Những yếu tố nguy cơ sức khỏe gắn với bệnh gan nhiễm mỡ

 

Bệnh gan nhiễm mỡ gắn với béo phì

 

Liên đoàn Gan Hoa Kỳ (ALF: The American Liver Foundation) định nghĩa gan nhiễm mỡ là “sự tích tụ mỡ dư thừa trong các tế bào gan.” Một trong những yếu tố nguy cơ lớn nhất đối với gan nhiễm mỡ là bệnh béo phì, do mức tiêu thụ calo dư thừa gây ra. Yếu tố nguy cơ khác bao gồm đái tháo đường, cholesterol hoặc triglyceride máu cao, lạm dụng rượu, phẫu thuật dạ dày, một số thuốc và suy dinh dưỡng. Không có điều trị chuẩn hóa cho gan nhiễm mỡ, nhưng Đại học Johns Hopkins cho biết rằng giảm cân có thể giúp ngăn ngừa và điều trị gan nhiễm mỡ.

Thực đơn thông minh dành cho bệnh gan nhiễm mỡ

Trái cây, rau và ngũ cốc

Một chế độ ăn uống lành mạnh gồm nhiều trái cây, rau và ngũ cốc. Trái cây, rau và ngũ cốc nguyên hạt tự nhiên ít calo và chất béo bão hòa nhưng giàu chất xơ.

 

 

Theo Hiệp hội Dinh dưỡng Mỹ, trái cây, rau và ngũ cốc làm tăng cảm giác no và có thể ngăn ngừa ăn quá nhiều và tăng cân sau này. Chế độ ăn giàu chất xơ cũng có thể ngăn ngừa bệnh đái tháo đường típ 2, một yếu tố nguy cơ quan trọng đối với gan nhiễm mỡ.

Protein và sữa

Các protein tốt nhất để hỗ trợ duy trì cân nặng và giảm cân là từ các nguồn thịt nạc như thịt gia cầm, trứng, đậu nành, thịt nạc, cá, hải sản, đậu và các loại đậu. Chất béo và calo dư thừa có thể được giảm bằng cách loại bỏ tất cả các chất béo có thể nhìn thấy như da của gia cầm trước khi nấu, và sử dụng các phương pháp lành mạnh để nấu thức ăn như nướng, hấp, rang. Các sản phẩm từ sữa lành mạnh bao gồm ít chất béo hoặc sữa không béo, sữa chua và pho mát.

 

 

Thực phẩm chứa ít cholesterol

Cholesterol là một loại chất béo được tìm thấy trong các sản phẩm động vật. Một báo cáo đăng tải trong Tạp chí World Journal of Gastroenterology, đề nghị một chế độ ăn uống có ít chất béo bão hòa. Thực phẩm giàu acid béo omega như cá béo, dầu ô liu và các loại hạt được khuyến cáo để giúp điều trị gan nhiễm mỡ. Bản báo cáo cũng khuyến cáo dùng các thực phẩm ít đường đơn và đường fructose và xi rô bắp.

 

 

Đồ uống không cồn

Rượu gây hại cho gan và được gắn chặt với các bệnh gan. Theo Trung tâm Y tế Thái Bình Dương California chỉ cần dùng ít như một ly bia hoặc rượu vang một tuần có thể đóng góp cho gan nhiễm mỡ. ALF khuyến khích cá nhân với gan nhiễm mỡ nên tránh tất cả loại rượu. Ví dụ: nên dùng thay thế các loại đồ uống không cồn bao gồm nước, nước trái cây, nước ngọt, trà, cà phê, nước uống thể thao và sữa.

Song song với chọn thực phẩm phù hợp cho bệnh gan nhiễm mỡ, điều chỉnh lối sống đóng vai trò vô cùng quan trọng trong gan nhiễm mỡ như tập thể dục đều đặn, không uống bia rượu, không ăn mỡ động vật và các thực phẩm chứa nhiều chất béo bão hòa, điều chỉnh cân nặng về mức cho phép là cốt lõi trong không chế gan nhiễm mỡ. Ngoài ra, nên kiểm tra sức khỏe định kỳ, và lưu ý xét nghiệm men gan và các xét nhiệm đánh giá chức năng gan để xử lý kịp thời các biến chứng do gan nhiễm mỡ gây ra.

