Xơ gan là một bệnh mạn tính của gan được đặc trưng bởi sự thay thế mô gan bằng mô xơ, sẹo và sự thành lập các nốt tân sinh dẫn đến mất chức năng gan. Các nguyên nhân thường gây ra xơ gan bao gồm: uống và nghiện rượu, viêm gan siêu vi B và C và gan nhiễm mỡ.

Trên thế giới mỗi năm có hơn 20.000 người chết vì bệnh gan mạn tính và xơ gan, đây cũng là nguyên nhân gây tử vong xếp hàng thứ 10 đối với đàn ông và thứ 12 đối với phụ nữ.

Xơ gan hay còn gọi là chai gan, đây là giai đoạn sau của viêm gan mạn tính, là hậu quả của việc bị các tác nhân gây hại cho gan tấn công trong thời gian dài dẫn đến tế bào gan bị hư hại, chết dần và tạo ra các mô sẹo, không phục hồi được làm gan chai cứng dần dần và không thực hiện được những chức năng bình thường của gan.

Tiêm phòng vắcxin viêm gan b cho trẻ em và những người lớn chưa bị bệnh

Trong số những nguyên nhân gây xơ gan thì xơ gan do rượu chiếm hơn một nửa số ca tử vong. Hiện nay rượu và virút viêm gan là nguyên nhân phổ biến gây ra bệnh xơ gan và xơ gan gây ra tất nhiều biến chứng trong đó có khoảng 30% người xơ gan bị biến chứng chảy máu do giãn tĩnh mạch thực quản. Ngoài ra, xơ gan còn gây ra những biến chứng nguy hiểm như nhiễm trùng dịch ổ bụng, bệnh não do gan, ung thư gan…

Những nguyên nhân

Rượu:

Người nghiện rượu chiếm tỉ lệ bị xơ gan cao nhất vì họ thường uống các loại rượu chưa được khử các chất độc có trong rượu nên các chất độc này càng ngày càng làm tổn hại tế bào gan và gây xơ gan. Sở dĩ  xơ gan xảy ra ở người uống nhiều là vì bị ngấm các chất độc có trong rượu một cách từ từ, ban đầu gan sẽ bị nhiễm mỡ, rồi gây nên tình trạng viêm gan mạn tính rồi sau đó chuyển thành xơ gan, vì vậy xơ gan xảy ra trong một khoảng thời gian khá dài có khi đến hàng chục năm sau khi nghiện rượu.

Xơ gan do ứ mật:

Là  trường hợp mật bị ứ đọng do viêm, do tắc đường mật cả đường mật và mật sẽ tác động làm ảnh hưởng đến gan, làm tổn thương tế bào gan dần dần dẫn đến xơ gan.

Xơ gan do viêm  gan virút:

Khi bị viêm gan do virút có thể tiến triển thành xơ gan và ung thư gan nhất là viêm gan virút B và C.

Xơ gan do ký sinh trùng:

Có 3 loại ký sinh trùng thường gặp là amíp, ký sinh trùng sốt rét và sán lá gan làm  tổn thương tế bào gan và gây ra bệnh xơ gan.

Xơ gan do ứ đọng máu kéo dài:

Là những bệnh lý làm giảm lưu lượng máu như: suy tim, viêm tắc tĩnh mạch trên gan làm tổn thương gan.

– Những người có phản ứng bất thường với một vài loại thuốc điều trị bệnh hay do tiếp xúc lâu ngày với chất độc cũng có nguy cơ bị xơ gan.

– Một số bất thường do tích tụ chất độc trong gan dẫn đến phá hủy mô và gây xơ gan như ứ đọng chất sắt do hấp thu quá mức chất sắt từ thức ăn rồi dần dà gây nên các bệnh như: viêm khớp, suy tim do chất sắt làm phá hủy cơ tim, rối loạn chức năng tinh hoàn và xơ gan, hay ứ đọng chất đồng trong bệnh Wilson.

– Trẻ sinh ra không có ống dẫn mật do bị teo ống dẫn mật cũng dẫn đến xơ gan.

Những biểu hiện

Gan có luôn có khả năng bù trừ rất tốt, tức là phần gan chưa bị chai cứng sẽ làm thay chức năng, nhiệm vụ cho phần gan đã bị tổn hại và chai cứng cho đến khi gan bị chai cứng trên 75% thì mới có biểu hiện bệnh rõ ràng.

Trong giai đoạn đầu của bệnh, khi các nguyên nhân âm thầm tấn công lá gan, người bệnh thường không có dấu hiệu gì ngoài một vài biểu hiện như: ăn không ngon, đầy bụng, khó tiêu, mệt mỏi, sụt cân; thậm chí có người lại biểu hiện bằng giảm  ham muốn tình dục.

Đến giai đoạn sau, tức là khi bắt đầu có suy gan thì người bệnh có thể có các biểu hiện như: ngứa, da sậm màu, xuất hiện nhiều nốt giãn mạch màu đỏ trên da ngực trên lưng, trên cổ trên mặt, trên cánh tay hay còn gọi là nốt sao mạch, trên lòng bàn tay đỏ rực lên còn gọi là dấu hiệu bàn tay son, nước tiểu sậm màu, dễ bị chảy máu răng, máu mũi, da dễ bị bầm hơn khi va chạm, mắt và da bắt đầu vàng.

Và trong giai đoạn nặng khi gan không còn khả năng bù trừ thì sẽ xuất hiện vàng da, vàng mắt, phù, bụng to và màng bụng có nước còn gọi là tràn dịch màng bụng.

Các biến chứng

Bệnh xơ luôn gây ra những biến chứng rất nguy hiểm đe dọa tính mạng, bao gồm các biến chứng sau:

– Giãn to các tĩnh mạch ở thực quản, có thể gây vỡ và gây xuất huyết tiêu hóa với biểu hiện ói ra máu hoặc tiêu phân đen.

