Nấm miệng Candida là nguyên
nhân thường gặp của trẻ đến khám tại các phòng khám Nhi, cũng như là lý do các
bà mẹ đưa bé đến mua thuốc tại các hiệu thuốc tây. Bệnh có thể được phát hiện
tình cờ qua thăm khám, hay do những
triệu chứng khó chịu của bé mà bà mẹ mang bé đến khám.
Mặc dù chẩn đoán và điều trị
không khó, tuy nhiên vẫn còn những trường hợp bị bỏ sót có thể gây diễn tiến
bệnh nặng hơn, hay không phải là nấm miệng nhưng một số bà mẹ vẫn tự ý dùng
thuốc rơ miệng kháng nấm không cần thiết trong thời gian dài. Bài này chia sẻ
kiến thức về nấm miệng candida ở trẻ em với các bà mẹ, bạn đọc để giúp tránh bỏ sót bệnh nấm miệng candida,
cũng như tránh lạm dụng thuốc rơ miệng trong các tình trạng không cần thiết.
Nấm candida có những đặc điểm
gì?
– Bình thường nấm candida thường
trú trên cơ thể và không xâm lấn gây bệnh.
– Có 40 – 60% dân số là người lành mang Candida trên cơ
thể.
– Candida bình thường tồn tại
ở da, hệ tiêu hóa, cơ quan sinh dục nữ… và có nhiều chủng khác nhau, trong đó
chiếm tỉ lệ cao nhất là chủng candida albicans 70%.
– Trẻ thường nhiễm candida trong lúc sinh khi mẹ bị
nấm candida âm đạo lúc mang thai.
– Miệng trẻ sơ sinh có pH
thấp thuận lợi cho nấm phát triển.
– Nấm candida có 0,5 – 20% số
nhũ nhi khỏe mạnh và 50% trẻ nhiễm HIV-AIDS.
Yếu tố thuận lợi nào cho nấm
candida ở miệng phát triển gây bệnh?
– Hệ miễn dịch của trẻ chưa
trưởng thành.
– Vệ sinh răng miệng kém, đặc
biệt ở các bé đang điều trị chỉnh hình nha có mang các dụng cụ chỉnh nha gây
khó khăn cho vệ sinh răng miệng.
– Các bệnh gây suy giảm hệ
miễn dịch: HIV – AIDS, ung thư.
– Dùng thuốc corticoid –
kháng sinh kéo dài – thuốc ức chế miễn dịch – hóa trị liệu ung thư.
– Suy dinh dưỡng.
– Chấn thương tại chỗ.
– Đái tháo đường.
– Giảm chức năng tuyến nước
bọt.
Nấm candida ở miệng gây ra
những triệu chứng gì ở trẻ em?
– Không triệu chứng, có thể
do phát hiện tình cờ trong khi thăm khám một bệnh khác hay do tình cờ thấy
những mảng trắng trên niêm mạc má hay lưỡi.
– Trẻ biếng ăn, hay có thể
thay đổi vị giác ăn không cảm thấy ngon miệng.
– Đau rát họng, kích thích.
– Nôn ói.
– Nếu nặng: gây khó nuốt (nếu
nấm lan xuống thực quản) hay khàn giọng (nếu nấm lan xuống thanh quản).
Khám miệng bé bị nấm miệng
candida sẽ thấy những hình ảnh gì?
– Các mảng trắng như sữa, hay
kem, phủ trên nền hồng ban – dính chặt vào niêm mạc lưỡi, má… khó bóc tách và
khi cố bóc tách có thể gây chảy máu.
Đa số biểu hiện dưới dạng giả
mạc trắng, một số biểu hiện với dạng bạch sản, tăng sản lưỡi, hay dạng viêm
lưỡi có dạng hình thoi ở giữa lưỡi. Với trẻ hay dùng thuốc corticoid hít, hay
xông trong điều trị dự phòng suyễn mà
không súc miệng sau xịt, cũng có thể bị nấm miệng candida dưới dạng hồng ban
thường thấy ở vùng vòm họng.
Chẩn đoán dựa vào gì? Có cần
thiết phải làm xét nghiệm không?
– Chẩn đoán chủ yếu dựa khám
lâm sàng.
– Xét nghiệm hiếm cần thiết
và chỉ thực hiện trong trường hợp khó chẩn đoán, kém đáp ứng điều trị… sẽ
thấy các tế bào hạt men nẩy mầm, sợi tơ nấm giả khi nhuộm Gram, soi tưoi, hay
sinh thiết và có thể định danh chủng nấm candida khi quệt cấy bệnh phẩm.
Các tình trạng hay bệnh lý
nào có thể bị chẩn đoán nhầm là bị nấm miệng?
Lưỡi bản đồ: đây là tình
trạng mà bà mẹ hay thường bị nhầm lẫn với nấm miệng candida nhất, và hay tự ý
mua thuốc kháng nấm rơ miệng cho trẻ. Tình trạng rơ miệng không đúng này không
những không cần thiết, mà đôi khi làm tăng thêm tình trạng khó chịu, tổn thương
lưỡi và thậm chí biếng ăn của bé vì làm tổn thương các nụ vị giác trên lưỡi do
rơ lưỡi không cần thiết và không đúng. Điều cần lưu ý là lưỡi bản đồ không phải
là tình trạng nhiễm nấm candida miệng,
với mảng có bờ giới hạn rõ trên lưỡi, và đôi khi gây loét lưỡi.
Dính sữa hay thức ăn: các
mảng trắng dễ dàng làm sạch khi rơ miệng bằng gạc sạch. Dính sữa và thức ăn thường gặp tuổi ăn
dặm và đặc biệt ở trẻ bú sữa công thức.
Loét miệng dạng aptơ: có thể
kèm theo sốt, đau họng và khó nuốt. Điều trị tình trạng này chủ yếu là nâng đỡ,
giảm sốt, giảm đau và bổ sung vitamin.
Trẻ bị bệnh tay chân miệng:
trẻ có lở, loét miệng và thường kèm hồng ban mụn nước ở lòng bàn chân, bàn tay,
gối, mông và có thể kèm sốt và/ hoặc các
biến chứng nặng khác về thần kinh, tim, phổi… Trong điều trị giảm đau họng
của bệnh tay chân miệng có thể dùng thuốc ngậm hỗn dịch kháng acid và đôi khi
sự dính các thuốc này trên miệng, lưỡi bé có thể bị chẩn đoán nhầm là bị nhiễm
candida ở miệng.
ThS.BS. NGUYỄN ĐÌNH HUẤN