Những bệnh thường gặp

Viêm khí – phế quản cấp tính: Là tình trạng viêm cấp tính niêm mạc cây phế quản. Viêm phế quản được tạo thành từ các ống nhỏ hơn (bao gồm phế quản thùy và tiểu phế quản tận), có chức năng dẫn khí. Khi các ống này bị nhiễm trùng, niêm mạc phế quản bị phù nề, sung huyết, bong các biểu mô phế quản, tạo nhiều đờm mủ bao phủ niêm mạc phế quản, khó thông khí dẫn đến khó thở. Người bệnh sốt nhẹ, đau nhức mình mẩy, ho khan hay khạc đờm trắng, đau rát vùng họng và ngực. Diễn tiến thường lành tính tự khỏi sau 5 – 7 ngày. Tuy nhiên, triệu chứng viêm phế quản có thể nặng nề, kéo dài hoặc xuất hiện trên cơ địa có sẵn các bệnh mạn tính.

Hen phế quản: Là tình trạng viêm mạn tính ở đường thở, gây khó thở rít, ho, tức ngực từng đợt tái diễn, thường bị tắc nghẽn đường thở có thể tự hồi phục hoặc do điều trị. Quá trình viêm này hay kèm theo tăng tính phản ứng phế quản với nhiều tác nhân kích thích gây co thắt phế quản. Phấn hoa, hóa chất, bụi sinh vật, nấm, mốc, vi khuẩn, bụi vô cơ… là nguyên nhân đầu tiên khiến những người có cơ địa dị ứng, nhất là bệnh nhân hen tái phát hoặc phát bệnh. Bên cạnh đó, do độ ẩm không khí cao, khả năng đề kháng của cơ thể giảm… cũng khiến cho bệnh hen phế quản trong mùa đông xuân cao hơn hẳn so với các mùa khác.

Giãn phế quản: Giãn phế quản là tình trạng giãn không hồi phục các phế quản nhỏ và trung bình kèm theo sự rối loạn cấu trúc các lớp phế quản, tăng tiết dịch phế quản và nhiễm khuẩn từng đợt. Bệnh có thể do bẩm sinh hoặc mắc phải. Nam mắc bệnh nhiều hơn nữ với tỉ lệ so sánh 4 nam/1 nữ.

Hình ảnh bệnh viêm phế quản.

Giãn phế quản có hai thể, đó là thể “khô” (ít gặp) và thể “ướt” (thường gặp). Giãn phế quản ướt là giãn phế quản xuất tiết, người bệnh có biểu hiện chủ yếu là ho khạc nhiều đờm, nguyên nhân thường do vi khuẩn. Lạnh là yếu tố kích thích phế quản xuất tiết niêm dịch, ứ đọng trong các phế quản giãn là môi trường thuận lợi cho nhiễm khuẩn phát triển. Bệnh có thể gây ra các biến chứng như viêm phổi thùy, áp-xe phổi, tràn dịch màng phổi, lao phổi, áp-xe não, ho ra máu… Sau nhiều năm tiến triển sẽ dẫn đến suy hô hấp mạn và tâm phế mạn, bệnh nhân có thể tử vong sau vài năm.

Viêm phổi: Từ viêm đường hô hấp trên rất dễ dẫn tới viêm phổi. Đây là tình trạng viêm ở phổi thường do vi khuẩn, virut, nấm hoặc các tác nhân khác gây ra. Viêm phổi là vấn đề đặc biệt đáng lo ngại đối với người cao tuổi, người có bệnh mạn tính hoặc bị suy giảm miễn dịch, nhưng cũng có thể xảy ra ở người trẻ khỏe. Đây là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong cho trẻ em trên toàn thế giới.

Dấu hiệu và triệu chứng của viêm phổi thường rất giống với cảm lạnh và cúm. Đau ngực là triệu chứng hay gặp nhất. Triệu chứng có thể khác nhau tuỳ theo nguyên nhân. Hiện nay, do tình trạng các vi khuẩn đã kháng với một hoặc nhiều kháng sinh nên việc điều trị bệnh viêm phổi gặp nhiều khó khăn. Do căn bệnh này nguy hiểm, tỉ lệ tử vong cao, nên nếu nghi ngờ viêm phổi phải nhanh chóng đến cơ sở y tế để được điều trị kịp thời.