– Bệnh não do suy gan còn gọi là hôn mê gan, vì khi gan bị suy không thải lọc được các độc chất trong cơ thể nên gây ra tình trạng ngủ gà ngủ gật, lơ mơ mất ý thức, tay chân run rẩy.

– Xơ gan lâu ngày có thể xuất hiện các khối u trên nền gan xơ gọi là xơ gan có biến chứng ung thư hóa.

– Nhiễm trùng nước trong ổ bụng gây căng chướng bụng, đau bụng nhiều hoặc sốt.

Chăm sóc người bệnh

Ở người bệnh xơ gan giai đoạn muộn, phù hai chân ngày càng nhiều do chức năng tổng hợp protein giảm dẫn đến lượng protein máu giảm làm cho nước thoát ra ngoài tế bào gây phù, đi lại nặng nề, ăn uống kém. Do đó, cần cho người bệnh nằm kê chân cao hơn so với tim vì ở tư thế này sẽ góp phần cải thiện tình trạng phù và hàng ngày cần vệ sinh mũi miệng sạch sẽ, đặc biệt là khi có chảy máu cam, chảy máu chân răng, để đề phòng nhiễm trùng răng, miệng và tạo cho người bệnh cảm giác ngon miệng. Ngoài ra, vì người bệnh rất mệt mỏi cho nên cần tạo không gian thoáng mát, yên tĩnh, hạn chế người ra vào thăm hỏi nhiều.

Tuyệt đối phải tránh xa các loại bia rượu

Bên cạnh đó, cần theo dõi cân nặng của người bệnh hàng tuần để kiểm tra tình trạng phù và cổ trướng của người bệnh có giảm hay không. Ở những người bệnh nặng, cổ trướng quá nhiều sẽ gây khó thở cho người bệnh khi đó cần đưa người bệnh đến cơ sở y tế để rút nước trong ổ bụng ra ngoài, giúp người bệnh dễ chịu hơn và sau khi được chọc tháo dịch xong, cần theo dõi người bệnh trong 30 phút, nếu có điều gì khác thường phải báo cho bác sĩ ngay.

Chế độ ăn dành cho người xơ gan là những thức ăn đảm bảo đầy đủ từ 2.500 – 3.000cal mỗi ngày, với hành phần thức ăn phù hợp, đầy đủ các chất gồm chất đạm như: thịt, cá, trứng, sữa…, giàu glucid như khoai, ngũ cốc… và nên dùng dầu thực vật, tránh dùng mỡ động vật, tránh dùng thực phẩm lạ, thực phẩm dễ gây dị ứng, dễ gây rối loạn tiêu hóa, thức ăn cần phải nấu chín, đảm bảo vệ sinh, hợp khẩu vị. Các món ăn nên thay đổi để gan không phải làm việc quá sức, thức ăn được hấp thu tốt hơn, tránh rối loạn tiêu hóa, tốt nhất nên chia nhỏ khẩu phần ăn, cho người bệnh ăn 4 – 5 bữa một ngày và bổ sung vitamin bằng các loại nước hoa quả ép và trái cây.

Cần hạn chế muối và nên ăn lạt hoàn toàn khi có phù và bụng to nhiều vì khi ăn muối nhiều, sẽ gây tích nước trong tế bào, càng làm cho tình trạng phù tăng lên. Khi bị phù phải dùng một số thuốc lợi tiểu sẽ làm mất kali làm cho người bệnh mệt mỏi hơn cho nên người bệnh cần ăn thêm thực phẩm giàu kali để bổ sung lượng kali đã mất. Tuy nhiên, người bệnh xơ gan ở giai đoạn muộn thì cần phải hạn chế thực phẩm giàu đạm, đề phòng hôn mê gan.

Những lưu ý

Đối với người bệnh cần phải thực hiện những điều sau đây:

– Không nên quá lo lắng và căng thẳng vì việc tuân thủ điều trị tốt sẽ giúp bệnh ngừng tiến triển và hạn chế biến chứng.

– Không nên dùng các thuốc gây hại cho gan như thuốc kháng sinh, thuốc giảm đau paracetamol.

– Tuyệt đối phải tránh xa các loại bia rượu.

– Nên tuân thủ đúng thuốc điều trị theo hướng dẫn của thầy thuốc.

Để phòng bệnh xơ gan, cần chủ động bảo vệ gan của mình bằng các cách sau:

– Tiêm phòng vắcxin viêm gan B cho trẻ em và những người lớn chưa bị bệnh.

– Có lối sống lành mạnh, không lạm dụng rượu bia.

– Tránh ăn thức ăn sống, nên ăn chín uống chín để không bị nhiễm ký sinh trùng.

– Sử dụng thực phẩm sạch, đảm bảo an toàn thực phẩm để phòng ngừa nhiễm hóa chất, phẩm màu độc hại gây tổn hại gan.

– Không dùng thuốc làm ảnh hưởng gan.

– Đối với những người đã bị viêm gan B hoặc C mạn tính cần theo dõi định kỳ 3 tháng hoặc 6 tháng một lần để phát hiện và điều trị sớm những trường hợp viêm gan tiến triển, nhằm hạn chế các biến chứng nặng như xơ gan và ung thư gan.

– Khám sức khỏe định kỳ để phát hiện và điều trị sớm các bệnh lý gây viêm gan do các nguyên nhân khác như suy tim, tắc mật…

Xơ gan là một bệnh nặng tiên lượng xấu, nhất là khi xơ gan đã có cổ trướng hoặc vàng da thì tỉ lệ tử vong khoảng gần 70% trong năm đầu và khoảng 85% sau 2 năm bị xơ gan. Tuy vậy, bệnh tiến triển như thế nào còn tùy thuộc vào chế độ dinh dưỡng, chế độ sinh hoạt, chế độ làm việc cũng như việc phòng tránh các bệnh nhiễm khuẩn khác.

BS. HỒ VĂN CƯNG

Xơ gan là gì?

