Táo bón ở trẻ em có thể do nguyên nhân chức năng hoặc có thể do bệnh lý. Nguyên nhân chức năng thường gặp là do chế độ ăn không cân bằng, thiếu chất xơ; do trẻ uống không đủ nước; do mải chơi, ngại nhà vệ sinh lạ… Táo bón do bệnh lý như: hẹp hậu môn, hẹp ruột, ruột già quá to, rối loạn vận động ruột, bệnh nội tiết chuyển hóa… Hiểu và biết được những nguyên nhân này, phụ huynh sẽ dễ dàng hơn trong việc phòng ngừa và điều trị táo bón cho trẻ.
Khắc phục chứng táo bón ở trẻ
Giai đoạn tập ăn dặm: Do thay đổi chế độ ăn: trẻ đang từ bú mẹ chuyển sang bú bình (sữa mẹ chuyển sang sữa công thức); thức ăn lỏng, mềm chuyển sang thức ăn đặc…
Giai đoạn lớn hơn: Trẻ có nguy cơ bị táo bón trong giai đoạn tập ngồi bô hay bồn cầu vì nhiều nguyên nhân. Trẻ không thích ngồi bô hay bồn cầu do vậy chúng có thể cố gắng nín nhịn đi vệ sinh. Trẻ nín làm phân càng ở lâu trong cơ thể càng khô cứng hơn khiến trẻ đau và dễ rách hậu môn, chảy máu khi đi vệ sinh. Vì vậy, trẻ dễ nín nhịn nhiều hơn để khỏi phải ngồi bô hay bồn cầu. Chế độ ăn thiếu đa dạng,vẫn còn phụ thuộc nhiều vào sữa nên thường bị thiếu chất xơ.
Giai đoạn đi học: Một số bé miễn cưỡng phải dùng nhà vệ sinh tại trường vì chúng không quen, điều này có thể dẫn đến việc nín, nhịn đi vệ sinh. Khi khối phân đóng cứng trong trực tràng lớn dần lên, bé không thể giữ được nữa nên làm són phân ra quần (ị đùn). Điều này khiến bé thực sự xấu hổ và sợ hãi nên sẽ thu mình lại, không tham gia các hoạt động trường lớp như các bạn cùng lứa. Ngoài ra, phân ứ đọng lâu ngày còn có tác hại làm bé biếng ăn, tăng cân chậm, thay đổi tính tình (dễ cáu kỉnh, mệt mỏi, mất tập trung…).
Giai đoạn trẻ tập ăn dặm là thời điểm trẻ dễ bị táo bón.
Nguyên nhân gây táo bón ở trẻ
Mẹ ít sữa hoặc mẹ bị táo bón: Sữa mẹ là thức ăn hoàn chỉnh, thích hợp, vệ sinh và phù hợp nhất đối với hệ tiêu hóa và hấp thu của trẻ. Nhiều bà mẹ sau đẻ, sau mổ thường gặp hiện tượng bị táo bón. Mẹ cho con bú bị táo bón thì phải điều trị táo bón cho mẹ. Mẹ cần ăn nhiều chất xơ được cung cấp từ rau quả tươi, uống nhiều nước, đặc biệt các loại nước hoa quả vừa cung cấp vitamin và cả các ion nhất là kali rất cần cho sự vận động của ống tiêu hóa… Trẻ bú sữa mẹ đầy đủ ít khi bị táo bón hơn so với sữa công thức (sữa hộp, sữa ngoài có thể làm ruột hấp thụ nước nhiều hơn làm phân bị khô và khó di chuyển ra ngoài).
Mặt khác, táo bón có thể do mẹ cho con uống sữa pha quá đặc khi cho rằng: trẻ sẽ ăn được nhiều hơn trong một lần bú bình, khi đó lượng nước trong ngày mà trẻ cần hấp thu ít đi dẫn tới táo bón. Vì vậy, khi trẻ ăn sữa ngoài bị táo bón nên pha sữa loãng hơn bình thường một chút, có thể pha thêm 1 thìa cà phê nước quả (cam, quít…) vào cốc sữa cho trẻ hoặc dùng nước cháo pha sữa cho trẻ từ 4 tháng trở lên.
Trẻ uống ít nước, ăn quá nhiều chất đạm mà ít chất xơ
Nhiều bé không thích ăn rau dẫn tới sự mất cân đối trong thực đơn của trẻ. Trẻ ăn quá nhiều chất đạm, không đủ chất xơ. Rau quả và trái cây tươi là nguồn cung cấp chất xơ dồi dào. Nước ép của các loại trái cây tươi có nhiều vitamin C, B, E, các vi chất, chất xơ… tham gia vào quá trình chuyển hóa thức ăn, giúp tiêu hóa thuận lợi. Tuy nhiên, các nhà chuyên môn vẫn khuyên nên cho trẻ ăn trái cây thay vì uống nước sẽ tốt hơn cho hệ tiêu hóa, cải thiện chứng táo bón nhờ chất xơ và chất bã có trong trái cây.
Uống ít nước cũng là nguyên nhân khiến trẻ bị táo bón. Nhu cầu về nước được tính theo công thức chung: 40ml x cân nặng. Nhiều trẻ thường xuyên chạy nhảy, nô đùa nhưng uống rất ít nước; một số trẻ khác thích uống các loại nước giải khát đóng chai, nước ngọt có ga làm hết nhanh cảm giác khát nước, kích thích hệ tiêu hóa làm trẻ đi tiểu nhiều, lượng nước bù lại cho cơ thể sau các hoạt động chuyển hóa mất đi dẫn tới táo bón.
Bên cạnh đó, trong thời đại internet, trẻ em ít vận động thể chất cũng gây ra chứng táo bón. Vận động thể lực sẽ kích thích đẩy mạnh quá trình chuyển hóa năng lượng, trao đổi chất, điều hòa chức năng trong cơ thể.
Táo bón do bệnh lý hoặc do dùng thuốc
Trẻ ốm, trẻ mắc các bệnh như viêm đường hô hấp cấp tính, dị tật bẩm sinh tại ống tiêu hóa và các bệnh mạn tính khác… khi phải dùng thuốc điều trị trong một thời gian dài, uống nhiều thuốc, sử dụng nhiều loại kháng sinh dẫn tới tình trạng trẻ bị rối loạn tiêu hóa và táo bón. Phụ huynh nên đưa trẻ đi khám bác sĩ để được tư vấn và điều trị hiệu quả.
Lời khuyên của thầy thuốc
Thuốc điều trị táo bón chỉ nên sử dụng theo chỉ dẫn của bác sĩ chuyên khoa. Tuy nhiên chỉ nên dùng thuốc trong thời gian ngắn vào giai đoạn bắt đầu điều trị. Giai đoạn sau là bằng việc thay đổi và điều chỉnh chế độ dinh dưỡng, khuyến khích trẻ vận động, sinh hoạt phù hợp với lứa tuổi, rèn thói quen cho trẻ đi đại tiện vào khoảng thời gian nhất định trong ngày khi không vội vã, làm động tác xoa nhẹ – massage ở vùng bụng thường xuyên có tác dụng tăng cường nhu động ruột, tăng cường chức năng tiêu tháo của ruột, giúp cho hệ tiêu hóa của trẻ khỏe mạnh, phòng ngừa chứng táo bón. Tất cả các thuốc điều trị táo bón đều có ảnh hưởng không tốt nếu như dùng kéo dài.
BS. Nguyễn Tố Ngân (Bệnh viện Bạch Mai)
