Theo các nhà khoa học, rối loạn kinh nguyệt ở trẻ vị thành niên nữ nếu không có liên quan đến tình trạng thai nghén thường do nguyên nhân hoạt động của hệ thống trục dưới đồi – tuyến yên – buồng trứng chưa hoàn chỉnh. Tuy vậy, khi trẻ vị thành niên có rối loạn kinh nguyệt phải được phát hiện, chẩn đoán xác định để có biện pháp xử trí điều trị phù hợp.

Kinh nguyệt ở trẻ vị thành niên nữ

Kinh nguyệt là một hiện tượng sinh lý bình thường, biểu hiện là chảy máu ra ngoài âm đạo do bong niêm mạc tử cung. Kinh nguyệt có tính chất định kỳ hàng tháng, là kết quả của sự thay đổi nội tiết buồng trứng trong cơ thể. Ở tuổi vị thành niên, kinh nguyệt có thể chưa đều trong khoảng 1 – 2 năm đầu kể từ khi bắt đầu có kinh nguyệt do hoạt động của hệ thống trục dưới đồi – tuyến yên – buồng trứng chưa hoàn chỉnh. Dấu hiệu và triệu chứng lâm sàng của kinh nguyệt bình thường và kinh nguyệt không bình thường có những đặc điểm khác nhau cần phân biệt.

Kinh nguyệt bình thường khi bắt đầu xuất hiện khi bé gái trong độ tuổi từ 11 đến 18. Vòng kinh nguyệt hay chu kỳ kinh nguyệt từ 22 đến 35 ngày, trung bình là 28 đến 30 ngày; thời gian hành kinh khoảng từ 3 đến 7 ngày; lượng máu kinh nguyệt vừa phải, thay 3 đến 5 lần băng vệ sinh mỗi ngày; máu kinh nguyệt màu đỏ tươi, không đông, có mùi hơi nồng, không tanh.

Trẻ vị thành niên cần được tư vấn, giải thích những hiện tượng sinh lý bình thường ở tuổi dậy thì

Các sắc thái khi kinh nguyệt không bình thường còn gọi là rối loạn kinh nguyệt:

– Vô kinh nguyên phát là quá 18 tuổi nhưng chưa hành kinh.

– Vô kinh thứ phát là quá 3 tháng chưa hành kinh nếu trước đó kinh nguyệt rất đều và quá 6 tháng chưa hành kinh nếu trước đó kinh nguyệt không đều.

– Vô kinh giả là máu kinh nguyệt vẫn có nhưng màng trinh bít kín hoặc cổ tử cung bị dính nên máu kinh nguyệt không chảy ra ngoài được nên còn gọi là bế kinh.

– Rong kinh là hành kinh kéo dài trên 7 ngày.

– Kinh ít khi lượng máu kinh nguyệt ra rất ít,

– Kinh nhiều khi lượng máu kinh nguyệt nhiều hơn bình thường với trên 60 ml trong cả kỳ kinh nguyệt.

– Kinh thưa khi vòng kinh nguyệt dài trên 35 ngày.

– Kinh mau khi vòng kinh nguyệt ngắn dưới 21 ngày.

– Băng kinh khi máu kinh ra rất nhiều trên 150ml trong thời gian một vài ngày gây choáng váng và mệt mỏi dẫn đến đôi khi bị ngất xỉu.

– Rong huyết khi ra máu không liên quan đến kỳ kinh nguyệt.

– Thống kinh là đau bụng nhiều khi hành kinh có thể bị mệt mỏi và ảnh hưởng đến sinh hoạt.

Kinh sớm khi có kinh nguyệt trước 10 tuổi.

Kinh nguyệt bình thường khi bắt đầu có kinh nguyệt từ 11 đến 18 tuổi

 

Việc xử trí can thiệp tùy theo từng trường hợp

– Đau bụng khi hành kinh dùng thuốc giảm đau loại kháng viêm không corticoid gồm paracetamol, ibuprofen, diclofenac… hoặc thuốc viên tránh thai kết hợp.

