người ít vận động, ngồi nhiều; những người ăn uống quá kiêng khem hoặc nuôi ăn qua đường tĩnh mạch.
– Chế độ ăn uống có quá nhiều cholesterol.
Các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh giúp phát hiện sỏi
Triệu chứng
Sỏi túi mật thường không có triệu chứng rõ ràng, chỉ có một số dấu hiệu sớm như: đầy bụng khó tiêu, buồn nôn, chán ăn, ợ nóng… Do đó, người bệnh không hề biết mình bị sỏi túi mật mà thường chỉ phát hiện qua khám sức khỏe định kỳ hoặc khám vì một bệnh nào đó.
Khi sỏi di chuyển, cọ xát, hoặc tăng về kích thước và số lượng sẽ làm tắc nghẽn dòng chảy của dịch mật nên xuất hiện cơn đau quặn ở vùng thượng vị và lưng, kéo dài trong vài giờ đồng hồ. Một cơn đau quặn mật điển hình có các đặc điểm:
– Vị trí: đau ở hạ sườn phải, lan lên vai phải hoặc sau lưng.
– Mức độ: đau nhiều và liên tục.
– Chu kỳ chia thành nhiều đợt nhỏ, kéo dài trong vài giờ.
– Thời điểm: thường đau sau khi ăn no, ăn bữa ăn giàu chất béo, hoặc đau về đêm.
Biến chứng
Sỏi túi mật được tích tụ lâu ngày, kích thước lớn dần lên kết hợp với các yếu tố nguy cơ khác nhưng không được điều trị có thể gây ra các biến chứng nguy hiểm sau:
– Viêm túi mật cấp và mạn tính do sỏi bị kẹt lại ở cổ hoặc ống túi mật gây viêm túi mật dẫn tới cơn đau nặng và sốt. Người bệnh có thể được chỉ định mổ lấy sỏi hoặc cắt túi mật.
– Tắc ống mật chủ: viên sỏi chặn ống dẫn mật từ túi mật hoặc gan đến ruột non, làm tắc ống dẫn mật dẫn đến vàng da hoặc nhiễm trùng ống dẫn mật.
– Ung thư túi mật: đây là biến chứng nguy hiểm nhưng thường rất hiếm và ở những người có tiền sử sỏi túi mật thì nguy cơ mắc bệnh ung thư túi mật cao hơn người bình thường.
Chẩn đoán
Do sỏi mật không có những dấu hiệu điển hình, nên ngoài việc thăm khám và hỏi bệnh, để xác định bệnh cần phải thực hiện một số xét nghiệm như sau:
– Xét nghiệm máu: nhằm kiểm tra các dấu hiệu nhiễm trùng hoặc tắc nghẽn và để loại trừ các nguyên nhân khác.
– Các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh giúp phát hiện sỏi như: siêu âm bụng, chụp cắt lớp vi tính (CT-scan), chụp cộng hưởng từ mật tụy (MRCP-Scan), nội soi theo hướng dẫn của siêu âm.
Phòng ngừa
Sỏi túi mật là bệnh diễn tiến âm thầm với những dấu hiệu không điển hình nên người bệnh ít quan tâm và chỉ phát hiện qua siêu âm. Do đó, việc phòng ngừa là vô cùng quan trọng và để phòng ngừa sỏi túi mật chúng ta cần phải thay đổi lối sống nhằm giảm nguy cơ hình thành sỏi mật cũng như làm chậm quá trình phát triển và ngăn ngừa nguy cơ tái phát sỏi như sau:
– Ăn đủ bữa: do thói quen bỏ qua bữa sáng có thể làm tăng đáng kể nguy cơ mắc bệnh sỏi túi mật. Vì vậy, chúng ta cần phải cố gắng ăn đầy đủ và đúng bữa, nhất là bữa sáng đừng để cơ thể bị bỏ đói.
– Dinh dưỡng hợp lý: nên có chế độ ăn hợp lý, cân đối dinh dưỡng và hạn chế thực phẩm giàu cholesterol.
– Không nên nôn nóng trong việc giảm cân phải thực hiện giảm từ từ vì sụt cân nhanh có thể làm tăng nguy cơ sỏi túi mật. Tốt nhất là nên giảm khoảng 0,5 – 1kg mỗi tuần.
– Thường xuyên vận động thể lực, hạn chế ngồi nhiều với những bài tập đơn giản nhẹ nhàng trong khoảng 30 – 45 phút mỗi ngày.
BS. HỒ VĂN CƯNG
