Rụng trứng là hiện tượng trứng phóng ra khỏi buồng trứng. Các nghiên cứu của phương pháp Billings cho biết 85% số phụ nữ rụng trứng vào ngày đỉnh, 10% vào ngày thứ nhất và 5% rụng trứng vào ngày thứ hai sau “đỉnh”. Ghi lại cảm giác chất nhờn nơi âm hộ mỗi ngày trên biểu đồ giúp bạn gái nhận biết một chu kỳ rụng trứng trọn vẹn, có khả năng thụ thai, là chu kỳ có ngày đỉnh và thời kỳ hoàng thể kéo dài từ 11 – 16 ngày.

Muốn có trứng rụng, hoạt động của trục hạ đồi – tuyến yên – buồng trứng phải hoàn chỉnh. Trong đời sống sinh sản của người phụ nữ, hoạt động buồng trứng có tính liên tục, liên quan đến nội tiết tố và khả năng rụng trứng. Đó là phản ứng bình thường đối với các điều kiện môi trường khác nhau, nhằm đảm bảo sức khỏe của mẹ và bé trong trường hợp thụ thai. Người mẹ chưa trưởng thành thể lý, đang cho con bú, bị stress hay đang mắc bệnh thì không tốt cho việc mang thai, sinh nở và chăm sóc em bé.

Tính liên tục của hoạt động buồng trứng bắt đầu rất sớm, từ giai đoạn phôi thai với hàng triệu nang trứng thô sơ, giảm dần cho đến khi bé gái chào đời, chỉ còn 1 – 2 triệu nang trứng có chứa noãn bào và chỉ có 400 – 500 nang cho trứng rụng trong suốt đời sống sinh sản của người phụ nữ mà thôi. Khi bé gái dậy thì, trong 2 năm sau lần ra máu đầu tiên, kinh nguyệt không đều là do có những chu kỳ không rụng trứng. Ra máu không phải lúc nào cũng là kinh nguyệt, vì trước kinh nguyệt phải có rụng trứng, ra máu mà chưa có rụng trứng có thể do tăng giảm thất thường của nội tiết tố. Sau đó, thiếu nữ trẻ khỏe mạnh sẽ có các chu kỳ rụng trứng đều đặn khoảng 24 – 36 ngày, tuy thỉnh thoảng vẫn có chu kỳ không thụ thai. Chu kỳ rụng trứng bình thường sẽ bị gián đoạn bởi thai kỳ và cho con bú, và rồi chu kỳ có trứng rụng trở lại khi mẹ cai sữa dần. Những bất thường hoạt động buồng trứng như chu kỳ ngắn, không rụng trứng, thời kỳ hoàng thể ngắn có thể xảy ra trong giai đoạn tiền mãn kinh hay do stress, rối loạn biến dưỡng – nội tiết, béo phì, đột ngột thay đổi trọng lượng cơ thể, tập thể dục quá mức…

So với các thời kỳ buồng trứng không hoạt động (trước dậy thì, mãn kinh), hoặc hệ nội tiết chưa hoàn chỉnh (dậy thì) hay đã suy yếu (tiền mãn kinh), thì rụng trứng vào tuổi trưởng thành là dấu hiệu của hệ nội tiết hoàn chỉnh và tinh thần, lối sống lành mạnh.

Kinh nguyệt là hiện tượng dễ nhận ra nhất trong chu kỳ sinh dục nữ, nhưng sự kiện quan trọng nhất lại là rụng trứng. Thay vì tìm mọi cách để có kinh đều, bé gái cần được học cách theo dõi chất nhờn sớm, từ 6 tháng sau lần ra máu đầu tiên. Hiểu biết về cơ thể kết hợp với học hỏi về giới tính giúp bé tự tin, yêu quý bản thân và phát hiện sớm một số bệnh lý của hệ nội tiết như bệnh vùng hạ đồi, bệnh tuyến yên, tuyến giáp, tuyến thượng thận, hội chứng buồng trứng đa nang…, những bệnh này có thể ảnh hưởng đến sự phát triển cơ thể, làm tăng nguy cơ hiếm muộn và rối loạn hành vi sau này. Dấu hiệu chất nhờn bất thường, ra máu nhiều lần trong thời kỳ hoàng thể, hoàng thể ngắn, xảy ra trong hai chu kỳ liên tiếp hoặc hơn 3 chu kỳ trong năm, được coi là bất thường. Cần thay đổi lối sống, đi khám và điều trị nguyên nhân vì bất thường sẽ không tự hết mà ngày càng tệ hơn. Sau khi đã được trị liệu và điều chỉnh lối sống, trứng sẽ rụng trở lại, kéo theo kinh nguyệt đều đặn.

Trong chu kỳ, estogen từ các nang trứng phát triển tiết ra và tăng cao trước rụng trứng; sau khi trứng rụng, progesterone tăng nhanh chuẩn bị cho nội mạc tử cung sẵn sàng đón phôi làm tổ. Hai nội tiết tố buồng trứng này ảnh hưởng lên các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin, dopamin, glutamat, GABA làm thay đổi tâm trạng, trí nhớ, khả năng ngôn ngữ, khả năng ra quyết định của người phụ nữ. Trong tuổi vị thành niên, chúng làm thay đổi cấu trúc vỏ não mới, liên quan đến hành vi, xã hội tính sau này ở tuổi trưởng thành. Trầm cảm gặp ở nữ nhiều hơn nam, dùng thuốc ngừa thai sẽ ức chế rụng trứng và làm tăng gấp đôi nguy cơ trầm cảm ở bé gái vị thành niên.