Áp-xe phổi: Khi bị viêm phổi hay giãn phế quản bội nhiễm, nếu không được giải quyết tốt sẽ biến chứng thành áp-xe phổi. Căn bệnh này sẽ hủy hoại nhu mô phổi do nhiễm khuẩn S. pneumoniae. H. influenzae… ở trẻ em là do tụ cầu. Để phòng tránh biến chứng này, ngoài việc mặc ấm, giữ kín cổ, ra khỏi nhà nên đeo khẩu trang… thì nhà ở phải kín gió.

Tràn dịch màng phổi: Do bệnh lao tăng mạnh sẽ kéo theo tỉ lệ tràn dịch màng phổi ở mùa đông xuân cao hơn nhiều so với các mùa khác. Khi bị tràn dịch màng phổi, bệnh nhân bắt buộc phải đến các cơ sở điều trị bệnh lao và bệnh phổi để chọc tháo, tránh tai biến ép tạng, suy hô hấp, dầy dính màng phổi, đóng vôi màng phổi sau này.

Người bệnh nên làm gì?

Khi có dấu hiệu bị viêm đường hô hấp trên hoặc viêm phổi, viêm phế quản người bệnh cần được khám bệnh một cách toàn diện để xác định nguyên nhân. Đối với người mắc viêm phổi, việc điều trị dùng thuốc rất khó khăn, nhất là viêm phổi do virut. Vì vậy, cần dùng thuốc gì, dùng trong bao lâu, liều lượng như thế nào cần đến khám tại các bệnh viện chuyên khoa để được bác sĩ khám và kê đơn thuốc thích hợp.

Hình ảnh bệnh viêm phổi.

Ngoài ra, người bị bệnh trên không nên làm việc quá sức. Tránh để cơ thể nhiễm lạnh bất kể mùa nào trong năm. Không đột ngột ra nơi lộng gió và không tắm nước lạnh, nhất là khi người đang ra mồ hôi nhiều.

Những hôm trời lạnh, ẩm ướt, gió nhiều, nên hạn chế tối đa đi ra khỏi nhà. Giữ không khí trong nhà thật sạch, thoáng. Tránh khói và các loại khí gây khó thở, tránh tiếp xúc với khói bếp than.

Hàng ngày, cần uống đủ lượng nước cần thiết (1,5-2 lít), ăn thêm rau xanh trong các bữa ăn và tăng cường ăn trái cây hàng ngày. Cần vệ sinh họng, miệng hàng ngày như đánh răng, súc miệng cho sạch họng sau khi ăn, trước và sau khi ngủ dậy.

Luyện tập, giữ cho thân thể khoẻ mạnh. Tập thở theo hướng dẫn của bác sĩ, đi bộ và tập thể dục đều đặn cũng giúp tăng cường sức đề kháng cho cơ thể để đẩy lùi nguy cơ bệnh tái phát hoặc phát triển nặng hơn.

BS. Nguyễn Đình Xuyên

Lưu ý khi dùng điều hoà cho trẻ

Trong tiết trời nóng nực, trẻ ở trong phòng lạnh rồi lại đi ra ngoài trời với nhiệt độ thay đổi đột ngột, cùng thời tiết mưa nắng thất thường, môi trường ô nhiễm là những nhân tố thuận lợi làm gia tăng các bệnh nhiễm khuẩn hô hấp cấp ở trẻ em.

Rất nhiều phụ huynh than phiền về tình trạng trẻ bị ngạt mũi, viêm mũi khi nằm phòng điều hòa. Về vấn đề này, ThS.BS Hồng Quý Quân – Phó Trưởng khoa Phẫu thuật Nhi, BV Việt Đức cho biết, điều hoà để quá lạnh sẽ làm cho các mạch ở niêm mạc mũi phản ứng, gây phù nề. Đây là phản ứng tự nhiên để tránh khí lạnh đi vào đường hô hấp. Nhưng để lâu sẽ gây viêm mũi, chảy dịch dẫn đến viêm mũi họng rồi viêm phế quản, viêm phổi.