Gan của người bình thường có màu nâu, mềm, mặt nhẵn khối lượng 1,2-1,5kg nằm ở hạ sườn phải, ngay dưới khung sườn. Khi bị xơ, gan bị đổi màu từ nâu sang màu vàng nhạt, khối lượng gan giảm xuống chỉ còn khoảng 0.5kg, gan cứng, bề mặt sần xù hoặc mấp mô do các cục u nổi lên.

Xơ gan là hậu quả của việc lá gan bị tấn công trong thời gian dài, dẫn đến các tế bào gan bị thoái hóa hư hại, chết dần và hình thành các mô sẹo, u, cục.. mất chức năng gan.

Các nguyên nhân dẫn đến xơ gan

Xơ gan do rất nhiều nguyên nhân gây ra, các nguyên nhân chính đó là:

Xơ gan do viêm gan virus: có 5 loại virus viêm gan chính đó là A, B,C, D, E trong đó hai loại virus viêm gan b và C có tỷ lệ người nhiễm bị xơ gan cao nhất.

Xơ gan do rượu: Rượu là một trong những nguyên nhân chính gây bệnh xơ gan hủy hoại tế bào gan, làm gan nhiễm mỡ, viêm mạn tính dẫn đến xơ gan.
Xơ gan do ứ mật kéo dài: sỏi mật, viêm chít đường mật,… làm cho mật ứ lại và phá hủy tế bào gan.

Bệnh nhân suy tim, viêm màng ngoài tim do dày dính (hội chứng Pick), viêm tắc tĩnh mạch trên gan (hội chứng Budd Chiari)… làm máu ứ lại trong gan, gây rối loạn chuyển hóa dẫn tới viêm gan và xơ gan.

Xơ gan do dùng thuốc và nhiễm độc hóa chất: Dùng dài ngày một số thuốc như INH chống lao, methyldopa chữa tăng huyết áp, aminazin điều trị tâm thần… Hoặc nhiễm độc các thuốc trừ sâu, chất diệt cỏ, chì, phốt-pho… cũng có khả năng gây xơ gan rất lớn.

Xơ gan rối loạn chuyển hoá: nhiễm sắc tố sắt (hemochromatosis), rối loạn chuyển hoá đồng, thoái hoá gan nhân đậu (bệnh Wilson), rối loạn chuyển hoá porphyrin…

Các giai đoạn bệnh xơ gan

Giai đoạn đầu

Ở giai đoạn đầu của bệnh xơ gan, dấu hiệu bệnh sẽ không rõ ràng, nếu để ý kỹ bệnh nhân có thể thấy thỉnh thoảng xuất hiện tình trạng rối loạn tiêu hóa, ăn không tiêu, đầy bụng, buồn nôn, cơ thể đau nhức, mệt mỏi..

Giai đoạn toàn phát

Giai đoạn tiếp theo các mô sẹo phát triển mạnh hơn, chức năng gan bắt đầu suy giảm, rối loạn tiêu hóa liên tục, xuất hiện những cơn đau kéo dài ở mạn sườn phải, ăn uống kém dẫn đến việc sụt cân, xạm da, vàng mắt, hoặc xuất huyết do giãn mao mạch, hai bàn tay hay bị ửng đỏ, chóng mặt, tim đập nhanh..Nếu ở giai đoạn này mà bạn còn chưa biết bị xơ gan thì cần nhanh chóng đi thăm khám bác sĩ.

Giai đoạn cuối

Giai đoạn cuối bệnh nhân mệt mỏi, ăn không tiêu, đầy bụng, trướng hơi, vàng da, vàng mắt. Cơ thể bị giảm khả năng miễn dịch, người gầy, tiểu ít, bụng trướng to, da mặt vàng đậm, mắt vàng, bụng trướng to, bệnh nặng hơn và có dấu hiệu xuất huyết tiêu hóa do giãn vỡ tĩnh mạch thực quản, hôn mê

Hình ảnh biến chứng giai đoạn cuối của xơ gan

Các loại bệnh xơ gan

Xơ gan được chia làm 2 loại xơ gan còn bù và xơ gan mất bù:

Xơ gan còn bù: Là giai đoạn đầu của bệnh xơ gan, lúc này gan vẫn còn chức năng khá tốt mặc dù đã hình thành các node sẹo của gan. Cơ thể có thể biểu hiện các triệu chứng lâm sàng một cách mờ nhạt.

Xơ gan mất bù: Là giai đoạn cuối của xơ gan (xơ gan cổ trướng) Lúc này cấu trúc của gan đã bị hư hỏng nặng nặng nề và gây rối loạn chức năng gan của cơ thể. Bệnh nhân xơ gan mất bù có thể phát triển thành ung thư gan, biểu hiện nhiều triệu chứng và biến chứng nghiêm trọng và đe dọa tính mạng.

Biến chứng bệnh xơ gan giai đoạn cuối

Xơ gan để lại nhiều biến chứng nếu không được chữa trị kịp thời có thể dẫn đến tử vong:

Nôn ra máu và đi ngoài phân đen: Xơ gan giai đoạn cuối bệnh nhân sẽ bị vỡ tĩnh mạch thực quản, tĩnh mạch dạ dày. Thường chảy máu nặng, hay tái phát và tỷ lệ tử vong cao. Khi có chảy máu, bệnh nhân cần được nội soi cầm máu bằng thắt các búi giãn tĩnh mạch thực quản bằng vòng cao su, tiêm chất gây xơ qua máy nội soi dạ dày ống mềm kết hợp với điều trị nội khoa.

Hôn mê gan: Thường xảy ra sau các yếu tố thuận lợi như nôn ra máu, nhiễm khuẩn… nhưng thường tử vong.

Nhiễm trùng: Ở giai đoạn xơ gan giai đoạn cuối bệnh nhân rất dễ nhiễm trùng như nhiễm khuẩn dịch cổ trướng, viêm phổi, lao phổi làm cho gan xơ nặng lên.

