Tuy nhiên, những người trẻ mắc các rối loạn tâm thần giai đoạn đầu, sau chẩn đoán nếu không được quan tâm và điều trị kịp thời thì tỷ lệ tử vong so với những người bình thường cũng rất cao.

Theo tài liệu của Mỹ công bố năm 2015, tự sát là nguyên nhân gây chết đứng hàng thứ 5 sau bệnh lý tim mạch, ung thư, sự cố y khoa và bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính. Hầu hết những người tự sát là do bệnh lý tâm thần, đặc biệt có một tỷ lệ cao ở những người trẻ được chẩn đoán rối loạn tâm thần giai đoạn đầu.

Triệu chứng của rối loạn tâm thần

Rối loạn tâm thần là tình trạng bất thường của tâm trí, được miêu tả là mất liên hệ với thực tại. Cụ thể, người có rối loạn tâm thần thường gặp khó khăn khi phân biệt giữa những gì là thật và những gì là không thật trong cuộc sống. Rối loạn tâm thần thường xuất hiện lần đầu ở giai đoạn muộn của tuổi thanh thiếu niên hoặc ở lứa tuổi 20. Trong mặt bằng chung của dân số, rối loạn tâm thần có tỷ lệ khoảng 3/100 người. Nó xảy ra ở cả nam giới, nữ giới và trên tất cả các nền văn hóa cũng như các tầng lớp xã hội. Một số triệu chứng điển hình của rối loạn tâm thần: thay đổi cảm xúc, mất niềm tin vào cuộc sống, thay đổi nhận thức, thay đổi hành vi… Và cũng có rất nhiều loại bệnh lý rối loạn tâm thần: tâm thần phân liệt, rối loạn lưỡng cực, rối loạn lo âu, rối loạn nhân cách… Rối loạn tâm thần tiến triển qua nhiều giai đoạn. Tuy nhiên, giai đoạn đầu của rối loạn tâm thần hiện nay được các nhà tâm thần học rất quan tâm.

Điều trị cho bệnh nhân bị rối loạn tâm thần.

Giai đoạn đầu của rối loạn tâm thần

Với những người trải qua giai đoạn đầu của rối loạn tâm thần thường rất đáng sợ, khó hiểu và gây phiền toái cho cả người bệnh và người thân của họ. Vì đây là lần đầu tiên nên cả người bệnh và những người thân của họ đều tỏ ra bối rối. Đôi khi sự thiếu hiểu biết và những suy nghĩ tiêu cực và quan niệm sai lầm của người nhà bệnh nhân liên quan đến bệnh rối loạn tâm thần có thể làm tăng thêm sự đau khổ và đôi khi là cái chết cho người bệnh. Thậm chí nhiều gia đình còn giấu kín và không đem người thân bị rối loạn tâm thần đến các cơ sở điều trị bệnh tâm thần để khám và điều trị. Các bác sĩ tâm thần và các nghiên cứu đã chứng minh rằng, những người mắc bệnh rối loạn tâm thần có thể điều trị. Nhiều người có thể hồi phục sau giai đoạn đầu của rối loạn tâm thần và không bao giờ trải qua một cơn bệnh tâm thần nào khác.

Tầm quan trọng của việc phát hiện và điều trị kịp thời

Nghiên cứu do Viện Sức khỏe Tâm thần quốc gia và Viện Y tế quốc gia Mỹ mới đây cho thấy, những người trẻ tuổi đã từng trải qua những triệu chứng rối loạn tâm thần giai đoạn đầu mà không được chăm sóc y tế có tỷ lệ tử vong cao hơn nhiều so với người bình thường trong cùng độ tuổi. Các nhà nghiên cứu đã phân tích dữ liệu về khoảng 5.000 người trong độ tuổi 16-30 đã được chẩn đoán rối loạn tâm thần trong vòng 12 tháng đầu sau chẩn đoán, những người này có tỷ lệ theo dõi của các bác sĩ thấp cũng như việc hạn chế trong việc dùng thuốc chống loạn thần và điều trị tâm lý. Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng nhóm này có tỷ lệ tử vong cao hơn ít nhất 24 lần so với những người cùng độ tuổi trong mặt bằng dân số Mỹ nói chung.