“Có 1 số điều hoà không được vệ sinh thường xuyên nên khí thổi ra nhiều bụi và vi khuẩn gây viêm nhiễm đường hô hấp ở trẻ nhỏ. Chính vì vậy, các cha mẹ cần lưu ý đến việc vệ sinh điều hoà và các đồ dùng trong gia đình”- BS. Quân nói.

Bác sĩ khuyến cáo không nên bật điều hoà cả đêm mà sau khi trẻ ngủ say, thì mở cửa ban công và bật quạt. Nên đắp 1 chăn mỏng khi ngủ tránh cảm lạnh. Ảnh minh hoạ.

Để phòng tránh tình trạng trẻ bị ngạt mũi, viêm mũi khi nằm phòng điều hòa, BS. Quân khuyến cáo, không để điều hoà quá lạnh, chênh giữ nhiệt độ ngoài trời và điều hoà không quá 8 độ C, nhiệt độ phòng nên để trên 26 độ. Với nhà có trẻ nhỏ dưới 3 tuổi nên để nhiệt độ 28 độ, với trẻ sơ sinh nên để nhiệt độ 29-30 độ.

Không nên ngồi điều hoà liên tục quá 3 giờ, khi ngồi quá lâu nên đi ra ngoài để cân bằng lại nhiệt độ cơ thể và không khí hít vào. Mỗi ngày nên tắt điều hoà 2 lần để mở cửa cho không khí lùa vào tránh tồn đọng khí.

Khi đi vào hoặc đi ra điều hoà tránh thay đổi nhiệt độ đột ngột. Làm ẩm phòng bằng dụng cụ phun ẩm hay đơn giản là chậu nước để trong phòng. Buổi tối khi ngủ nên nhỏ 2 giọt nước muỗi sinh lý vào lỗ mũi để cho mũi không bị khô.

“Không nên bật điều hoà cả đêm mà sau khi trẻ ngủ say, thì mở cửa ban công và bật quạt. Nên đắp 1 chăn mỏng khi ngủ tránh cảm lạnh. Không để hướng gió điều hoà thẳng vào người trẻ. Thường xuyên cho trẻ ra ngoài chơi, luyện tập thể thao, bổ sung nước đầy đủ và vitamin”- chuyên gia Nhi tư vấn.

Đối phó với cơn ho “rút ruột” khi chuyển mùa ở trẻ

Thời tiết chuyển mùa, độ ẩm lớn khiến số trẻ đến khám tại các bệnh viện vì bệnh hô hấp đều tăng lên. Tại Khoa Nhi (BV Bạch Mai), ThS.BS Nguyễn Thành Nam – Phụ trách khoa Nhi cho biết, do thời tiết chuyển mùa, ẩm ướt, tình trạng trẻ ho, sốt, viêm tiểu phế quản, viêm phổi đều tăng lên. Các bệnh hô hấp chiếm 50% số bệnh nhân đến khám, vào viện. Đáng lưu ý, những cơn ho dai dẳng của trẻ khiến nhiều phụ huynh đứng ngồi không yên, sốt ruột đưa con hết viện này đến viện khác khám.

Tại khoa Nhi, BVĐK Đức Giang, số trẻ đến khám vì bệnh lý hô hấp trong thời điểm giao mùa, mưa nắng thất thường gần đây cũng tăng lên. Đặc biệt viêm tiểu phế quản tuy không nhiều nhất, nhưng lại khiến các bậc phụ huynh rất sốt ruột bởi trẻ ho rất lâu. Trung bình mỗi ngày khoa tiếp nhận khoảng 15-20 ca bệnh nhi (chủ yếu là các bé dưới 2 tuổi) phải nhập viện điều trị do viêm tiểu phế quản. Thời điểm này những trẻ có cơ địa dị ứng, bệnh lý hen cũng phải hết sức để ý, cần tuân thủ điều trị phác đồ chữa hen của bác sĩ để tránh lên những cơn hen cấp nguy hiểm cho sức khỏe trẻ.

