Cháu 28 tuổi, đi khám sức khỏe định kỳ, siêu âm ổ bụng kết luận gan nhiễm mỡ (cháu không uống bia rượu). Bác sĩ hướng dẫn cháu cách ăn uống điều trị gan nhiễm mỡ.

Đặng Văn Khâm (Hà Nội)

Gan nhiễm mỡ đã trở thành một căn bệnh của thời hiện đại mà có lẽ khi nghe tới bạn không còn cảm thấy quá lạ lẫm nữa. Không đơn giản chỉ xảy ra ở những người uống rượu bia mà còn do quá trình ăn uống tiếp thu vào cơ thể quá nhiều chất béo, ăn quá nhiều đồ chiên rán, thức ăn nhanh. Cuộc sống quá bận rộn khiến cơ thể lười vận động, chế độ ăn uống thất thường, dẫn tới tình trạng béo phì, một trong những nguyên nhân chính gây ra tình trạng gan nhiễm mỡ. Đừng vội bi quan nếu bạn bị mắc gan nhiễm mỡ.

Gan là một bộ phận đóng vai trò thanh lọc độc tố trong cơ thể bạn và có khả năng phục hồi nếu biết cách ăn uống khoa học. Nếu một ngày bác sĩ kết luận bạn bị gan nhiễm mỡ thì hãy lên kế hoạch ăn uống thật hợp lý để cứu lấy bộ phận vô cùng quan trọng này. Gan nhiễm mỡ không phải bệnh ác tính nhưng nếu để lâu ngày có thể gây ung thư gan.

Để ý cách ăn uống khi bị gan nhiễm mỡ là điều quan trọng, không nhất thiết phải tránh hoàn toàn những đồ ăn mỡ, tuy nhiên nên chọn những thực phẩm không hại và tốt cho gan. Nếu bạn thừa cân thì cần thực hiện ăn giảm chất bột đường, tăng cường chất xơ từ rau xanh và tích cực tập thể dục.

Đối với bệnh gan do rượu, bệnh do không đủ dinh dưỡng và bệnh thiếu protein dẫn đến gan nhiễm mỡ thì nên bổ sung lượng protein. Tóm lại, phải dựa vào tình hình bệnh và nguyên nhân gây bệnh, nếu nhiễm mỡ nhẹ chỉ cần thực hiện tiết chế, trường hợp nhiễm mỡ nặng phải kết hợp dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ.

BS. Trần Quang Nhật

Các chuyên gia đã ví von số lượng bệnh nhân gan nhiễm mỡ tăng cao như “đợt sóng thần tiếp theo của bệnh gan” (the next tsunami of liver disease).

Cuối con đường gan nhiễm mỡ là ung thư gan

Ước tính, tùy quốc gia, khoảng từ 17 – 46% dân số bị bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu bia (NAFLD). Đáng lo ngại rằng tỉ lệ ung thư biểu mô tế bào gan nguyên phát (HCC) có liên quan đến gan nhiễm mỡ không do rượu bia ngày càng gia tăng, chiếm đến 35% trên tổng số bệnh nhân bị ung thư gan.

Bệnh lý gan do rượu bia thường không gây ra bất kỳ triệu chứng nào cho đến khi gan bị tổn thương nghiêm trọng

 

Theo BS. M inh, NAFLD là một tình trạng trong đó chất béo tích tụ và không được phân giải trong gan. NAFLD được chẩn đoán khi mỡ tích tụ trong gan vượt quá 5% tế bào gan. Trong nhiều trường hợp, sự tích tụ chất béo có thể gây viêm gan và cuối cùng dẫn đến sẹo vĩnh viễn (xơ gan), làm suy giảm nghiêm trọng đến khả năng hoạt động của gan.