– Vô kinh có thể do rối loạn dinh dưỡng và tâm lý, nên tư vấn cho trẻ vị thành niên biết rối loạn dinh dưỡng có thể ảnh hưởng đến sự phát triển chung của cơ thể, đồng thời hướng dẫn trẻ vị thành niên cách khắc phục các vấn đề về dinh dưỡng hay giúp giải tỏa các vấn đề về tâm lý.

– Viên thuốc tránh thai kết hợp có thể giúp điều hòa chu kỳ kinh nguyệt, giảm bớt đau bụng khi hành kinh.

– Rong huyết hoặc ra máu bất thường có thể do nhiễm khuẩn hoặc bất thường ở cổ tử cung, vì vậy cần khám và điều trị nếu có nhiễm khuẩn đường sinh sản và chuyển lên tuyến trên làm xét nghiệm tế bào học cổ tử ung tầm soát ung thư.

Cần theo dõi những trường hợp kinh thưa, kinh mau, kinh ít chưa ảnh hưởng đến sức khỏe. Các trường hợp rối loạn kinh nguyệt khác cần gửi lên tuyến trên để chẩn đoán xác định và xử trí.

Cần thiết được tư vấn từ nhân viên y tế

Giải thích cho trẻ vị thành niên hiểu kinh nguyệt là hiện tượng sinh lý tự nhiên gây ra do sự thay đổi giải phẫu và sinh lý bình thường của tuổi dậy thì, không phải là bệnh mà lo sợ; khi hành kinh có thể bị đau bụng, cảm giác choáng váng… Cần hỏi lại để ghi nhận sự hiểu biết của trẻ vị thành niên về khái niệm chu kỳ kinh nguyệt, giải thích nếu có sự hiểu lầm; đặc biệt cần giải thích cho trẻ vị thành niên rõ khi đã có kinh nguyệt cũng sẽ có khả năng thụ thai nếu phát sinh quan hệ tình dục.

Nếu trẻ vị thành niên lo lắng về các chu kỳ kinh nguyệt không đều, nhân viên y tế nên giải thích để trẻ vị thành niên yên tâm là kinh nguyệt không đều trong 1 đến 2 năm khi bắt đầu có kinh nguyệt có thể là hiện tượng bình thường. Giải thích các trạng thái tâm lý bất thường hay xảy ra khi có kinh nguyệt như cảm giác bứt rứt, khó chịu, nhức đầu, lo âu, mất ngủ, biếng ăn…

Hướng dẫn cụ thể cách giữ vệ sinh khi có kinh nguyệt, cách sử dụng băng vệ sinh. Giải thích và hướng dẫn cách phòng tránh thai, nếu cần cung cấp các biện pháp tránh thai thích hợp. Hướng dẫn thực hành tình dục an toàn, sử dụng bao cao su để phòng các bệnh nhiễm khuẩn lây truyền qua đường tình dục và có thai ngoài ý muốn. Có thể mời gia đình cùng đến tư vấn về kinh nguyệt để hỗ trợ cho trẻ vị thành niên. 

BS. NGUYỄN TRÂM ANH

Trẻ 13-19 tuổi đã nạo phá thai

Theo GS.TS. Nguyễn Thị Hoài Đức, Việt Nam là nước có tỷ lệ nạo phá thai cao nhất Đông Nam Á và đứng thứ 5 trên thế giới, trong đó 70% là ở tuổi vị thành niên. Ước tính cứ 4 ca thì có 1 ca là phá thai không an toàn, chiếm 13% nguyên nhân tử vong cho người mẹ.

GS. Đức cho hay: Trẻ phá thai đa phần ở độ tuổi rất trẻ, 13-19 tuổi. Không ít cô gái bỏ thai đến lần thứ 3, 4 dù đã được tư vấn về các biện pháp phòng tránh, nguy cơ tai biến sau nạo, hút (dính buồng tử cung, tắc vòi trứng dẫn đến vô sinh…) nhưng chỉ vài tháng sau vẫn lại khuôn mặt tuổi teen đó lại đến nhờ các bác sĩ giải quyết hậu quả.