TS.BS. Lê Thanh Hải

(tham khảo Live Strong)

Nguyên nhân nào gây ra bệnh viêm gan?

Viêm gan có thể là viêm gan do nhiễm virut hoặc viêm gan không do virut (như viêm gan do rượu và viêm gan tự miễn).

Bệnh viêm gan virut: Có 5 loại virut gây viêm gan là A, B, C, D và E. Mỗi loại có tính chất và khả năng gây bệnh khác nhau. Loại viêm gan này do virut viêm gan xâm nhập cơ thể qua đường tiêm chích (dùng thuốc đường tĩnh mạch ở bệnh viện hoặc dùng chung kim tiêm khi sử dụng ma túy). Ngoài ra, cũng có thể bị lây virut viêm gan khi sống chung hoặc có quan hệ tình dục không an toàn với người bị viêm gan. Bạn cũng có thể nhiễm bệnh viêm gan A khi sử dụng nguồn nước hoặc thực phẩm không an toàn.

Bệnh viêm gan không do virut: Viêm gan không do virut bao gồm viêm gan do rượu và viêm gan tự miễn. Rượu có thể làm suy yếu gan và dễ bị nhiễm trùng ở gan. Việc sử dụng rượu có thể dẫn đến nhiều bệnh gan như gan nhiễm mỡ (quá nhiều chất béo tích tụ trong gan) hoặc xơ gan (sẹo hình thành trong gan). Bệnh gan tự miễn là bệnh do hệ thống miễn dịch của cơ thể tấn công gan của bạn. Bệnh này hiếm gặp nhưng nó có thể dẫn đến chức năng gan giảm và làm tổn thương gan. Người bị viêm gan tự miễn cũng có thể có rối loạn tự miễn khác, chẳng hạn như bệnh celiac, viêm khớp dạng thấp hoặc viêm loét đại tràng.

Người bệnh gan nên ăn nhiều rau, củ tươi.

Tùy theo thời gian kéo dài của bệnh mà người ta phân chia thành bệnh viêm gan cấp tính và bệnh viêm gan mạn tính. Mỗi thể bệnh có những đặc điểm riêng.

Viêm gan cấp: được đặc trưng bởi sự phá huỷ tế bào gan và sự hiện diện tế bào viêm trong mô gan kéo dài dưới 6 tháng. Phần lớn người bị viêm gan cấp tính thường tự phục hồi. Viêm gan cấp có thể xảy ra ở các nguyên nhân viêm gan do virut (thường là viêm gan A, B), viêm gan do ký sinh trùng, viêm gan do thuốc (ngộ độc paracetamol liều cao), viêm gan do rượu bia… Viêm gan cấp thường có những triệu chứng như mệt mỏi, ăn không tiêu, buồn nôn, có khi bị nôn, sốt. Sau nhiều ngày có thể xuất hiện vàng da, vàng mắt. Một số bệnh nhân bị viêm gan cấp do virut B có thể bị đau khớp, bị lú lẫn và hôn mê. Bệnh nhân bị viêm gan cấp nếu được chữa trị và chăm sóc tốt sẽ giảm nhẹ dần sau 4-6 tuần và có thể phục hồi sau 3 tháng. Ngược lại, nếu không được quan tâm chăm sóc tốt, một số trường hợp có thể nặng dẫn tới viêm gan mạn tính.

Viêm gan mạn tính: là bệnh gan có tổn thương hoại tử và viêm diễn ra trong thời gian trên 6 tháng. Viêm gan mạn tính thường là hậu quả của viêm gan cấp tính. Viêm gan mạn tính có thể xảy ra ở các trường hợp viêm gan virut (thường gặp là viêm gan b, C và phối hợp với D); viêm gan tự miễn, viêm gan do thuốc, viêm gan do rượu bia. Ở viêm gan mạn tính, triệu chứng khởi đầu có thể biểu hiện những đợt rầm rộ như trong viêm gan cấp, phần còn lại thường có những triệu chứng âm thầm như mệt mỏi, cảm giác nặng tức vùng hạ sườn phải, đau cơ, đau khớp hoặc nhiều lúc chỉ có cảm giác nhức mỏi thông thường làm bệnh nhân không nhận biết được.