NAFLD có liên quan chặt chẽ với chứng béo phì, tăng huyết áp và tiểu đường. Hậu quả của tình trạng này rất nghiêm trọng và NAFLD đại diện cho một vấn nạn đối với sức khỏe cộng đồng. Nhiều nghiên cứu trên thế giới ghi nhận, tỉ lệ hiện nhiễm NAFLD chiếm khoảng 43 – 70% ở người lớn mắc bệnh đái tháo đường týp 2. Bên cạnh đó, tình trạng thừa cân – béo phì gây ra viêm các dây dẫn truyền thần kinh trong não và các mô mỡ, dẫn đến sự rối loạn sản xuất insulin. Theo thời gian, chất béo tích tụ trong gan (cũng như cơ và các mạch máu), làm trầm trọng thêm sự đề kháng insulin.

Những người bị xơ gan nhưng không ngừng uống rượu sẽ tử vong trong vòng 5 năm

NAFLD làm tăng nguy cơ tử vong nói chung và tử vong liên quan đến bệnh tim mạch và bệnh gan nói riêng. Các lựa chọn điều trị hiệu quả NAFLD bao gồm: giảm cân, thay đổi chế độ ăn uống và thường xuyên hoạt động thể chất.

NAFLD cũng có thể gây ra căng thẳng đáng kể về chi phí cho chăm sóc y tế. Một nghiên cứu được tiến hành ở Đức cho thấy những bệnh nhân bị NAFLD và tổn thương gan chi phí chăm sóc sức khỏe hàng năm trong năm năm tiếp theo cao hơn 26% so với những bệnh nhân mắc các bệnh lý mạn tính khác.

ThS.BS. Hiền Minh khuyến cáo: “Trung bình trong 200 người đến khám tại phòng khám chuyên khoa Gan mỗi tháng, có đến 30% là mắc phải bệnh gan nhiễm mỡ, 30% gặp các bệnh lý liên quan đến bia rượu. Cứ 2 người uống rượu bia với lượng cồn trên 230g/ngày trong thời gian dài có 1 người gặp nguy cơ tiến triển xơ gan với tỉ lệ 50%”.

 

Bệnh lý gan do rượu bia: đa dạng và nghiêm trọng!

Một trong những chức năng của gan là phân giải rượu để có thể đào thải chúng ra khỏi cơ thể. Đồng thời rượu có thể làm hỏng hoặc thậm chí phá hủy các tế bào gan. Mặc dù gan có thể tái tạo và tự sửa chữa, uống nhiều rượu hơn khả năng xử lý của gan có thể dẫn đến tổn thương gan nghiêm trọng, lâu dần gan bị mất chức năng.

Bệnh lý gan do rượu bia (ALD) là những tổn thương gan do việc lạm dụng rượu bia, dẫn đến các biến chứng nguy hiểm và đe doạ đến cuộc sống. ALD là một căn bệnh phức tạp bao gồm một loạt các bệnh sau: rối loạn gan đơn giản (tích tụ mỡ trong gan), viêm gan nhiễm mỡ do rượu bia, xơ gan và ung thư gan.

Chia sẻ từ góc độ cá nhân, ThS.BS.  Hiền Minh khuyến cáo: “Trung bình trong 200 người đến khám tại phòng khám chuyên khoa Gan mỗi tháng, có đến 30% là mắc phải bệnh gan nhiễm mỡ, 30% gặp các bệnh lý liên quan đến bia rượu. Cứ 2 người uống rượu bia với lượng cồn trên 230g/ngày trong thời gian dài có 1 người gặp nguy cơ tiến triển xơ gan với tỉ lệ 50%”.

Thậm chí, BS. Hiền Minh cho biết, trong một khuyến cáo mới đây của Tổ chức Y tế Thế giới và Hiệp hội Nghiên cứu Bệnh lý Gan châu Âu, hậu quả của ALD rất nghiêm trọng, đe doạ đến tính mạng, và 50% những người bị xơ gan nhưng không ngừng uống rượu sẽ tử vong trong vòng 5 năm. Những con số liên quan đến bệnh gan do rượu bia cũng không mấy khả quan. Theo ghi nhận vào năm 2010, gần 500.000 trường hợp tử vong do xơ gan do ALD và 81.000 trường hợp tử vong do ung thư gan trên toàn thế giới có liên quan đến rượu bia, trong đó nam giới chiếm gấp 4 lần nữ giới.