Ung thư gan: Tỷ lệ bệnh nhân bị xơ gan giai đoạn cuối dẫn đến ung thư gan khá cao.

Điều trị và phòng bệnh xơ gan

Điều trị xơ gan chỉ đạt hiệu quả cao khi được phát hiện sớm, vì vậy nếu phát hiện mình bị viêm gan mãn tính cần phòng ngay để gan không bị xơ.

Một khi gan đã bị xơ thì không có thể phục hồi như gan bình thường. Việc điều trị bệnh xơ gan chủ yếu là loại bỏ các yếu tố gây hại cho gan như rượu và một số hóa chất gây độc hại cho gan. Duy trì bồi dưỡng chức năng gan.

Vì vậy, phòng bệnh ngay từ khi gan còn khỏe mạnh là cách tốt nhất để bảo vệ bạn và người thân. Cần làm tốt các điều sau:

Tiêm vaccine phòng các bệnh viêm gan virus B, C

Loại bỏ rượu, bia, thuốc lá

Ăn uống đầy đủ chất dinh dưỡng.

Phòng tránh các bệnh giun sán

Hạn chế dùng các loại thức ăn chế biến sẵn, đóng hộp, hàng quán vì chứa nhiều muối và mì chính (chứa nhiều natri).

Tránh dùng các thuốc gây hại cho gan.

Điều trị tốt khi bị các bệnh viêm gan cấp và mạn tính

Thăm khám sức khỏe định kỳ 1 – 2 lần/năm.

Bệnh nhân xơ gan nên làm gì?

Khi phát hiện mình mắc bệnh xơ gan bạn cũng không nên quá lo lắng căng thẳng mà hãy tập trung vào việc điều trị tốt để tránh gây biến chứng.

Không tự động dùng các loại thuốc khi chưa có sự đồng ý của bác sỹ
Có thể dùng các loại thảo dược tốt cho gan, giúp bảo vệ gan như cây nhân trần, cà gai leo, ac-ti-xô

Chia nhiều bữa ăn nhỏ trên ngày 5-6 lần và nên có bữa phụ lúc 9-10 giờ tối để tránh hạ đường huyết ban đêm.

Không ăn mặn, hạn chế ăn thức ăn nhiều muối vì có thẻ bị tích muối tích nước trong cơ thể gây phù trướng bụng.

Nếu bụng quá to thì nên uống ít nước, dưới 1lit/ ngày

Ăn chế ăn các thực phẩm giàu chất đạm từ động vật, ăn nhiều thực phẩm chứa đạm từ thực vật như đậu hà lan, đậu đen, đậu đỏ

Tập luyện thể dục thể thao nhẹ nhàng để cơ thể khỏe mạnh, đẩy lùi nguy cơ gây bệnh.

BS Minh Trần

1. Viêm gan do vi-rút

Một trong những nguyên nhân hàng đầu của bệnh xơ gan là viêm gan do vi-rút, như viêm gan B, C hoặc D. Viêm gan B là một bệnh nhiễm trùng do vi-rút viêm gan B gây ra dẫn đến tổn thương mô và viêm gan. Mặt khác, viêm gan C lây truyền qua đường máu, dịch cơ thể khác hoặc quan hệ tình dục không bảo vệ. Vi-rút này cũng dẫn đến sẹo và xơ gan ở giai đoạn sau. Mặc dù viêm gan D là rất hiếm, nhưng nó có thể xảy ra ở những người trước đây đã bị nhiễm viêm gan b. Điểm chung của viêm gan vi-rút là các triệu chứng thường âm thầm trong những ngày đầu và khi các triệu chứng rõ rệt thì tổn thương thường không thể đảo ngược.

2. Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu

Có một số bệnh do lối sống có thể dẫn tới bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu như tiểu đường, huyết áp cao, béo phì, v.v… Về cơ bản, tắc nghẽn động mạch xảy ra do tích tụ chất béo và cholesterol hình thành trong gan dẫn tới gan nhiễm mỡ. Tình trạng này gây sẹo ở mô gan khỏe mạnh, dần dần gây xơ gan. Nó có thể dẫn tới các biến chứng như vàng da, trướng bụng…

3. Thuốc

Sử dụng kéo dài các loại thuốc kê đơn như thuốc chống trầm cảm và một số kháng sinh có thể cũng dẫn tới xơ gan.

4. Viêm gan tự miễn

Tình trạng này khác với viêm gan do vi-rút.  Trong bệnh này, cơ chế miễn dịch của cơ thể bắt đầu tấn công các tế bào gan dẫn tới sẹo và viêm.

5. Ống dẫn mật bị tổn thương

Xơ gan mật nguyên phát hoặc ống dẫn mật bị tổn thương cũng có thể là nguyên nhân gây xơ gan. Khi điều này xảy ra, ống dẫn mật không thể dẫn lưu mật hình thành trong gan, mật vốn cần cho các hoạt động như tiêu hóa mỡ và các loại vitamin tan trong chất béo khác. Sự tích tụ dịch hình thành sẹo và gây tổn thương gan.

6. Suy tim lặp đi lặp lại

Một nghiên cứu thực hiện năm 2013 chỉ ra rằng độ cứng gan tăng ở những bệnh nhân bị bệnh tim hoặc suy tim. Tuy nhiên, mức độ tổn thương gan cũng phụ thuộc vào độ nặng của bệnh tim. Nhưng độ cứng gan là mức độ đánh giá gan trở nên yếu sau suy tim và nếu không được điều trị nó có thể gây xơ gan.

7. Bệnh mạn tính khác

Một số bệnh mạn tính có thể dẫn đến xơ gan như xơ nang – một khuyết tật di truyền ảnh hưởng tới chức năng gan hoặc khả năng gan chuyển hóa glycogen thành glucose. Bệnh thừa sắt (sắt được hấp thu và tích trữ quá nhiều trong gan) có thể cũng dẫn tới sẹo. Bệnh Wilson gây ra bởi số lượng đồng tích trữ bất thường trong gan cũng có thể dẫn tới tổn thương và sẹo.