Khi đã bước sang giai đoạn xơ gan, các biểu hiện viêm thường giảm dần, thay vào đó là các triệu chứng của tăng áp lực tĩnh mạch cửa và suy tế bào gan là nổi bật.

Chế độ ăn uống đối với bệnh nhân viêm gan

Gan được ví  như một nhà máy mà nguyên liệu chính là 3 nhóm: chất đạm, chất béo, đường… và các chất phụ gia không thể thiếu là khoáng chất. Do đó, chế độ dinh dưỡng vô cùng quan trọng cho người bệnh gan. Thiếu dinh dưỡng thì gan không làm việc được nhưng dư thừa cũng không tốt vì gan yếu, khó loại thải chất dư thừa. Do vậy tốt nhất cần biết những thứ gì nên ăn và thứ gì nên tránh.

Những thực phẩm người viêm gan nên dùng

Protein (chất đạm): Là chất vô cùng quan trọng đối với người bệnh về gan. Cần bảo đảm 1g protein/kg cơ thể/ngày. Trong đó, 50% lượng protein này do ngũ cốc và rau quả cung cấp nên chỉ còn 50% là lấy từ thực phẩm như cá, thịt, trứng, sữa hoặc đạm thực vật như: đậu phụ… có nghĩa một ngày chỉ cần 200g cá hoặc 100g thịt nạc, trứng và cốc sữa là đủ. Protein từ cá và sữa bò rất tốt cho người yếu gan vì dễ tiêu hóa. Trong sữa bò tươi hoặc sữa bột pha tương ứng có khoảng 3,7% chất đạm và 3,5% chất béo. Chất béo trong sữa bò thuộc loại khó tiêu hóa nên người ta thường khuyên người yếu gan không nên uống nhiều sữa chứ không phải là kiêng sữa (mỗi ngày nên uống 1 cốc).

Chất béo: Người bệnh gan cần giảm các chất béo, hạn chế  ăn các món rán, chứ không phải kiêng hẳn chất béo. Một nghiên cứu cho thấy: ăn nhiều chất béo cùng với giảm protein và bột đường làm gia tăng quá trình xơ gan ở người viêm gan siêu vi C. Trong khi đó, một nghiên cứu khác chứng minh chất lecithin có nhiều trong lòng đỏ trứng gà và đậu mè các loại chứa nhiều acid béo, omega-3 rất cần cho người bị bệnh về gan mạn tính kể cả viêm gan siêu vi A, B, C. Lòng trắng trứng chứa nhiều methionin, eytein, eystin là các acid amin bảo vệ gan. Như vậy, người bệnh về gan có thể cách ngày ăn một quả trứng luộc. Acid béo và omega-3 từ thực vật hay từ cá đều tốt cho gan và làm chậm quá trình ung thư hóa gan. Do đó, chất béo từ cá, trứng, đậu mè tốt cho gan. Điều cốt yếu là không dùng dư thừa. Chú ý nên chế biến thực phẩm theo lối kho, nấu, luộc, hấp chưng chứ không nên rán.

Vitamin và khoáng chất: Các vitamin và khoáng chất rất cần thiết cho gan. Mỗi ngày cần bảo đảm đủ rau quả tươi (rau xanh 200g + củ quả non 1.000g + quả chín tươi 200g). Trường hợp người già yếu không thể ăn đủ sinh tố qua rau quả thì có thể bổ sung thêm viên đa sinh tố khoáng chất..

 

 

BS. Phạm Thanh

Nếu chúng ta vào trang web của Alibaba.com và đánh từ khóa Anoectochilus formosanus Hayata (tên khoa học của Lan gấm), chúng ta sẽ không khỏi ngạc nhiên khi người Đài Loan đang rao bán Lan Gấm của Việt Nam với giá từ 2.800-4.000 Nhân Dân Tệ (tương đương khoảng 9 – 13 triệu VNĐ) một kilogram tươi.

Tìm hiểu về đánh giá của thế giới đối với tác dụng dược lý của Lan gấm, chúng ta có thể lý giải được tại sao các thương nhân Nhật Bản, Đài Loan, Trung Quốc sang tận Việt Nam săn lùng hỏi mua Lan gấm tại các vùng Tây Nguyên trong thời gian vừa qua và có thể “giải mã bí ẩn loài cỏ trị giá 100 triệu đồng/kg ở Sapa” như một số bài báo đã nêu.