Theo ThS. Minh, ALD thường không gây ra bất kỳ triệu chứng nào cho đến khi gan bị tổn thương nghiêm trọng. Các triệu chứng có thể bao gồm: mệt mỏi, sụt cân, ăn mất ngon, vàng mắt và da (vàng da), sưng tấy ở mắt cá chân và bụng, suy giảm trí nhớ, buồn ngủ, nôn ra máu hoặc đi cầu ra máu. Điều này có nghĩa là ALD thường được chẩn đoán trong giai đoạn muộn hoặc ở giai đoạn tổn thương gan tiến triển.

Biện pháp đơn giản và hiệu quả nhất để ngăn chặn ALD là ngừng uống rượu. Cả hai giới nam và nữ đều không nên thường xuyên uống nhiều hơn 14 đơn vị rượu bia mỗi tuần. Một đơn vị rượu tương đương với một nửa ly bia hoặc một ly rượu mạnh 25ml.

NGUYÊN KHỞI

Tôi năm nay 56 tuổi, mấy lần gần đây đi khám sức khỏe đều cho kết quả gan nhiễm mỡ, cholesterol cao. Tôi đã uống thuốc nên cholesterol về bình thường nhưng siêu âm gan vẫn thoái hóa mỡ. Xin hỏi bác sĩ nguyên nhân của bệnh? Tôi phải làm gì để gan phục hồi?

Đặng Quốc Minh (Hà Nội)

Gan nhiễm mỡ có thể do những nguyên nhân sau: do rượu, béo phì, rối loạn lipid máu, đái tháo đường, do ngộ độc thuốc… Một số mắc gan nhiễm mỡ thời kỳ đầu thường ăn uống rất tốt, sắc mặt hồng hào, có người béo trắng ra, những hiện tượng giả này tạo thành gan nhiễm mỡ thể ẩn. Vì gan nhiễm mỡ là quá trình mạn tính. Thực ra, khi gan bị nhiễm mỡ dù nhẹ cũng có dấu hiệu báo trước như người dễ mệt mỏi, đầy bụng, ăn uống kém, rối loạn tiêu hóa, có thể buồn nôn, đau tức hạ sườn phải, run tay chân (ở người nghiện rượu) hơi thở nóng… Khám siêu âm thấy gan thoái hóa mỡ. Các chuyên gia kiến nghị, bệnh gan nhiễm mỡ phải điều trị sớm, nếu không sẽ trở thành xơ gan. Đối với gan nhiễm mỡ, đặc biệt do rượu, nếu phát hiện sớm cần bỏ rượu và điều trị kịp thời, kết quả sẽ tốt, gan có thể hồi phục nhưng nếu tiếp tục uống sẽ tiến triển tới xơ gan, ung thư gan. Hơn nữa người bị bệnh gan thoái hóa mỡ ngoài tổn thương tại gan còn bị các bệnh khác như nhồi máu cơ tim, xơ vữa động mạch, đái tháo đường, tăng huyết áp…

Vì vậy, nếu bị nhẹ thì không cần dùng thuốc đặc trị mà cần điều chỉnh bằng chế độ ăn uống, sinh hoạt điều độ (ăn nhiều rau tươi, quả chín, không ăn nhiều dầu mỡ, đường, phủ tạng động vật, nên ăn thịt nạc, cá và thực phẩm cung cấp nhiều vitamin, đặc biệt là vitamin B₁); kiêng  rượu, không hút thuốc lá, thuốc lào, luyện tập thể dục thường xuyên, khống chế bệnh đái tháo đường, giảm béo. Nếu gan nhiễm mỡ nặng (lượng mỡ chiếm 40-45% trọng lượng gan) thì phải điều trị tích cực theo chỉ định của bác sĩ.