Theo các bác sĩ, biểu hiện của viêm tiểu phế quản ở trẻ thường mất mạnh mẽ, gặp nhiều ở trẻ dưới 2 tuổi (đặc biệt là trẻ nhỏ dưới 6 tháng tuổi). Ban đầu, chỉ giống như cảm lạnh thông thường khi trẻ sổ mũi, ho nhẹ và sốt nhẹ trong 1 đến 2 ngày. Sau đó, các triệu chứng này sẽ phố biến và tăng lên, trẻ ho rất nhiều, thở nhanh, thở khò khè. Cổ và ngực của trẻ có thể thấy rõ co kéo theo mỗi nhịp thở. Tình trạng sốt kéo dài 4 – 5 ngày và do ho nhiều trẻ bị cảm giác khó thở, rồi nôn mửa kèm ho, có thể xuất hiện cả tiêu chảy.

“Những cơn ho dai dẳng không dứt của trẻ khiến bố mẹ sốt ruột nhất. Nhất là với bệnh lý viêm tiểu phế quản, trẻ ho rất lâu, dễ phù nề đường thở gây khó thở, trong khi bệnh lại không đặc hiệu với kháng sinh nên việc điều trị phải rất kiên trì, tái khám thường xuyên khiến bố mẹ có tâm lý lo lắng. Không ít bố mẹ có tâm lý “chạy vòng quanh”, khám bác sĩ này thấy uống vài ngày thuốc con chưa đỡ lại ôm con đi khám bác sĩ khác.

Trong khi đó, bệnh lý viêm tiểu phế quản gây ho rất lâu, vì vậy việc kiên trì điều trị là rất quan trọng. Người lớn cũng không nên cho trẻ uống thuốc ngừng ho tùy tiện, bởi những cơn ho cũng góp phần đẩy đờm dãi ra ngoài. Với trẻ ho kèm nôn trớ thì không nên cho con ăn quá no, nên uống nước ấm, xịt rửa mũi, họng và dùng thuốc theo hướng dẫn của thầy thuốc“- BS. Nam khuyến cáo.

Dương Hải

Bệnh đặc biệt hay gặp khi thời tiết thay đổi đột ngột như hiện nay. Xử trí bệnh chủ yếu dựa vào chăm sóc đúng cách và giải quyết triệu chứng như: sốt, ho, ngạt mũi… sẽ giúp trẻ nhanh khỏi bệnh, ngược lại sẽ dẫn tới những hệ lụy khó lường.

Tại sao trẻ bị viêm phổi?

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến trẻ bị viêm phổi, trong đó phải kể đến virut: các virut thường gặp là virut hợp bào hô hấp (RSV), virut cúm, á cúm, Adenovirus. Giao mùa là thời điểm virut gây bệnh hô hấp phát triển mạnh. Các loại vi khuẩn và ký sinh trùng, nấm cũng là nguyên nhân thường gây trẻ nhỏ bị viêm phổi.

Ngoài ra, các yếu tố thuận lợi như: môi trường sống đông đúc, kém vệ sinh, ô nhiễm không khí trong nhà; trong gia đình có người mắc bệnh lao, hút thuốc lá; không biết cách chăm sóc, nuôi dưỡng trẻ, không bú mẹ, suy dinh dưỡng, thiếu vitamin A, thiếu kẽm…, không được tiêm phòng đầy đủ và đúng lịch; trẻ đẻ non, cân nặng thấp khi sinh, dị tật bẩm sinh tại đường hô hấp, suy giảm miễn dịch bẩm sinh hay mắc phải… Đặc biệt là thời điểm giao mùa, thời tiết thay đổi đột ngột… khiến trẻ dễ mắc bệnh viêm phổi.

Đưa trẻ đến cơ sở y tế khám khi có biểu hiện bệnh trở nặng.

Cần phát hiện sớm

Các biểu hiện thường rất đa dạng và phức tạp, ở giai đoạn sớm có thể chỉ có sốt nhẹ, ho húng hắng, chảy nước mắt và nước mũi, khò khè, ăn kém, bỏ bú, quấy khóc… Giai đoạn sau, trẻ không được điều trị đúng và theo dõi sát có thể diễn biến nặng hơn với biểu hiện sốt cao, ho tăng, có đờm, khó thở, thở nhanh, rút lõm lồng ngực, bỏ bú hoặc bú kém, tím môi, tím đầu chi… Trẻ mệt mỏi, quấy khóc, có thể bị tiêu chảy, nôn, đau bụng.