BS Tuyết Mai

(Theo THS)

Nguyên nhân nào gây bệnh?

Xơ gan cổ trướng hay còn gọi là xơ gan. Đây là một căn bệnh mạn tính gây suy giảm chức năng gan. Trong bệnh này, các tế bào trong mô gan bị tổn thương và hình thành nên sẹo. Việc hình thành sẹo sẽ làm cho gan không thể thực hiện được chức năng vốn có của nó, bao gồm tạo protein, giúp chống lại bệnh nhiễm khuẩn, làm sạch máu, tiêu hóa thức ăn và dự trữ năng lượng. Các tế bào chết trong gan gây cản trở việc thực hiện chức năng của các tế bào khác và dần làm mất chức năng của gan.

Có nhiều nguyên nhân gây ra xơ gan, nguyên nhân phổ biến là do thường xuyên lạm dụng rượu bia. Những nguyên nhân khác bao gồm tác dụng phụ của thuốc, gan nhiễm mỡ, viêm gan do virut B, C, các bệnh di truyền (như thừa chất sắt và xơ nang), chứng xơ gan mật nguyên phát (gây nên tắc nghẽn ống dẫn mật)…

Mắt bị vàng – một dấu hiệu của bệnh gan

Với xơ gan còn bù, thường dấu hiệu lâm sàng mờ nhạt, không có dấu hiệu lâm sàng đặc trưng, đôi khi chỉ là kém ăn, chậm tiêu, rối loạn giấc ngủ hoặc gan to đơn thuần. Để phát hiện sớm xơ gan cần thăm khám tại cơ sở chuyên khoa, có đội ngũ bác sĩ chuyên sâu, đủ trang thiết bị là các xét nghiệm cận lâm sàng và khi nghi ngờ có thể chỉ định sinh thiết gan.

Đối tượng có nguy cơ cao xơ gan là nhóm người bệnh mắc bệnh gan mạn tính như nghiện rượu, viêm gan do virut, viêm gan tự miễn, bệnh nhiễm trùng gan mật mạn tính. Đây là các trường hợp cần tầm soát định kỳ để phát hiện sớm xơ gan. Khi xơ gan ở giai đoạn mất bù thì các  triệu chứng trở nên rầm rộ, lúc này việc điều trị trở nên khó khăn và nguy cơ tử vong cao do các biến chứng của bệnh

Nhận biết bệnh xơ gan cổ trướng

Bệnh xơ gan cổ trướng (giai đoạn cuối của bệnh xơ gan), lá gan không còn khả năng tự phục hồi và mất dần chức năng. Lúc này bệnh tình đã rất nghiêm trọng, diễn tiến khá phức tạp theo chiều hướng xấu. Khi đó, gan không thực hiện được chức năng giải độc, từ đó toàn bộ cơ thể sẽ bị nhiễm độc, các biểu hiện rõ rệt như:

Bệnh nhân uể oải, mệt mỏi chỉ muốn nằm một chỗ, giảm cân, da khô, sắc mặt kém, thiếu máu, quáng gà, viêm lưỡi, viêm phù dây thần kinh. Ngoài ra, người bệnh có thể sốt nhẹ do tế bào gan bị hoại tử, mất đi chức năng giải độc khiến chất độc tấn công cơ thể.

Ăn nhạt tốt cho người bệnh xơ gan cổ trướng.

Giai đoạn cuối xuất hiện vàng da, vàng mắt do tế bào gan bị tổn hại nặng hoặc do bệnh đã chuyển thành ung thư gan.

Nhiều trường hợp bị đau ở khu vực gan, đau liên tục hoặc đau dữ dội. Bệnh tiến triển theo chiều hướng xấu vì cơ hoành bị tổn thương và có thể bị đau vai phải. Trong thời gian chuyển sang giai đoạn ung thư, có thể xuất hiện cơn đau đột ngột. Nếu xuất huyết máu nhiều, có thể khiến bệnh nhân ngất hoặc sốc. Ngoài ra, bệnh nhân xơ gan cổ trướng có thể bị phù gan.

Nguy cơ của xơ gan cổ trướng – xơ gan mất bù

Bệnh xơ gan diễn biến thầm lặng và phức tạp nên không thể xem nhẹ vì đây là giai đoạn cuối cùng của tiến trình bệnh gan mạn tính.

Với xơ gan còn bù, triệu chứng không đặc hiệu nên một số bệnh nhân vẫn sinh hoạt và lao động bình thường trong một thời gian dài. Nhưng khi xơ gan chuyển sang giai đoạn mất bù thì tiên lượng sống thêm rất ngắn và tùy thuộc vào biến chứng nào xảy ra. Ở giai đoạn này, chắc chắn là chất lượng sống giảm, tuổi thọ giảm và bệnh nhân phải nhập viện nhiều ngày, thời gian tái khám ngắn lại, điều trị tốn kém hơn… Lúc này bệnh đã thực sự trở thành gánh nặng y tế với bệnh nhân, gia đình và xã hội. Những biến chứng nguy hiểm của xơ gan mất bù cần nêu ra là:

Hội chứng tăng áp lực tĩnh mạch chủ, tỷ lệ biến chứng này rất cao ở bệnh nhân xơ gan mất bù. Đây là cấp cứu nội và ngoại khoa do đe dọa trực tiếp chức năng sống của bệnh nhân. Do đó, bệnh nhân cần được cấp cứu sớm, xử trí đúng tại cơ sở chuyên khoa tiêu hóa gan mật có trang bị máy nội soi.

Chọc hút dịch cổ trướng giúp bệnh nhân tránh biến chứng suy gan.