BS.Trần Quang Nhật

Phạm Thu Hòa (TP. Vinh – Nghệ An)

Có một số quan điểm sai lầm về gan nhiễm mỡ. Đó là gan nhiễm mỡ chỉ xảy ra ở người béo phì, thật ra người suy dinh dưỡng lâu ngày cũng có thể bị tích tụ mỡ trong gan. Hoặc quan niệm là gan nhiễm mỡ liên quan tới chất béo nên chỉ cần kiêng chất béo là được. Sự thực thì nếu bạn ăn quá nhiều chất bột đường như ăn nhiều cơm chẳng hạn, nguy cơ lượng đường dư thừa sẽ được chuyển thành mỡ dự trữ trong gan. Vì thế, người bị gan nhiễm mỡ nên ăn ít bột đường và nhiều rau củ. Gan nhiễm mỡ có thể chẩn đoán trên siêu âm gan. Nếu có điều kiện CT hay MRI đều có thể giúp khẳng định tình trạng gan nhiễm mỡ hay không với độ chính xác bằng hoặc cao hơn cả siêu âm. Sinh thiết gan không cần thiết vì lợi bất cập hại. Nếu bạn cảm thấy băn khoăn, có thể làm lại siêu âm ở một cơ sở y tế khác để so sánh. Nếu kiểm tra lại vẫn nghĩ đến gan nhiễm mỡ, bạn cũng không cần phải lo lắng vì nếu bị gan nhiễm mỡ đơn thuần, nghĩa là tế bào gan không bị viêm và hư hại do chất mỡ thì diễn tiến lành tính và ít khi biến chứng. Nhưng nếu gan bị viêm do mỡ, 25% bệnh nhân sẽ tiến triển sang xơ gan. Bạn cần xét nghiệm các men gan. Nếu men gan không cao hoặc chỉ tăng nhẹ, tình trạng tổn thương gan không đáng kể và thường không cần điều trị đặc hiệu về gan. Ngược lại, men gan tăng cao là dấu hiệu báo động có viêm gan và có khả năng dẫn đến các di chứng nặng hơn về sau.

BS. Xuân Thủy

Thạc sĩ Vũ Thị Thúy Hà, giảng viên bộ môn Nhiễm, Đại học Y Khoa Phạm Ngọc Thạch, TP HCM, giải thích bệnh gan nhiễm mỡ là tình trạng tích tụ mỡ quá nhiều trong gan. Người bị gan nhiễm mỡ có thể dẫn đến viêm gan nhiễm mỡ, xơ gan và ung thư. Tình trạng mỡ tích tụ nhiều trong gan còn làm tăng nguy cơ tử vong do bệnh tim mạch.

Nghiên cứu cho thấy có hai nhóm nguyên nhân chính gây bệnh gan nhiễm mỡ:

Gan nhiễm mỡ thứ phát, chủ yếu là do rượu bia

Người có thói quen uống bia rượu quá nhiều dễ gây tổn thương gan do cồn. Cụ thể, nam giới uống hơn 40 g cồn mỗi ngày, nữ uống hơn 20 g cồn một ngày có nguy cơ tổn thương gan. Một lon bia tương đương 17,5 g cồn.

Gan nhiễm mỡ nguyên phát không do rượu

Các yếu tố nguy cơ dẫn đến bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu gồm thừa cân, béo phì, tăng mỡ trong máu, tăng đường trong máu.

Để biết một người có bị thừa cân không, các bác sĩ thường dựa vào công thức tính chỉ số BMI. Với người bình thường, chỉ số này nằm trong khoảng 18,5 đến 22,9; từ 23 đến 24,9 là thừa cân. Trên 25 là béo phì. Ngoài ra bác sĩ còn đánh giá dựa trên số đo vòng eo: Nam trên 90 cm, nữ trên 80 cm được xem là béo bụng.