Lưu ý: Xác định trẻ có thở nhanh hay không bằng cách đếm nhịp thở của trẻ trong đủ 1 phút. Trẻ được coi là thở nhanh nếu: trẻ dưới 2 tháng tuổi, nhịp thở trên 60 lần/phút; trẻ 2-11 tháng tuổi, nhịp thở trên 50 lần/phút; trẻ 12-60 tháng tuổi, nhịp thở trên 40 lần/phút.

Chăm sóc đúng cách giúp trẻ nhanh khỏi bệnh

Việc lựa chọn thuốc điều trị cho trẻ bị viêm phổi còn tùy thuộc vào nguyên nhân gây bệnh và do bác sĩ quyết định. Cha mẹ tuyệt đối không tự ý mua thuốc kháng sinh, thuốc giảm ho điều trị cho con tại nhà.  Thuốc kháng sinh sẽ không có tác dụng trong trường hợp trẻ bị viêm phổi do virut. Ho là phản xạ tốt để tống xuất chất đờm ra khỏi đường thở, làm thông thoáng đường thở nên không cho trẻ uống thuốc giảm ho khi chưa có chỉ định của bác sĩ.

Một số cách chăm sóc hiệu quả mà cha mẹ có thể làm giúp trẻ nhanh khỏi bệnh như:

Hạ sốt cho trẻ bằng cách chườm ấm (nhiệt độ nước chườm được xác định bằng cách nhúng cùi chỏ của người lớn vào chậu nước, nếu thấy ấm là được). Nếu trẻ sốt trên 38,5°C, cho trẻ uống thuốc hạ sốt theo chỉ định của bác sĩ.

Vỗ lưng và giúp trẻ bài tiết đờm: Phương pháp vỗ lưng cho trẻ khi bị ho có đờm sẽ giúp lưu thông tuần hoàn máu của phổi, giúp đờm trong phế quản long ra và thải ra ngoài dễ dàng. Thực hiện vỗ lưng, tốt nhất là trước bữa ăn hoặc sớm nhất là 1 giờ sau khi ăn để tránh gây nôn, bằng cách gập bàn tay của bạn ở chỗ cổ tay rồi khum bàn tay lại. Giữ cho ngón cái ép vào ngón trỏ. Vỗ bên trái rồi sang bên phải, khoảng 3-5 phút ở mỗi khu vực. Chú ý không vỗ vào vùng dạ dày, xương ức hay xương sống.

Vệ sinh và chế độ ăn cho trẻ: Vệ sinh đúng cách giúp loại bỏ vi khuẩn virut bám vào đồ vật xâm nhập cơ thể trẻ. Vệ sinh mũi miệng: Dùng khăn giấy mềm lau sạch nước mũi, nước dãi rồi vứt bỏ khăn ngay sau khi sử dụng. Nếu dùng khăn xô thì phải đặc biệt chú ý giữ vệ sinh khăn. Việc dùng đi dùng lại khăn xô đã nhiễm bẩn và không được giặt sạch sẽ tạo điều kiện để vi khuẩn/ virut bám trên khăn quay trở lại cơ thể bé. Vệ sinh nhà cửa, đồ chơi, đồ dùng của trẻ. Người chăm sóc cần rửa tay sạch sẽ khi chăm sóc và chuẩn bị đồ ăn cho trẻ. Cho trẻ ăn thức ăn giàu dinh dưỡng, mềm, dễ tiêu, dễ nuốt. Cho trẻ ăn theo nhu cầu, chia nhiều bữa trong ngày và số lượng mỗi bữa ít hơn bình thường, không nên ép trẻ ăn hết phần thức ăn cha mẹ đã chuẩn bị. Có thể dùng quất hấp mật ong, hoa hồng bạch hấp đường, gừng, chanh cho trẻ uống.

Khi nào cần đưa trẻ nhập viện?

Khi trẻ ho, sổ mũi có kèm theo một trong những dấu hiệu sau đây phải ngay lập tức đưa trẻ đến cơ sở y tế gần nhất: Có lõm ngực (phần giữa bụng và ngực lõm vào khi trẻ hít vào). Thở mệt, cánh mũi phập phồng, tím tái. Thở khò khè hay thở rít khi nằm yên. Không uống được, co giật hoặc li bì khó đánh thức.

ThS. Nguyễn Thị Thu Hằng