Trên thực tế, hè nào bệnh viện cũng phải tiếp nhận những ca cấp cứu do: bỏng, tai nạn điện giật, tai nạn giao thông, leo trèo ngã gãy tay chân… Vì vậy, việc phòng tránh và xử trí đúng tai nạn thường gặp là vô cùng quan trọng.

Cần quan tâm và giám sát chặt chẽ trẻ để tránh tai nạn.

Tai nạn bỏng

Nguyên nhân bỏng rất đa dạng nhưng phần lớn là do bỏng với nước sôi, lửa bếp, bỏng do bàn là ủi, do điện giật hay thò tay vào ổ cắm điện…Khi bé bị bỏng, các bước cơ bản xử trí ở nhà nên được tiến hành để tránh làm nặng thêm vết thương.

Trước hết, người nhà cần bình tĩnh, không la hét làm bé hoảng sợ mà cần phải rửa hoặc ngâm vết bỏng của bé vào nước mát (16 – 20 độ C) hoặc dội nước hay hứng vùng bị bỏng dưới vòi nước mát, sạch càng sớm càng tốt trong khoảng thời gian 20 phút. Nếu bỏng do hóa chất thì rửa dưới vòi nước sạch chảy nhẹ để làm trôi bớt và làm loãng lượng hóa chất trên da, sau đó đưa đi khám tại các cơ sở y tế. Tuyệt đối không thoa kem đánh răng, nước mắm, rượu trắng hay các loại thuốc thảo dược không rõ nguồn gốc vào vết bỏng vì sẽ gây kích ứng vùng da đang bị tổn thương và làm nặng hơn.

Chấn thương đầu

Thường gặp nhất là té ngã ở giường, võng, ngã xe đạp, tai nạn giao thông, vật nặng va đập trúng đầu… Nếu nhẹ có thể bị tụ máu dưới da đầu, thường gọi là u đầu hay sưng da đầu. Nặng hơn là các tổn thương ở xương sọ như nứt xương, lõm sọ hay vết thương sọ não.

Sau khi ngã, ở đầu bé có thể nổi lên u sưng rất to, hãy tiến hành chườm lạnh (lấy khăn bọc đá hoặc nhúng nước mát) vào chỗ sưng đau khoảng 15-20 phút. Nếu cần, sau khi nghỉ 5 phút có thể chườm thêm 20 phút nữa. Khối u sẽ tự tan sau vài ngày đến vài tuần. Nếu bé tỉnh táo, đi lại, nói năng, chơi đùa bình thường như trước khi bị ngã thì chỉ cần chườm lạnh và theo dõi. Giữ bé thức trong vòng ít nhất là 1 giờ đầu. Cần đưa bé đi khám bác sĩ nếu thấy xuất hiện các biểu hiện nghi ngờ chấn thương sọ não sau đây: bé ngủ nhiều, rối loạn trí giác, nôn, quấy khóc nhiều bất thường, không thể dỗ, chảy máu cam, máu mũi, sưng lớn trên vùng đầu…

Té ngã gãy xương

Khác với người lớn, xương ở trẻ em mềm, dễ gãy. Trẻ thường hiếu động nên dễ té ngã do đùa giỡn, leo trèo hoặc bất cẩn khi đi đứng, khi đã bị chấn thương vẫn không kêu đau và điều đó khiến cho cha mẹ không quá bận tâm, chỉ xoa bóp dầu hay đưa trẻ đến thầy lang để xoa nắn bó bột… có thể dẫn đến tai biến.

Các dấu hiệu gợi ý gãy xương: Đau vùng chỗ gãy rất nhiều, thâm tím, sưng nề chỗ gãy, mất cử động bình thường vùng xương bị gãy. Do đó, khi có các dấu hiệu trên, người nhà nên tiến hành sơ cứu ngay vùng chấn thương cho trẻ bằng các bất động với nẹp hoặc bất cứ vật gì dài, phẳng có thể nâng đỡ vùng xương bị gãy (cành cây, giấy cứng của thùng các-tông…). Nguyên tắc chung khi đặt nẹp bất động: Thông thường, có thể dùng các miếng gỗ, cành cây dài thẳng bọc vải; sau đó đặt dọc theo chiều dài của chi bị gãy, cuốn băng lại bên ngoài trước khi đưa lên cáng vận chuyển nạn nhân; lưu ý dùng 3 nẹp đặt quanh trục xương và dài hơn các khớp phía trên và phía dưới xương bị gãy, sau đó đưa trẻ đến cơ sở y tế để được kiểm tra và điều trị đúng.

Nuốt phải dị vật

Nuốt dị vật thường gặp với trẻ em. Các vật dễ nuốt như đồng xu, đồ chơi nhỏ, bút chì, bút và ngòi bút, pin, kim băng, kẹp tóc và kim khâu. Nếu cha mẹ thấy con mình nuốt phải dị vật, cần bình tĩnh, tuyệt đối không dùng tay móc họng trẻ vì hành động này sẽ khiến dị vật đi sâu hơn vào đường thở.

