Nguyên nhân do đâu?

Thông thường, trong suốt quá trình tiêu hóa, các chất dinh dưỡng từ thức ăn được hấp thu bởi ruột non, đưa vào máu và đến các mô, cơ và các cơ quan để hỗ trợ thực hiện các chức năng duy trì sự sống, xây dựng và phát triển cơ thể. Sự tiêu hóa bao gồm cả quá trình cơ học và sự biến đổi hóa học thức ăn nhờ enzym, bắt đầu từ việc nhai, nghiền, cắt thức ăn đến sự nhào trộn bởi dịch dạ dày và sự hấp thụ trong ruột non, kết hợp sự thủy phân của enzym nhờ dịch dạ dày, tuyến tụy và sự bài tiết dịch mật. Các sản phẩm cuối cùng của quá trình tiêu hóa được hấp thụ qua các tế bào biểu mô ruột. Kém hấp thu có thể chuyên biệt chỉ với một hoặc một số loại chất cụ thể như: protein, lipid, vitamin… nhưng cũng có thể xảy ra với tất cả các loại chất.

Kém hấp thu không phải là một bệnh lý riêng biệt mà có thể là hậu quả của nhiều tình trạng khác nhau góp phần tạo nên, hầu hết các nguyên nhân đó là hiếm gặp. Chính vì vậy, phần lớn người bệnh không thể xác định nguyên nhân của hội chứng này. Một số bệnh lý hoặc tình trạng có thể là lý do gây kém hấp thu gồm: Chế độ ăn uống nghèo chất dinh dưỡng. Tình trạng dư thừa lớp màng nhầy bao phủ niêm mạc ruột. Sự mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột. Các bệnh lý của tuyến tụy, gan, túi mật và ống mật. Các bệnh lý của ống tiêu hóa như viêm đại tràng, viêm ruột từng vùng (bệnh Crohn), viêm túi thừa, hội chứng ruột kích thích… Dị ứng thức ăn. Rối loạn dung nạp lactose. Nhiễm ký sinh trùng đường ruột: giun sán, amip… Sử dụng quá nhiều rượu hoặc các thuốc nhuận tràng, thuốc kháng acid… Tình trạng táo bón hoặc tiêu chảy kéo dài. Ảnh hưởng của các điều trị tiến hành trên ruột: xạ trị, phẫu thuật cắt ngắn đoạn ruột…

Trẻ bị viêm ruột dễ dẫn đến hấp thu và tiêu hóa kém.

Dấu hiệu nhận biết

Triệu chứng phổ biến nhất của hội chứng kém hấp thu là tiêu chảy, tuy nhiên không phải xảy ra ở tất cả các trường hợp. Các triệu chứng tiêu hóa thường gặp khác bao gồm táo bón, đầy bụng, khó tiêu hoặc thay đổi tính chất phân (phân nhạt màu, phân mỡ, phân sống…). Bệnh cũng có thể gây ảnh hưởng đến các cơ quan khác nhau trong cơ thể, biểu hiện bởi sự suy giảm trạng thái tâm thần (trầm cảm, giảm khả năng tập trung…); yếu cơ hoặc tình trạng chuột rút; da khô, dễ xuất hiện các vết bầm tím do xuất huyết; tóc khô, dễ gãy rụng hoặc tình trạng suy giảm thị lực, nhất là vào ban đêm. Không những vậy, người mắc hội chứng kém hấp thu thường dễ mệt mỏi, sụt cân hoặc chậm phát triển thể chất vì tình trạng thiếu hụt dinh dưỡng.

Đối với trẻ nhỏ, cần cảnh giác với hội chứng kém hấp thu qua hiện tượng không dung nạp sữa ở trẻ. Đây là tình trạng bé có phản ứng bất lợi với thành phần dưỡng chất của sữa, gồm không hấp thụ đường lactose do thiếu men lactase và dị ứng đạm sữa. Hội chứng kém hấp thu có thể còn do khẩu phần ăn không cân đối, do rối loạn tiêu hóa, loạn khuẩn đường ruột hoặc do trẻ không đủ các enzym tiêu hóa khiến việc chuyển hóa thức ăn trở nên kém. Đặc biệt, trẻ ở độ tuổi ăn dặm do sự thay đổi chế độ ăn đột ngột khi bắt đầu chuyển từ ăn sữa sang thức ăn khác sữa nên thường thiếu men vi sinh, dẫn đến rối loạn tiêu hóa thể hiện qua các triệu chứng đầy hơi, trướng bụng, táo bón, tiêu chảy, phân sống… Quá trình kém hấp thụ không chỉ ảnh hưởng đến hệ thống tiêu hóa, mà còn ảnh hưởng đến sự tăng trưởng và phát triển của trẻ. Sự suy giảm các vitamin, khoáng chất và chất dinh dưỡng quan trọng khác có thể làm trẻ chậm phát triển tinh thần và thể chất, nguy cơ suy dinh dưỡng, suy giảm miễn dịch.

Biện pháp khắc phục

Người mắc hội chứng kém hấp thu được khuyến nghị sử dụng nhiều chế độ ăn uống khác nhau, nhằm mục đích hỗ trợ ruột hàn gắn tổn thương và làm sạch các chất ứ đọng, các chất nhầy dư thừa trong ruột. Khẩu phần ăn của người bệnh cần đảm bảo ít chất xơ, ít chất béo và sữa. Ăn nhiều chất lỏng, vitamin, khoáng chất để cải thiện triệu chứng và tăng cường sức khỏe tổng thể.

Áp dụng chế độ ăn như: Ăn nhiều thực phẩm chứa carbohydrate như bột yến mạch, gạo, mì ống, bột… Ăn nhiều trái cây, đặc biệt là dứa và đu đủ để bổ sung vitamin và khoáng chất. Ăn cá hấp hoặc nướng 3 lần/tuần. Mỗi ngày uống 6-8 cốc nước lọc, nước trái cây hoặc trà thảo dược mỗi ngày. Ăn canh trong mỗi bữa ăn để hạn chế thức ăn tồn đọng trong dạ dày.

Người bệnh cần hạn chế các thực phẩm chất béo như bơ, mỡ, thịt mỡ, dầu ăn, đồ ăn chiên xào, socola… Không ăn các sản phẩm chế biến sẵn, thực phẩm chứa phụ gia, thịt xông khói, thực phẩm chứa caffeine, lúa mì và sữa. Ăn nhiều bữa trong ngày. Không ăn nhiều trong một bữa để tránh giảm nhu động ruột, ảnh hưởng tới khả năng tiêu hóa và hấp thu của ruột. Tuy nhiên, có thể ăn bổ sung sữa chua loại ít đường, tốt nhất là lên men thủ công tại nhà để tăng cường hệ vi sinh đường ruột. Chia nhỏ khẩu phần ăn thành nhiều bữa trong ngày. Không ăn lượng quá nhiều mỗi bữa vì có thể dẫn đến giảm nhu động và ảnh hưởng khả năng tiêu hóa, hấp thu của ruột.

Nói chung, hội chứng kém hấp thu rất phức hợp, vì vậy ngoài nỗ lực cải thiện chế độ dinh dưỡng của bản thân, người bệnh nên đi khám tổng thể để được chẩn đoán chính xác và điều trị theo căn nguyên cụ thể, sẽ cho kết quả tốt hơn.

BS. TRẦN NGỌC HÀ