Bệnh gan nhiễm mỡ gây viêm gan nhiễm mỡ, xơ gan và ung thư.

Theo bác sĩ Hà, người bị bệnh gan nhiễm mỡ thường không cảm thấy bất thường gì trong cơ thể. Một số ít có thể cảm thấy đau tức mạn sườn bên phải và mệt mỏi. Bệnh này thường được phát hiện sớm dựa vào siêu âm bụng tổng quát, xét nghiệm men gan tăng do viêm gan. Trường hợp gan bị xơ sẽ thấy vàng da niêm, báng bụng, phù chân…

Bệnh gan nhiễm mỡ nếu phát hiện sớm sẽ điều trị rất dễ dàng và không tốn kém. Việc điều trị không cần dùng thuốc mà chủ yếu là điều chỉnh chế độ ăn và vận động.

Về chế độ ăn uống, cần hạn chế dùng rượu bia và chất đường, bột, béo. Ăn nhiều rau đậu, trái cây, cá hấp hoặc luộc. Người thừa cân, béo phì phải tiết chế giảm năng lượng nạp vào để giảm cân, nhưng không cần phải nhịn ăn hay kiêng khem thái quá. Cố gắng tập thay đổi khẩu vị theo chế độ ăn lành mạnh tốt cho sức khỏe.

Tăng cường vận động thể lực là giải pháp hữu hiệu cho tình trạng gan nhiễm mỡ và máu nhiễm mỡ. Mỗi người nên chọn cách vận động phù hợp với thể trạng và điều kiện, sở thích của mình. Người trẻ có thể đi bộ, chơi thể thao. Người già bị đau khớp nên tập tại chỗ ở tư thế ngồi, nằm… Tập luyện đều đặn, tích cực sẽ giúp giảm cân, giảm mỡ bụng.

Một số trường hợp cần sử dụng thuốc, chẳng hạn như bệnh nhân có chỉ số đường huyết hoặc mỡ máu cao mà không kiểm soát được dù đã tích cực điều chỉnh chế độ ăn và vận động. Lưu ý: trong quá trình sử dụng thuốc phải kèm theo điều chỉnh chế độ ăn và vận động thích hợp. Trường hợp nặng đã bị xơ gan, việc điều trị sẽ rất phức tạp và tốn kém.

Trần Ngoan

Gan nhiễm mỡ là một trong những bệnh lý hay gặp trong xã hội hiện đại và có thể gây ra nhiều ảnh hưởng đến sức khỏe. Khi lượng mỡ ở gan đạt 5% khối lượng cơ thể, bệnh nhân sẽ được đánh giá là mắc bệnh gan nhiễm mỡ.

Để chữa trị, y học cổ truyền chia ra các thể lâm sàng của bệnh gan nhiễm mỡ như sau:

Can khí uất kết, đàm ứ trở lạc

Triệu chứng: Đau tức vùng hạ sườn phải, tức ngực, khó chịu, mệt mỏi, hay thở dài, chán ăn, buồn nôn, và với những thay đổi về cảm xúc tăng hoặc giảm, gan sưng, to, lưỡi đỏ sẫm, rêu nhờn mỏng, xung mỹ bí ẩn.

Pháp điều trị: Sơ can lý khí hóa đàm.

Bài thuốc: Sài hồ sơ can thang gia vị: Sài hồ 12g, chỉ xác 8g, bạch thược 12g, cam thảo 6g, xuyên khung 8g, hương phụ 8g, thanh bì 8g, phục linh 12g, bạch truật 12g. Sắc uống ngày 1 thang.

Thấp nhiệt trở trệ

Triệu chứng: Hạ sườn phải trướng đầy khó chịu, miệng khô họng đắng, da vàng hoặc sạm, mắt khô, nước tiểu vàng, lượng ít, ăn uống kém, tiêu hóa trì trệ,.

Pháp điều trị: Thanh nhiệt lợi thấp, nhuận gan giải uất.