Xuất huyết tiêu hóa do giãn và vỡ tĩnh mạch thực quản, tĩnh mạch phình vị dạ dày. Đây là biến chứng nặng nề và là nguyên nhân tử vong hàng đầu ở nhóm xơ gan do rượu. Biến chứng nguy hiểm thứ hai ở nhóm xơ gan do rượu là ung thư gan. Còn xơ gan do virut viêm gan b thì nguyên nhân tử vong hàng đầu là ung thư gan, sau đó là do chảy máu tiêu  hóa do vỡ tĩnh mạch thực quản, vỡ tĩnh mạch phình vị dạ dày.

Biến chứng thứ ba là hội chứng nhiễm trùng, đặc biệt là viêm phúc mạc tự phát. Tình trạng này ở nhóm bệnh nhân xơ gan mất bù mà căn nguyên do rượu khá thường gặp, do bệnh nhân có tình trạng suy giảm sức đề kháng trầm trọng. Từ bệnh lý xơ gan đã suy giảm sức đề kháng, xơ gan có tăng áp lực tĩnh mạch chủ cùng với tình trạng thiểu dưỡng là những yếu tố thuận lợi cho vi khuẩn xâm nhập và gây viêm phúc mạc tự phát.

Khó khăn trong điều trị

Khi xuất hiện các triệu chứng này, người bệnh phải ngay lập tức điều trị, không được tùy tiện sử dụng thuốc mà phải tuyệt đối tuân theo phác đồ điều trị của bác sĩ.

Người bệnh xơ gan cổ trướng cần hạn chế chất lỏng để kiểm soát lượng nước.

Mặc dù ở giai đoạn xơ gan cổ trướng –   xơ gan mất bù thì khả năng hồi phục cho gan rất khó khăn. Mục đích của việc điều trị là hạn chế tổn thương gan và giảm nguy cơ biến chứng do xơ gan gây ra. Phương pháp tốt nhất là loại bỏ các nguyên nhân gây bệnh như rượu, thuốc và các hóa chất độc hại cho gan.

Phương pháp điều trị hỗ trợ là chế độ ăn uống và nghỉ ngơi hợp lý, bao gồm: Hạn chế ăn chất đạm khi có dấu hiệu phù nề; hạn chế mỡ và có chế độ ăn nhạt; có chế độ ăn nhiều năng lượng và hạn chế chất lỏng (để kiểm soát sự tích lũy dịch lỏng trong cơ thể). Đối với trường hợp tích tụ nước ở bụng (cổ trướng) hay phù nề nặng, người bệnh có thể dùng thuốc lợi tiểu.

Nếu tổn thương gan tiến triển dẫn đến suy gan, bác sĩ có thể chỉ định cấy ghép gan.

PGS. TS. Nguyễn Tiến Thịnh

Hoàng Văn Diệu ([email protected])

Xơ gan do nhiều nguyên nhân, trong đó phải kể đến nguyên nhân do rượu, do viêm gan virut, do gan nhiễm mỡ… Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời có thể dẫn tới xơ gan cổ trướng. Đây là giai đoạn gan bị tổn thương nặng nề, lúc này gan sẽ không hoạt động được nữa, mất đi chức năng trao đổi chất. Từ đó khiến chức năng lọc máu, tiêu hóa, bài tiết mật của gan kém đi, sức đề kháng của người bệnh bị giảm, dễ mắc các bệnh về đường ruột, tiết niệu, hô hấp và ống mật, gây nguy hại đến tính mạng người bệnh. Ngoài ra, xơ gan còn gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm cho cơ thể như: Xuất huyết tiêu hóa: xơ gan khiến cho dòng máu đi qua gan bị cản trở, dẫn đến tăng áp lực tại tĩnh mạch cửa, đặc biệt là làm giãn tĩnh mạch thực quản và tĩnh mạch phình dạ dày. Khi giãn quá mức sẽ bị vỡ, gây nôn máu, đi ngoài phân đen. Nếu không xử trí kịp thời dễ gây tử vong; Ngoài lọc máu gan có có chức năng miễn dịch và lọc thải các độc tố ra khỏi cơ thể khi gan bị xơ hóa, nó không thực hiện được chức năng này khiến cơ thể rất dễ bị nhiễm trùng (viêm phổi, nhiễm trùng máu…).; Bệnh não gan hay còn gọi là hôn mê gan – là một trong những biến chứng nguy hiểm nhất của xơ gan giai đoạn cuối; và nguy cơ rất cao dẫn đến tình trạng ung thư gan rồi tử vong.

Trường hợp bố bạn cần có một chế độ ăn uống khoa học có thể giúp phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm xảy ra. Bằng cách: tăng cường thực phẩm giàu kali, ăn nhiều rau xanh và trái cây. Chia nhỏ khẩu phần ăn thành nhiều bữa trong ngày (5-6 bữa). Ưu tiên các thực phẩm giàu đạm thực vật; Không uống rượu bia, thuốc lá… Hạn chế muối hoặc ăn nhạt hoàn toàn khi có phù và cổ trướng.

BS. Vũ Hồng Ngọc

Gan đóng một vai trò quan trọng trong bộ máy chuyển hoá của cơ thể bao gồm giải độc các chất có hại, làm sạch máu và sản xuất các chất dinh dưỡng quan trọng. Xơ gan là một giai đoạn cuối của sẹo hóa (xơ hóa) của gan gây ra bởi nhiều dạng bệnh gan, chẳng hạn như viêm gan, gan nhiễm mỡ và chứng nghiện rượu kinh niên. Nhiều nghiên cứu cho thấy chế độ ăn uống lành mạnh có thể làm chậm tiến trình xơ gan, trong khi vẫn giữ được gan và toàn thân khỏe mạnh.