Đối với dị vật không phải chất lỏng, tùy theo độ tuổi của bệnh nhân mà tiến hành làm nghiệm pháp Hemlich ở các tư thế khác nhau.

Với trẻ dưới 1 tuổi, cấp cứu đầu tiên khi bị ngạt là nên thổi ngược lại vì nếu làm nghiệm pháp Hemlich có thể gây ra chấn thương bụng. Với trẻ lớn hơn 1 tuổi, thực hiện nghiệm pháp Hemlich ở tư thế nằm như sau: đặt bệnh nhân nằm ngửa, đầu thấp, nghiêng sang 1 bên, 2 bàn tay người cứu nạn chồng lên nhau, đè ngay vùng thượng vị rồi ấn mạnh theo hướng đầu bệnh nhân, làm nhịp nhàng (ấn 4-5 cái 1 lần) để ép phổi với hy vọng không khí trong phổi được tống ra đồng thời đẩy cả dị vật ra ngoài thanh môn.

Với trẻ lớn hoặc người lớn thực hiện nghiệm pháp Hemlich ở 3 tư thế đứng, ngồi hoặc nằm như sau: Hemlich tư thế nằm: đặt bệnh nhân nằm ngửa, đầu thấp, nghiêng sang 1 bên, 2 bàn tay người cứu nạn chồng lên nhau đè ngay vùng thượng vị, rồi ấn mạnh theo hướng đầu bệnh nhân, làm nhịp nhàng (ấn 4-5 cái 1 lần) để ép phổi với hy vọng không khí trong phổi được tống ra, đồng thời đẩy cả dị vật ra ngoài thanh môn.

Hemlich ngồi hoặc đứng: Người cứu nạn đứng sau lưng nạn nhân, đưa tay ra trước qua hông đặt trước vùng thượng vị, 2 tay chồng lên nhau, cho lưng nạn nhân dựa vào ngực người cứu nạn, sau đó ép mạnh vùng thượng vị nạn nhân từng đợt (ép 4-5 cái 1 lần).

Nếu nghiệm pháp Hemlich 3 lần không thành công, lập tức hô hấp nhân tạo ngay với hy vọng đẩy dị vật xuống để đường thở phần nào được lưu thông. Đồng thời ngay lúc đó cần gọi khẩn cấp hỗ trợ y tế để đưa trẻ tới cơ sở y tế gần nhất.

 

 

ThS.BS. Trần Anh

Thế nhưng lứa tuổi này cũng là giai đoạn cơ thể phát triển thần tốc để từ một đứa trẻ thành người trưởng thành. Trong quá trình phát triển, cơ thể có nhiều thay đổi và có thể mắc những bệnh không thể ngờ tới, trong đó có ung thư.

Nguyên nhân gây ung thư ở thanh thiếu niên

Phần lớn ca ung thư ở tuổi trẻ cũng như ở người lớn, có chung một đặc điểm, đó là liên quan đến tế bào. Ung thư xảy ra khi tế bào phát triển bất thường, tăng sinh vô độ và tạo thành khối u ác tính. Đối với ung thư ở người lớn, đột biến này là do các tác nhân bên ngoài như khói thuốc lá, sợi thủy tinh amiăng (dùng cách âm, cách nhiệt) và tia tử ngoại từ ánh sáng mặt trời. Tuy nhiên, tác nhân gây ung thư ở thanh thiếu niên rất khó xác định, một phần do ung thư không phổ biến ở lứa tuổi trẻ, một phần là vì rất khó kết luận bệnh nhân trẻ tuổi ung thư đã tiếp xúc với những tác nhân nào.

Tuổi thanh thiếu niên có nhiều thay đổi về cơ thể và có thể mắc ung thư.

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng nhiễm phóng xạ có thể làm tổn thương ADN dẫn đến ung thư máu và các loại ung thư khác ở thanh thiếu niên. Nạn nhân phơi nhiễm từ rò rỉ phóng xạ hoặc nổ nhà máy điện hạt nhân, cả người lớn lẫn trẻ em, đều có nguy cơ mắc ung thư tuyến giáp tăng cao.

Khoảng 5% các ca ung thư của trẻ là do đột biến di truyền từ cha mẹ.

Dấu hiệu ung thư ở thanh thiếu niên

Các biểu hiện của bệnh ung thư ở vị thành niên có thể dễ quan sát như: Giảm cân không rõ nguyên nhân; Đau xương khớp khi chơi trò chơi hoặc tham gia các hoạt động khác; Nôn kèm theo đau đầu, thường vào buổi sáng; Bụng trướng to; Xuất hiện các đốm nhỏ đỏ ở các mạch máu, nhìn như vỡ mao mạch máu; Xuất hiện các đốm tím trên da (bệnh liên quan máu); Độ sáng trắng ở võng mạc khi tiếp xúc với ánh sáng; Mệt mỏi liên tục, thiếu máu; Sốt liên tục không rõ nguyên nhân; Nhiễm trùng thường xuyên, cho thấy miễn dịch thấp.