Lan Gấm (Lan Kim Tuyến, Cỏ Nhung ) được coi là “Vua Thảo Dược” trên thế giới

Các kết quả nghiên cứu theo y học hiện đại bởi các nhà khoa học Nhật Bản, Đài Loan và Trung Quốc cho biết loài Anoectochilus formosanus có chứa flavonoid và các chất thuộc nhóm butanoid, thành phần chính là kinsenoside. Các chất này có các tác dụng dược lý quí như bảo vệ gan, hạ mỡ máu, hạ đường huyết, an thần, chống co giật, giảm đau, chống viêm, chống lão hóa. Ngoài ra Lan Gấm còn chứa polysaccharide, là thành phần có tác dụng tăng sức đề kháng, tăng sức khỏe và độ dẻo dai, hỗ trợ phòng chống ung thư.

Bằng sáng chế Mỹ – US 9072770 B2 do Cục sở hữu trí tuệ Hòa Kỳ cấp ghi nhận: “Lan Kim Tuyến Anoectochilus spp. thuộc họ Orchidaceae (họ Lan), trong đó Lan Kim Tuyến Anoectochilus formosanus Hayata được người Đài Loan gọi là “Vua Thảo Dược” vì các tác dụng dược lý đa dạng của nó, các tinh chất có trong cây lan gấm như beta-D-glucopyranosyl-(3R)-hydroxybutanolide, stearic acid, palmitic acid, beta-sitosterol, succinic acid, p-hydroxy benzaldehyde, daucosterol, methyl 4-beta-D-glucopyranosyl-hutanoate, p-hydroxy cinnamic acid and o-hydroxy phenol giúp giảm huyết áp và đường huyết, bảo vệ gan và tăng cường miễn dịch. Do đó, Lan Kim Tuyến Anoectochilus formosanus Hayata thường được dùng như một bài thuốc dân gian để điều trị xơ gan, tiểu đường và bệnh tim mạch.”. Tại Bằng sáng chế này còn liệt kê các nghiên cứu khoa học và bằng sáng chế được cấp bởi các nước Mỹ, Nhật, Đài Loan, Trung Quốc cho thấy tác dụng dược lý đa dạng của Lan Gấm như bảo vệ gan, chống lại viêm gan cấp tính, giảm đường huyết, giảm lipid, ngừa loãng xương, cải thiện trí nhớ và học tập… Ngoài ra, một Bằng sáng chế tại Mỹ cũng rất đáng quan tâm số US 7033617 B2 công bố năm 2006: “Sử dụng các chất chiết xuất thực vật của Lan Kim Tuyến và các phần dẫn xuất để làm thảo dược, thực phẩm bổ sung, chức năng cho việc phòng ngừa hoặc điều trị các khối u ác tính”.

Có lẽ, sau khi sáng chế khoa học này được công bố, người Nhật Bản, Đài Loan, Trung đã đổ xô sang Việt Nam thu mua ráo riết Lan Gấm của chúng ta. Do khai thác quá mức, loài Anoectochilus formosanus đã được đưa vào sách đỏ Việt Nam.

Hiện nay, các sản phẩm từ cây Lan Gấm Việt Nam đã bắt đầu được sản xuất dưới dạng thực phẩm bảo vệ sức khỏe và giới thiệu ra thị trường như “Langambian G” gồm các thành phần thảo dược quý như Lan Gấm, Linh Chi, Khúng Khéng (Vạn Thọ), Cucurmin có tác dụng giúp chống oxy hóa, bảo vệ tăng cường chức năng gan trong các trường hợp viêm gan virus, xơ gan, gan nhiễm mỡ, giải độc gan, hạn chế tổn thương gan do rượu bia hóa chất, hóa trị, xạ trị.

Một sản phẩm khác từ Lan Gấm là “Lamgambian M” dành cho người bị mỡ trong máu cao, người bị xơ vữa mạch máu, người có sức đề kháng kém, người hóa trị, xạ trị gồm các thành phần từ một số thảo dược quý như Lan Gấm, Allicin, Rutin.