Nghiên cứu này là một lời cảnh báo cho chúng ta biết rằng, những người trẻ tuổi bị rối loạn tâm thần cần được hỗ trợ về mặt lâm sàng và tâm lý xã hội một cách sâu sắc, sớm nhất và kịp thời nhất để tránh những hậu quả nặng nề xảy ra cho người bệnh cũng như gia đình của họ. Khi thấy người thân có biểu hiện bất thường trong cuộc sống, sinh hoạt, công việc, những thay đổi về cảm xúc, hành vi, tư duy, tri giác… cần đưa họ đi khám và điều trị kịp thời để bệnh chóng ổn định. Tránh việc ngại ngùng, che giấu. Khi được chẩn đoán có rối loạn tâm thần, cần điều trị tích cực, không nên đi cúng, đi lễ…

TS. Đinh Trọng Hà, PGS.TS. Cao Tiến Đức

ADHD thường xảy ra ở trẻ độ tuổi 6-12 tuổi và có thể ảnh hưởng trực tiếp tới khả năng học tập của trẻ tại trường. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng có 6 yếu tố dưới đây có thể khiến trẻ dễ bị ADHD:

Rối loạn thị lực không được chữa trị

Trẻ bị những rối loạn ở mắt ảnh hưởng đến thị lực hoặc chuyển động mắt dễ bị ADHD hơn so với những trẻ có mắt khỏe mạnh. Một nghiên cứu được đăng trên tờ American Academy of Optometry chỉ ra rằng 15% trẻ bị rối loạn thị lực bị ADHD.

Chấn thương sọ não

Các nhà nghiên cứu cho biết những người có tiền sử bị chấn thương sọ não có nguy cơ gấp 2 lần bị các triệu chứng ADHD. Mặc dù ADHD bắt đầu từ thời thơ ấu nhưng vẫn có khả năng rối loạn này kéo dài đến khi trưởng thành.

Lạm dụng trẻ em

Những người bị ADHD cho biết họ từng bị lạm dụng thể chất khi còn nhỏ nhiều gấp 2 lần so với những người không bị ADHD.

Chế độ ăn nhiều chất béo

Những gì con bạn ăn ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe tinh thần và cảm xúc của trẻ. Các nhà nghiên cứu đã liên hệ chế độ ăn nhiều chất béo với các triệu chứng ADHD như mất tập trung, tăng động, bốc đồng thời thơ ấu.

Sinh non

Do chưa phát triển đầy đủ, trẻ sinh non có nguy cơ cao bị các rối loạn lo âu và ADHD. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu cho biết nguy cơ trẻ sinh non bị ADHD ở thời thơ ấu hoặc thậm chí khi trưởng thành là rất thấp. Chỉ có 8/84 người lớn từng bị sinh non được chẩn đoán bị ADHD.

Stress trong thai kỳ

Kiểm soát chặt chẽ stress trong thai kỳ vì các nghiên cứu chỉ ra mối liên quan giữa stress ở mẹ trước khi sinh với các rối loạn về phát triển hành vi thần kinh ở trẻ. Điều này có nghĩa con bạn dễ bị ADHD và thậm chí là tự kỷ.

BS Cẩm Tú/Theo THS

Việc thi cử đối với một số trường hợp có thể trở thành một chấn thương tâm lý mạnh, đủ sức gây ra bệnh cho thí sinh. Dưới đây là các rối loạn tâm thần hay gặp trong mùa thi.