Gan là cơ quan duy nhất có thể tái sinh và tự lành. Xơ gan xảy ra do quá trình đáp ứng với tổn thương gan. Mỗi lần gan bị thương tổn, gan sẽ tự sửa chữa và tự hồi phục. Trong quá trình tự sửa chữa này, các mô sẹo sẽ hình thành. Khi xơ gan tiến triển, ngày càng có nhiều mô sẹo khiến gan mất dần chức năng hoạt động và tiến đến xơ gan mất bù. Xơ gan thường không thể hồi phục trở lại, nhưng nếu xơ gan được chẩn đoán sớm và nguyên nhân được điều trị triệt để, sự tiến triển tổn thương thêm của gan có thể bị hạn chế. Xin cung cấp cho độc giả những thực phẩm nên ăn và những thứ cần phải tránh nếu bạn có xơ gan.

Chế độ ăn kiêng và các lời khuyên về dinh dưỡng cho người bị xơ gan

Hạn chế muối: Muối giữ nước, có thể gây ra những vấn đề khác cho bệnh nhân xơ gan. Điều quan trọng là hạn chế lượng muối ăn vào dưới 2.000mg/ngày hoặc ít hơn. Bạn có thể làm điều này bằng cách tránh thức ăn mặn, tự nấu ăn cho mình, đọc nhãn thực phẩm một cách cẩn thận, tránh các thực phẩm ăn nhanh và giảm ăn thịt đỏ.

Theo dõi lượng calo và protein: Bệnh nhân xơ gan có thể cần thêm calo và protein, do bệnh nhân mất đi cảm giác thèm ăn kèm buồn nôn hoặc nôn dẫn đến giảm cân. Nên ăn các bữa ăn nhỏ hơn, thường xuyên hơn có thể giúp lấy lại sức khỏe trong khi bổ sung thêm các chất dinh dưỡng bị mất bao gồm calo và protein. Protein nên được chọn từ các nguồn thực vật vì nguồn protein có nguồn gốc từ thịt gây khó khăn cho chuyển hóa của gan.

Tránh uống rượu: Trong nhiều trường hợp, cồn là nguyên nhân chính gây ra xơ gan, vì vậy, tiếp tục uống rượu sẽ làm trầm trọng thêm tình trạng xơ gan. Cần tránh uống rượu với mọi giá.

Hạn chế chất béo: Một chế độ ăn uống có chất béo cao làm tồi tệ hơn xơ gan do nó góp phần vào bệnh gan nhiễm mỡ – là một nguyên nhân khác gây xơ gan. Không quá 30% calo đến từ mỡ trong khẩu phần ăn hằng ngày.

Hạn chế chất béo vì sẽ làm tình trạng xơ gan trở nặng hơn.

Tránh các đồ uống có chứa caffein: Các đồ uống có cafein làm xấu đi tình trạng bệnh gan có sẵn.

Thay đổi lối sống làm giảm các triệu chứng xơ gan

Thay đổi lối sống đóng một vai trò quan trọng trong làm chậm tiến triển bệnh xơ gan và tăng cường sức khỏe tổng thể. Bệnh nhân xơ gan cần tích cực:

Duy trì trọng lượng khỏe mạnh: Một số dạng bệnh gan bao gồm xơ gan liên quan đến sự tích tụ chất béo.

Giảm nguy cơ bị viêm gan: Không dùng chung kim tiêm, đảm bảo rằng bạn đã chủng ngừa viêm gan b và C đồng thời phải nhận thức được nguy cơ viêm gan khi đi du lịch nước ngoài.

Tránh nhiễm khuẩn: Xơ gan làm giảm sức đề kháng chống lại tình trạng nhiễm trùng. Tránh những người bị bệnh lây nhiễm và rửa tay thường xuyên.

Không hút thuốc lá: Các thành phần có trong khói thuốc lá chất độc cho gan.

Tránh các hành vi tình dục nguy hiểm: Tránh có nhiều bạn tình và quan hệ tình dục không được bảo vệ vì có thể làm tăng nguy cơ viêm gan do virut và các bệnh nhiễm trùng khác.

Quản lý tốt các chỉ số sức khỏe khác: Kiểm soát huyết áp, cholesterol và đường máu bởi vì tất cả các rối loạn các chỉ số vừa nêu đều có thể gây hại cho gan.

Tránh các loại thuốc có hại: Chú ý tránh các thuốc được chuyển hóa qua gan vì một số loại thuốc có thể làm nặng tình trạng bệnh gan đang sẵn có.

Thực đơn mẫu cho người bệnh gan

Bữa sáng: Bát yến nấu với sữa và một ít trái cây.

Bữa ăn giữa ngày: Sandwich với lát mỏng thịt gà hoặc bánh sandwich với bơ đậu phộng hoặc sữa chua ít chất béo và hai bánh quy.

Ăn trưa: Quả tươi hoặc giá đỗ, cơm, 1 bát rau luộc hoặc rau xào như đậu, bông cải xanh hoặc cà rốt, thịt gà và cốc sữa chua.

Buổi ăn nhẹ buổi tối: Hoặc là trái cây nhỏ hoặc một tách sữa.

Bữa tối: Cơm gạo nấu với rau luộc và salad xào.

Nếu bạn bị xơ gan hoặc một loại bệnh gan khác, bác sĩ của bạn sẽ giới thiệu bạn đến với một chuyên gia dinh dưỡng. Chuyên gia dinh dưỡng sẽ giúp bạn xây dựng một thực đơn ăn uống được cá nhân hóa để giúp điều trị hỗ trợ trong khi vẫn tiếp tục điều trị xơ gan theo thuốc kê toa và chỉ dẫn của bác sĩ.