Các ung thư thường gặp ở thanh thiếu niên

Ung thư máu – bệnh máu trắng

Bệnh máu trắng là một trong những dạng ung thư phổ biến nhất ở thanh thiếu niên, xảy ra khi số lượng tế bào bạch huyết tăng bất thường, xâm lấn tủy xương và đôi khi xâm nhập cả vào máu. Do những tế bào bạch huyết này có khiếm khuyết nên chúng không thể bảo vệ cơ thể chống nhiễm khuẩn như bình thường. Hơn nữa, do tăng sinh vô độ nên chúng xâm chiếm tủy xương và ngăn cản hoạt động sản xuất những tế bào quan trọng khác trong máu.

Bệnh máu trắng gây chảy máu, thiếu máu, đau xương và nhiễm trùng. Nó cũng có thể lan tới các tổ chức khác như: hạch bạch huyết, gan, não, lá lách và tinh hoàn ở nam giới.

Những dạng ung thư máu thường xảy ra ở thanh thiếu niên là ung thư bạch cầu dạng nguyên bào lympho cấp (ALL) và ung thư bạch cầu nguyên bào tủy cấp (AML). Cơ hội chữa khỏi bệnh rất cao với một số dạng ung thư máu. Phần lớn bệnh nhân ALL và AML được phát hiện sớm có thể được chữa khỏi bệnh hoàn toàn và không bao giờ tái phát.

U lympho (ung thư hạch)

Đây là dạng ung thư phát triển trong hệ bạch huyết, bao gồm các hạch bạch huyết, tuyến ức, lá lách, vòm họng, amiđan và tủy xương. Hệ này có chức năng chống khuẩn gây nhiễm trùng và bệnh tật. U lympho bắt đầu trong các tế bào nhất định của hệ thống miễn dịch gọi là tế bào lympho. Ung thư hạch gồm 2 loại u lympho Hodgkin (dạng ung thư của mô bạch huyết) và không Hodgkin (dạng ung thư của các tế bào trong hệ miễn dịch), cả hai loại này đều có thể xảy ra ở người trẻ tuổi. Dấu hiệu cảnh báo: giảm cân, sốt, đổ mồ hôi, mệt mỏi, sưng hạch bạch huyết dưới da cổ, nách, háng.

Dạng u lympho không Hodgkin (NHL) gần giống như bệnh máu trắng ALL, bởi vì chúng đều liên quan đến các tế bào bạch huyết và có nhiều triệu chứng giống nhau. NHL thường được điều trị bằng hóa trị.

U xương ác tính.

U xương ác tính (Sarcoma xương)

Đây là dạng ung thư xương phổ biến nhất ở nam thiếu niên, thường xuất hiện trong giai đoạn dậy thì. Nam bị u xương ác tính nhiều gấp đôi nữ và thường thấy ở những người có chiều cao vượt trội. Nguyên nhân gây bệnh có thể là do gen hoặc là hậu quả của một dạng ung thư khác, ví dụ như retinoblastoma – u phát triển trong võng mạc có thể là tiền đề của bệnh u xương ác tính. Những thiếu niên được xạ trị để chữa loại ung thư khác thì nhiều khả năng sẽ bị u xương ác tính.

Những triệu chứng phổ biến nhất của u xương ác tính là đau và sưng ở một cánh tay hoặc cẳng chân, đôi khi đi kèm u bướu. Một số người bị đau về đêm hoặc khi tập thể dục. U xương ác tính thường xuất hiện ở các xương quanh đầu gối. Trong một số trường hợp hiếm gặp, khối u có thể di căn từ xương tới các dây thần kinh và mạch máu ở chi.

U não và các khối u tủy sống

Người trẻ tuổi có nhiều khả năng phát triển các khối u ở phần trên của bộ não. Khối u tủy sống ít phổ biến hơn. Các khối u não có thể gây đau đầu, buồn nôn, nôn, mờ mắt hoặc nhìn đôi, chóng mặt, co giật, đi bộ khó khăn,…

Có hai dạng u não: u não sơ cấp (bắt đầu từ những tế bào trong não) và u não thứ cấp (đến từ một dạng ung thư khởi phát từ một phần khác của cơ thể và lan tới não). Phần lớn u não thường gặp ở thanh thiếu niên là dạng sơ cấp. Hai trong số nhiều dạng phổ biến là astrocytomas (u não bắt nguồn từ những tế bào não tên là astrocyte, dạng này không di căn ra khỏi não và tủy sống, không ảnh hưởng các tổ chức khác) và ependymomas (bắt nguồn từ niêm mạc trong não thất).

Ung thư tuyến giáp

Ung thư tuyến giáp có tỷ lệ mắc bệnh ở nữ nhiều hơn nam. Triệu chứng phổ biến nhất của ung thư tuyến giáp là có một khối u ở mặt trước của cổ, đau hoặc sưng ở cổ, khó thở hoặc nuốt và thay đổi giọng nói.

 

 

BS. Lê Anh