Phản ứng stress cấp

Rối loạn này xuất hiện đột ngột ở các thí sinh mà kết quả bài thi kém xa sự kỳ vọng của bản thân họ và gia đình. Rối loạn stress cấp là các triệu chứng xuất hiện trong vòng một tháng sau khi có chấn thương tâm lý. Trong và sau khi bị chấn thương, bệnh nhân có ít nhất 3 trong số các triệu chứng sau: cảm giác chết lặng, cảm giác tan rã hoặc mất đáp ứng cảm xúc, giảm nhận thức với xung quanh… Các rối loạn này thường diễn ra trong vòng 2 ngày đến 4 tuần sau chấn thương.

Biểu hiện lâm sàng của rối loạn stress cấp tính có thể khác nhau tùy theo cá nhân nhưng thường có cảm giác tan rã, có phản ứng giận dữ mạnh mẽ, trong đó đặc trưng là tình trạng kích động.

Các triệu chứng xảy ra ngay lập tức sau khi thi trượt, nhưng không kéo dài quá một tháng.

Những sự kiện chấn thương có thể được tái diễn theo những cách khác nhau. Thông thường, các cá nhân có hồi tưởng về các sự kiện khó chịu đã xảy ra. Những hồi tưởng này tái phát một cách tự phát hay được kích hoạt bởi các kích thích gợi nhớ những đau thương.

Giấc mơ đau buồn có thể chứa các nội dung liên quan đến chấn thương tâm lý. Trong khoảng thời gian từ vài giây đến vài giờ hoặc thậm chí cả ngày, khi bệnh nhân hồi tưởng về sự kiện chấn thương tâm lý, bệnh nhân cư xử như thể trải qua những sự kiện tại thời điểm đó.

Các bệnh nhân có thể mất khả năng để cảm nhận những cảm xúc tích cực (ví dụ: hạnh phúc, niềm vui, sự hài lòng hoặc những cảm xúc liên quan với sự thân mật, âu yếm). Họ hầu như chỉ có những cảm xúc tiêu cực như sợ hãi, buồn rầu, giận dữ, tội lỗi hoặc xấu hổ.

Tập luyện thể thao giúp các sĩ tử nâng cao thể lực và cân bằng tâm lý trong quá trình thi cử.

Rối loạn giấc ngủ là triệu chứng rất phổ biến ở bệnh nhân có rối loạn stress cấp. Họ khó vào giấc ngủ, khó giữ giấc ngủ, hay có ác mộng. Họ dễ nổi cáu vô cớ, quá nhạy cảm với các mối đe dọa tiềm năng. Họ khó tập trung chú ý, khó ghi nhớ các sự kiện hàng ngày (ví dụ, quên số điện thoại). Bệnh nhân rối loạn stress cấp có thể phản ứng rất mạnh với các kích thích bất ngờ, như giật mình khi có ánh sáng mạnh hoặc tiếng động đột ngột (ví dụ, họ giật mình khi có tiếng chuông điện thoại).

Về điều trị: Tâm lý liệu pháp đóng vai trò quyết định trong điều trị phản ứng stress cấp. Trước hết phải cô lập được stress. Bệnh nhân cần được đưa ra khỏi môi trường gây chấn thương tâm lý càng sớm càng tốt. Khi thoát ra khỏi môi trường gây chấn thương tâm lý thì hầu hết bệnh nhân dần trở về trạng thái tâm lý bình thường. Tình trạng lo âu, hốt hoảng, phân ly sẽ giảm đi.

Động viên an ủi bệnh nhân để bệnh nhân nhận thấy rằng những điều xấu nhất đã qua, giúp họ thư giãn, hướng dẫn cách tập thở chậm để giảm bớt các triệu chứng khó chịu về cơ thể.

Tránh gợi lại các khía cạnh của chấn thương tâm lý một cách bừa bãi để bệnh nhân không phải sống lại các ký ức đau buồn của chấn thương tâm lý.

Nhìn chung trong giai đoạn này bệnh nhân thường cần có người bên cạnh, động viên giúp đỡ họ lấy lại thăng bằng trong cuộc sống.