BS. Thanh Hoài

((Theo belmarrahealth))

Theo Ths.BS Nguyễn Văn Tiến, Viện Dinh dưỡng Quốc gia, từ xưa tới nay, người Việt vẫn chẻ rau muống để ăn cùng với một số rau gia vị khác, người ta cũng vẫn trần rau muống để làm nộm. Tuy nhiên, chưa có một công trình nghiên cứu nào khẳng định ăn rau muống sống dẫn tới xơ gan. Cần khẳng định rằng, nguyên nhân của bệnh xơ gan là do biến chứng của bệnh viêm gan do virus mạn tính, do uống nhiều rượu, do tắc đường mật, do nhiễm độc,…

Rau muống

Rau muống là một loại rau thông dụng trong bữa ăn của người Việt. Rau được trồng ở trên cạn, hoặc dưới nước. Giá trị dinh dưỡng của rau và mức độ an toàn phụ thuộc rất lớn vào chất đất, nước tưới và môi trường canh tác. Rau muống có nhiều vitamin, chất khoáng và chất xơ cung cấp cho nhu cầu của cơ thể.

Rau muống có nhiều cách chế biến: ăn như rau sống, luộc, xào, nộm. Trong các cách chế biến thì rau muống ăn sống, làm nộm giữ được nhiều chất dinh dưỡng hơn cả.

Về giá trị dinh dưỡng của rau muống trong 100 gam sống sạch cung cấp 1g culluloza, 100 mg can xi, 1.4mg sắt, 15mg magie, 100mg đồng, 23mg vitamin C, 194 µg folat, 482µg vitamin K, 5597µg beta-caroten,..

Chưa có một tài liệu nghiên cứu nào khẳng định ăn rau muống sống dẫn tới xơ gan

Cách nhận biết rau muống sạch

Theo Ths.BS Nguyễn Văn Tiến, do tình hình rau xanh nói chung cũng như rau muống nói riêng hiện nay đang bị lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật. Vì vậy, các bà nội trợ cần lựa chọn kỹ trước khi mua rau.

Khi chọn mua rau muống ăn, bạn không nên mua những bó rau có cọng to hơn bình thường. Ngoài ra, cũng không nên chọn loại rau khi tươi bẻ thấy quá giòn, lá màu xanh sẫm, nhìn từ xa mặt trên của lá rất bóng và mướt, vì rau này dùng quá nhiều đạm hoặc phân bón lá, khi luộc, nước rau luộc nóng có màu xanh nhạt, khi nước nguội biến thành màu xanh đen và có vẩn kết tủa đen.

Không mua loại rau trồng dưới nguồn nước bị ô nhiễm, màu nước đen kịt mặc dù rau nhìn thấy xanh, tốt và rất bắt mắt.

Rau an toàn thường không bóng bẩy, không xanh mướt như những loại rau được phun thuốc kích thích. Lá và thân nhỏ, hơi cứng, ít có vẻ mơn mởn. Điều này không chỉ đúng với các loại rau muống, ngót, cải mà còn thấy cả ở cải bắp. Lớp vỏ ngoài có vẻ khô cứng hơn, ít độ bóng. Các loại rau có những lỗ thủng lấm chấm do sâu gây ra.

Khi luộc rau muống, nước rau có màu xanh của diệp lục, vắt chanh vào màu xanh hơn, không có mùi lạ.

Thanh Loan

Một chế độ ăn uống hợp lý giữ vai trò rất quan trọng trong quá trình điều trị bệnh, giúp bệnh nhân cải thiện được các triệu chứng và phòng ngừa được các biến chứng, đồng thời không làm tăng gánh nặng cho gan.

Ở bệnh nhân xơ gan, trong giai đoạn đầu, bệnh thường không có triệu chứng gì rõ ràng, người bệnh chỉ cảm thấy mệt mỏi, một số người cảm thấy chán ăn, khó tiêu, buồn nôn và sợ những thức ăn có nhiều dầu mỡ. Đến khi bệnh nặng hơn người bệnh có thể thấy đau tức vùng hạ sườn phải và vàng mắt, vàng da.

Người bệnh xơ gan nên tránh các đồ uống có chất kích kích khó dung nạp như cà phê.

Khi bệnh đã nặng, chức năng gan sẽ suy giảm nghiêm trọng. Bệnh nhân sẽ thấy bụng ngày càng to ra do ứ nước, đó là hiện tượng cổ trướng hay báng bụng. Bệnh nhân xơ gan có thể bị nguy hiểm đến tính mạng khi các biến chứng của xơ gan xảy ra như giãn vỡ tĩnh mạch thực quản.

Nên ăn uống thế nào?

Người bị xơ gan có nhu cầu về chất đạm tương tự như người bình thường. Trung bình người lớn cần mỗi ngày khoảng 1g protein cho mỗi kg cân nặng, nghĩa là một người nặng 50kg cần khoảng 50g protein. Những thức ăn có nhiều chất đạm là thịt và các sản phẩm chế biến từ thịt (chứa 20% protein), cá (20%), trứng (13%), ngũ cốc (10%), sữa (3%). Khi bệnh nhân xơ gan bị lơ mơ hay hôn mê, phải ngưng ăn chất đạm hoàn toàn vì lúc này nếu vẫn bổ sung chất đạm cho người bệnh thì sẽ gây nguy hiểm cho người bệnh.

Cần cân đối giữa các thành phần như chất đường, chất đạm, rau và các loại trái cây, nên ăn nhiều rau xanh và các thực phẩm giàu kali như chuối tiêu, đu đủ, rau ngót, rau lang…

Bệnh nhân bị báng bụng phải hạn chế ăn muối, nước mắm và các loại thức ăn mặn.

Hạn chế mỡ động vật, thay mỡ động vật bằng dầu và bơ thực vật. tránh các loại thức ăn và các cách chế biến làm cho bệnh nhân khó dung nạp như phủ tạng động vật, lòng đỏ trứng, gừng, tỏi, ớt, hạt tiêu, bắp cải, rượu, bia, cà phê, trà đặc…

Tuyệt đối không được uống rượu, bia và các chất có cồn bởi vì nếu uống rượu sẽ làm cho biến chứng như giãn tĩnh mạch thực quản xảy ra, gây nguy hiểm cho người bệnh khi xảy ra hiện tượng nôn ra máu.

BS. Trần Anh Ngọc