Bài thuốc: Đại sài hồ thang: Chỉ thực 12g, sài hồ 8g, hoàng cầm 8g, bạch thược 12g, đại hoàng 3g, bán hạ chế 12g, sinh khương 3 lát,  đại táo 3 quả. Sắc uống ngày 1 thang.

Các vị trong bài thuốc Đại sài hồ thang thanh nhiệt lợi thấp, nhuận gan giải uất.

 

Đàm thấp trở trệ

Triệu chứng: Vùng hạ sườn phải đầy chướng, da sạm, tối, cơ thể nặng nề chậm chạp, đau nhói vùng gan, người mệt mỏi, sờ gan ở bờ sườn phải có thể phát hiện gan to, làm cả vùng bụng căng đầy.

Pháp điều trị: Hóa đàm, hoạt huyết, thông kinh lạc.

Bài thuốc: Nhị trần thang hợp Bình vị tán: Thương truật 12g, cam thảo (sao) 4g, hậu phác 12g, trần bì 8g, bạch linh 16g, bán hạ chế 12g. Sắc uống ngày 1 thang.

Tỳ hư thấp trệ

Triệu chứng: Thể trạng bệu, hay mệt, đoản khí hay ra mồ hôi, ăn kém, đại tiện nát, chất lưỡi nhợt bệu, mạch hư nhược.

Pháp điều trị: Kiện tỳ ích khí, táo thấp hóa trọc.

Bài thuốc: Sâm linh bạch truật thang: Đẳng sâm 12g, hoài sơn 12g, bạch truật 16g, phục linh 12g, ý dĩ nhân 12g, biển đậu 12g, liên nhục 12g, cát cánh 8g, sa nhân 8g, cam thảo 6g. Sắc uống ngày 1 thang.

Thể can tỳ lưỡng hư

Triệu chứng: Đau âm ỉ ở vùng hạ sườn phải, bụng đầy trướng, đại tiện phân không thành khuôn, người mệt mỏi, váng đầu, bụng lạnh, ăn uống rất kém, chân tay không có lực.

Pháp điều trị: Ôn bổ tỳ dương, dưỡng can lý khí.

Bài thuốc: Hoàng kì 10g, bạch truật 12g, hậu phác 12g, đương quy 12g, bán hạ chế 12g, sinh khương 3 lát, bạch thược 12g, sài hồ 10g, chích cam thảo 4g, trạch tả 10g. Sắc uống ngày 1 thang.

Khí trệ huyết ứ

Triệu chứng: Hay gặp ở những bệnh nhân đái tháo đường, viêm gan mạn tính hoặc có thể chất âm hư hỏa vượng, đau tức hạ sườn, ấn đau, ăn kém mệt mỏi, lưỡi tím kèm ban xuất huyết, rêu trắng mỏng, mạch tế sáp.

Pháp điều trị: Nhu can lý khí, hoạt huyết hóa ứ.

Bài thuốc: Huyết phủ trục ứ thang: Đương qui 12g, đào nhân 12g, chỉ xác 8g, sài hồ 8g, cát cánh 8g, ngưu tất 12g, sinh đại hoàng 6g, hồng hoa 8g, xích thược 12g, xuyên khung 8g, cam thảo 4g. Sắc uống ngày 1 thang.

Hạn chế ăn mỡ động vật và chất nhờn béo, hạn chế sử dụng bia, rượu, thuốc lá, tăng cường ăn rau xanh, đậu, chú ý dùng các loại rau quả có vị chua. Theo đông y vị chua cải thiện được chức năng gan mật, tăng tiết dịch mật, tốt cho tiêu hóa.

Một số loại thực vật tốt cho người bị gan nhiễm mỡ như: Táo mèo, yến mạch, ngô, tảo bẹ, tỏi, hành tây, táo tây, khoai lang, cà rốt, quả sung.

PGS.TS.BSCKII. Dương Trọng Nghĩa