Thuốc bình thần benzodiazepin có tác dụng cắt tình trạng lo âu quá mức, hoảng hốt, sợ hãi, phân ly, kích động của bệnh nhân. Chỉ nên dùng nhóm thuốc này khi thực sự cần thiết, không nên sử dụng kéo dài. Khi điều trị, thường sử dụng thuốc đường uống. Nhưng trong một số trường hợp cần thiết, có thể dùng thuốc tiêm (seduxen 10mg, tiêm bắp 1 ống). Các thuốc thường dùng là: seduxen,  lexomil.

Rối loạn thích ứng

Rối loạn thích ứng (còn gọi là rối loạn điều chỉnh) được đặc trưng bởi một phản ứng cảm xúc với việc thi trượt. Triệu chứng phát triển phức tạp có thể liên quan đến lo âu hoặc trầm cảm hoặc rối loạn hành vi. Các triệu chứng phải bắt đầu trong vòng 3 tháng sau khi có chấn thương tâm lý.

Mặc dù rối loạn thích ứng được định nghĩa là do chấn thương tâm lý gây ra, nhưng các triệu chứng không nhất thiết phải xuất hiện ngay sau khi có chấn thương tâm lý. Có thể các triệu chứng chỉ xuất hiện sau 3 tháng bị chấn thương tâm lý.

Các triệu chứng của bệnh không phải lúc nào cũng giảm đi ngay khi chấn thương tâm lý kết thúc. Nếu chấn thương tiếp tục diễn ra, rối loạn có thể trở thành mạn tính.

Rối loạn thích ứng hay xảy ra ở tuổi vị thành niên. Các triệu chứng của nó rất khác nhau. Các biểu hiện cũng có thể bao gồm hành vi tấn công và lái xe thiếu thận trọng, uống rượu quá mức, không tuân thủ các nghĩa vụ pháp lý, rối loạn thần kinh thực vật, mất ngủ và tự tử.

Về điều trị: Liệu pháp tâm lý hay được áp dụng để điều trị cho rối loạn thích ứng. Liệu pháp nhóm tập hợp những bệnh nhân có rối loạn thích ứng do cùng một loại stress gây ra. Họ cùng nhau trao đổi phương pháp vượt qua stress. Những người đã điều trị thành công sẽ giúp đỡ những người còn bị rối loạn thích ứng hoặc những người bị các triệu chứng nặng nề hơn. Liệu pháp tâm lý nhóm hướng dẫn bệnh nhân điều chỉnh hành vi, lối sống của mình để đối phó với stress. Liệu pháp này có hiệu quả cao với những người chưa có nhiều kinh nghiệm sống, có rối loạn hành vi và có các vướng mắc với pháp luật.

Điều trị bằng thuốc giúp bệnh nhân nhanh chóng giảm nhẹ và hết các triệu chứng của bệnh, vì vậy chúng hay được áp dụng trong lâm sàng. Đa số bệnh nhân chỉ cần điều trị ngoại trú bằng cách dùng thuốc điều trị trong một thời gian ngắn. Các bệnh nhân có lo âu nhiều sẽ được sử dụng thuốc bình thần (diazepam, clonazepam, clonazepat) một đợt ngắn phối hợp với thuốc chống trầm cảm đa vòng hoặc SSRI. Những bệnh nhân có triệu chứng trầm cảm chiếm ưu thế được khuyên sử dụng các thuốc chống trầm cảm SSRI như sertralin, paroxetin, fluoxetin, fluvoxamin.

Phòng ngừa

Để giúp các sĩ tử vượt vũ môn một cách thành công và không gặp các rối loạn tâm lý trong và sau khi thi, các thầy cô giáo và các bậc cha mẹ cần tạo môi trường tâm lý thoải mái cho các con, cho các con một chương trình học tập, ăn uống, nghỉ ngơi một cách khoa học, tránh gây áp lực quá mức dễ khiến trẻ mắc các rối loạn tâm thần nêu trên.

PGS.TS. Bùi Quang Huy

(Chủ nhiệm Khoa Tâm thần, Bệnh viện quân y 103)