Sự tắc nghẽn lượng máu cung cấp cho não bị gián đoạn hoặc giảm nghiêm trọng làm tăng nguy cơ bị đột quỵ tai biến mạch máu não (TBMMN). Cơn đột quỵ thường xảy ra khi động mạch cảnh bị tắc và não không được cung cấp đủ oxy.

Nguyên nhân gây bệnh động mạch cảnh

Bệnh động mạch cảnh gây ra bởi sự tích tụ mảng bám trong động mạch dẫn máu đến não của bạn. Các mảng bám là các khối u của cholesterol, canxi, mô sợi và các mảnh vụn tế bào khác tụ tập tại các vị trí tổn thương vi mô bên trong động mạch. Quá trình này được gọi là xơ vữa động mạch. Các động mạch cảnh bị tắc với mảng bám cứng và hẹp làm hạn chế cung cấp oxy và chất dinh dưỡng cho các cấu trúc não.

Bệnh động mạch cảnh có thể dẫn đến TBMMN thông qua:

Giảm lưu lượng máu: Một động mạch cảnh có thể bị hẹp lại do chứng xơ vữa động mạch mà máu không đủ để cung cấp cho một phần não.

Các mảnh vỡ: Một mảng bám có thể vỡ ra và trôi đến các động mạch nhỏ trong não của bạn. Mảng bám có thể bị tắc nghẽn ở một trong những động mạch nhỏ hơn này, tạo ra sự tắc nghẽn làm giảm cung cấp máu cho một phần của não.

Sự tắc nghẽn cục máu đông: Một số mảng dễ bị nứt và tạo thành các bề mặt không đều trên thành động mạch. Cơ thể phản ứng như thể bị tổn thương và gửi các tế bào máu giúp quá trình đông máu đến vùng này. Kết quả có thể là một cục máu đông làm tắc nghẽn hoặc làm chậm lưu lượng máu đến não, gây ra tai biến mạch máu não.

Một ca phẫu thuật cho bệnh nhân bị động mạch cảnh.

Đối tượng dễ mắc?

Ai cũng có thể mắc động mạch cảnh, trong đó các đối tượng có nguy cơ mắc cao hơn là các đối tượng sau đây:

Tuổi tác: Các động mạch trở nên ít linh hoạt hơn và dễ bị tổn thương hơn theo tuổi tác.

Béo phì, uống quá nhiều rượu, bia sẽ làm tăng nguy cơ tăng huyết áp, xơ vữa động mạch và tiểu đường.

Sử dụng thuốc lá: Nicotin có thể gây kích ứng lớp lót bên trong động mạch của bạn. Hút thuốc cũng làm tăng nhịp tim và huyết áp.

Bệnh tiểu đường: Bệnh tiểu đường làm giảm khả năng tiêu thụ chất béo một cách hiệu quả, làm cho bệnh nhân có nguy cơ cao bị tăng huyết áp và chứng xơ vữa động mạch.

Tăng huyết áp: Áp lực quá mức trên thành động mạch có thể làm suy yếu chúng và khiến chúng dễ bị tổn thương hơn.

Mỡ máu cao: Mức cholesterol lipoprotein mật độ thấp và triglyceride cao, chất béo trong máu, khuyến khích sự tích tụ mảng bám.

Tiền sử gia đình: Nguy cơ mắc bệnh động mạch cảnh của bạn cao hơn nếu tiền sử gia đình có người bị xơ vữa động mạch hoặc động mạch vành.

Hội chứng ngưng thở lúc ngủ: Hội chứng ngưng thở vào ban đêm có thể làm tăng nguy cơ bị TBMMN.

Ít vận động, tập thể dục: Đây là vấn đề đóng góp vào các điều kiện làm hỏng động mạch của bạn, bao gồm tăng huyết áp, tiểu đường và béo phì.

Dấu hiệu nhận biết

Bệnh động mạch cảnh phát triển theo độ tuổi. Chỉ có 1% người lớn tuổi từ 50-60 tuổi có hẹp đáng kể động mạch cảnh, nhưng 10% người lớn tuổi từ 80-89 có vấn đề này. Bệnh phát triển chậm, dấu hiệu đầu tiên mà bệnh nhân có thể phát hiện tình trạng này có thể là TBMMN hoặc thiếu máu não thoáng qua.

Trong giai đoạn đầu, bệnh động mạch cảnh thường không có dấu hiệu hoặc triệu chứng. Tình trạng này có thể không được chú ý đến khi nó đủ gây ra TBMMN hoặc thiếu máu não thoáng qua.

Dấu hiệu và triệu chứng của TBMMN hoặc thiếu máu não thoáng qua bao gồm: Đau đột ngột hoặc yếu ở mặt hoặc chân tay, thường chỉ ở một bên của cơ thể. Đột nhiên nói khó hoặc thất ngôn và đột ngột gặp rắc rối trong một hoặc cả hai mắt, bất ngờ chóng mặt hoặc mất cân bằng. Nhiều trường hợp đột ngột, đau đầu dữ dội mà không biết nguyên nhân.

Biến chứng dễ xảy ra

Bệnh động mạch cảnh gây ra TBMMN. TBMMN là một trường hợp cấp cứu có thể khiến bệnh nhân bị tổn thương não vĩnh viễn và gây liệt. Trong trường hợp nặng, TBMMN có thể gây tử vong.

Chẩn đoán cách gì?

Để chẩn đoán bệnh động mạch cảnh bác sĩ sau khi khám lâm sàng có thể đề nghị bệnh nhân làm các  xét nghiệm: Xét nghiệm máu để đánh giá mức độ rối loạn lipid máu.  Siêu âm để đánh giá lưu lượng máu và áp lực trong động mạch cảnh. Các kỹ thuật được áp dụng là chụp  CT Scanner hoặc MRI, để tìm bằng chứng TBMMN  hoặc bất thường khác. Chụp MSCT, cung cấp hình ảnh bổ sung của lưu lượng máu trong động mạch cảnh.

Ngăn ngừa nguy cơ bệnh động mạch cảnh

Để ngăn ngừa hoặc làm chậm sự tiến triển của bệnh động mạch cảnh, bệnh nhân nên: Không hút thuốc. Trong vòng vài năm sau khi bỏ thuốc lá, nguy cơ TBMMN của người hút thuốc lá trước đó tương tự như người không hút thuốc; Duy trì trọng lượng khỏe mạnh. Sự thừa cân góp phần vào các yếu tố nguy cơ khác, như tăng huyết áp, bệnh tim mạch, tiểu đường và ngưng thở khi ngủ; Hạn chế cholesterol và chất béo. Việc cắt giảm chất béo bão hòa, đặc biệt, có thể làm giảm sự tích tụ mảng bám trong động mạch của bạn; Ăn nhiều trái cây và rau. Chúng chứa các chất dinh dưỡng như kali, folate và chất chống oxy hóa, có thể bảo vệ chống lại TIA hoặc đột quỵ; Hạn chế muối. Sự dư thừa muối có thể làm tăng huyết áp ở những người nhạy cảm với natri; Luyện tập thể dục đều đặn. Tập thể dục có thể làm giảm huyết áp, tăng mức cholesterol lipoprotein mật độ cao (HDL) – cholesterol “tốt” – và cải thiện sức khỏe tổng thể của mạch máu và tim. Nó cũng giúp giảm cân, kiểm soát bệnh tiểu đường và giảm căng thẳng; Hạn chế uống rượu; Kiểm soát điều kiện bệnh mạn tính. Điều trị các bệnh như tiểu đường và huyết áp cao giúp bảo vệ động mạch của bạn.

BS. Tuấn Anh