Những yếu tố bất lợi cho sức khỏe hay việc mang thai làm cho hiện tượng rụng trứng bị hoãn hay ngừng lại. Khi những rối loạn tâm lý, lối sống không lành mạnh được điều chỉnh, các bệnh lý được chữa trị, buồng trứng hoạt động bình thường trở lại, cho những chu kỳ có rụng trứng và có khả năng thụ thai. Điều đó chứng tỏ rụng trứng là dấu hiệu khỏe mạnh ở phụ nữ chứ không phải ra máu đều như nhiều người lầm tưởng, khi mà ra máu có thể chỉ do nội tiết tố tăng giảm mà chưa chắc có rụng trứng.

ThS.BS. NGUYỄN THỊ TUYẾT MINH

Nguyên nhân nào đến rối loạn rụng trứng

Bình thường buồng trứng người phụ nữ có một nang phát triển đến một kích thước nhất định thì xảy ra hiện tượng rụng trứng (phóng noãn), là thời gian dễ thụ thai nhất trong chu kỳ kinh nguyệt của người phụ nữ. Bình thường nang noãn ở buồng trứng đều đặn phát triển và phóng noãn hàng tháng, nội tiết do buồng trứng tiết ra làm cho niêm mạc tử cung phát triển, sau đó bong ra tạo ra hiện tượng kinh nguyệt.

Rối loạn phóng noãn là khái niệm được dùng để chỉ hiện tượng phóng noãn không đều đặn mà thường gặp là không phóng noãn hoặc kém (thưa) phóng noãn.

Có nhiều nguyên nhân gây ra tình trạng rối loạn chức năng hoạt động của buồng trứng (thường gặp ở người mắc hội chứng buồng trứng đa nang, suy buồng trứng, những phụ nữ trải qua phẫu thuật bóc u buồng trứng, lạc nội mạc tử cung tại buồng trứng hoặc đã trải qua hóa trị, xạ trị ung thư). Bên cạnh đó, việc tăng cân hoặc giảm cân quá nhiều cũng có thể gây ảnh hưởng đến quá trình phóng noãn. Khi cơ thể bị căng thẳng, stress với cường độ làm việc quá mức cũng có thể dẫn tới hiện tượng rối loạn phóng noãn mà biểu hiện ra ngoài là chu kỳ kinh nguyệt trong thời điểm đó trở nên thất thường và phụ nữ sẽ không thể thụ thai trong thời điểm này.

Có nhận biết được rối loạn này?

Rối loạn phóng noãn thường không biểu hiện đặc hiệu nên ít khi phát hiện được. Tuy nhiên, trường hợp rối loạn phóng noãn có một số biểu hiện rối loạn kinh nguyệt như chu kỳ kinh rất thưa, thậm chí vô kinh, béo phì, rậm lông…Khi thăm khám lâm sàng và làm các xét nghiệm chuyên sâu bác sĩ có thể phát hiện được tình trạng này.

Buồng trứng đa nang là một nguyên nhân gây rối loạn phóng noãn.

Điều trị thế nào?

Tùy theo nguyên nhân gây rối loạn rụng trứng sẽ có hướng điều trị cụ thể, thích hợp cho từng trường hợp. Nếu rối loạn phóng noãn do hội chứng buồng trứng đa nang thì bệnh nhân sẽ được kích thích buồng trứng để bơm tinh trùng vào buồng tử cung hoặc điều trị thụ tinh trong ống nghiệm…

Với phương pháp bơm tinh trùng vào buồng tử cung, người bệnh sẽ được sử dụng thuốc kích thích buồng trứng. Thuốc dùng trong các trường hợp này là các loại thuốc nội tiết, có thể là thuốc uống hoặc thuốc tiêm nhằm kích thích các nang noãn phát triển. Khi các nang đủ lớn sẽ dùng thuốc kích thích phóng noãn và lọc rửa tinh trùng để bơm vào buồng tử cung.

Với phương pháp thụ tinh trong ống nghiệm cũng cần phải kích thích buồng trứng, sau đó sẽ chọc hút trứng cho thụ tinh với tinh trùng trong ống nghiệm để tạo thành phôi. Phôi sẽ được chuyển vào buồng tử cung của người vợ. Trong quá trình dùng thuốc kích thích buồng trứng có nhiều trường hợp gặp những tác dụng không mong muốn, nhất là hội chứng quá kích buồng trứng. Trường hợp rối loạn phóng noãn do suy hoặc giảm dự trữ buồng trứng cần phải điều trị thụ tinh trong ống nghiệm xin noãn của người khác.

Để điều trị đạt kết quả, người bệnh cần chuẩn bị tốt về sức khỏe và ổn định tâm lý, phải tìm hiểu thông tin, sắp xếp thời gian phù hợp bởi phương pháp này cần một quá trình dài và chi phí cao. Ngoài ra, trong quá trình điều trị, người bệnh cần phải được theo dõi sát, cẩn thận để tránh các biến chứng không mong muốn.

BS. Nguyễn Thị Lan