Theo thống kê, có 8,4% phụ nữ ở độ tuổi từ 15-24 cho biết đã ít nhất một lần nạo phá thai. Tiếp tục dẫn thống kê của Bệnh viện Phụ sản Trung ương về tỷ lệ nạo phá thai mới thấy số trẻ “dại dột” gia tăng đáng kể.

Tại Trung tâm Tư vấn sức khỏe sinh sản và Kế hoạch hóa gia đình, BV Phụ sản Trung ương ngày nào cũng phải tiếp nhận vài trường hợp các em gái tuổi vị thành niên tới xin “giải quyết”. Đáng báo động hơn, nhiều em ở độ tuổi 13 – 18 khi đến bác sĩ khám thì đã có thai lớn trên 12 tuần tuổi khiến việc xử lý gặp nguy hiểm cho tính mạng.

GS. Đức chia sẻ: “Có những cháu đang là học sinh, khi phát hiện mang thai đã tự mua thuốc kích thích chuyển dạ theo hướng dẫn trên mạng để phá. Thấy máu chảy lại cứ nghĩ đó là thai đang ra nhưng thực tế bị băng huyết ồ ạt”. Hay có những nữ sinh đã khóc thét khi chứng kiến cảnh hài nhi 19-20 tuần tuổi vẫn còn cựa quậy một lúc rồi mới nằm im sau khi được kích thích đẻ non.

 

Tư vấn sức khỏe sinh sản cho vị thành niên.

Cần “vẽ đường cho hươu chạy đúng”

GS. Đức nhận định: “Hầu hết người lớn vẫn còn suy nghĩ lệch lạc bởi họ cho rằng, dạy con về tình dục là vẽ đường cho hươu chạy. Vì thế, thà vẽ đường cho hươu chạy đúng còn hơn để trẻ mang thai, phá thai không an toàn để lại hậu quả đáng tiếc”.

Trong quá trình làm nghề, Viện trưởng Viện Sức khỏe sinh sản và Gia đình cũng gặp không ít trường hợp trẻ 13 tuổi được bác sĩ thông báo có thai nhưng cha mẹ nhất quyết phủ nhận, thậm chí còn mắng chửi lại bác sĩ. Họ cho rằng, con của họ rất ngoan, không có chuyện mang thai, bác sĩ bảo con họ có thai là bịa đặt.

Từ câu chuyện này, GS. Đức cho rằng, cha mẹ, giáo viên không dạy con trẻ về tình dục là một sai lầm có hệ thống. Bà lý giải, hiện nay gia đình vẫn giáo dục theo kiểu ngăn cấm, trong khi hình ảnh, thông tin nhạy cảm về tình dục nở rộ trên các kênh thông tin, đặc biệt là internet, kích thích sự tò mò và ham muốn của bạn trẻ.

Do sợ bị lộ, bị dèm pha, các em dấm dúi yêu đương, không chủ động trong chuyện phòng tránh thai. Nam không có bao cao su trong túi, nữ cũng không dám uống thuốc tránh thai… Vì thế, các em cứ lặp lại sai lầm “yêu đương hồn nhiên, phá thai dại dột”.

Theo một thầy giáo trường THPT chia sẻ: Cái khó của giáo viên khi dạy về giới tính. Bản thân giáo viên rất ngại chia sẻ về vấn đề giới tính cho học sinh cũng xấu hổ. “Ở trường tôi, có giáo viên dạy giới tính chưa có chồng thì làm sao dạy trẻ chi tiết về tình dục. Khi trình chiếu bộ phận sinh dục nam hay nữ, giáo viên cũng thấy ái ngại”, thầy Hải cho hay.

Từ cái khó của giáo viên, theo thầy giáo, nên có nhiều hoạt động đào tạo tập huấn cho giáo viên về sức khỏe sinh sản để họ dạy cho học sinh biết thế nào là tình dục an toàn. Ngoài ra, thầy Hải cũng mong muốn các trung tâm sức khỏe sinh sản và gia đình thường xuyên phối hợp với nhà trường để tư vấn cho các em.

Tư vấn sức khỏe sinh sản cho vị thành niên.

Thanh Loan