Tên khác: ấu trụi, ấu nước, kỵ thực, lãng thực (Trung Quốc); macre, krechap (Campuchia). Tên khoa học: Trapa bicornis L. Thuộc họ: củ ấu – Trapaceace.

Mô tả cây

Cây sống ở dưới nước, thân ngắn có lông. Có hai thứ lá: lá nổi có phao ở cuống hình quả trám, mép trên có răng cưa, dài 4 – 5cm, rộng 6 – 7cm, cuống dài 6 – 15cm, giữa có phao, lá chìm thì phiến lá giảm, phiến xẻ lông chim, nhưng rất nhỏ nên chỉ thấy các đường gân. Hoa trắng, mọc đơn độc hay ở kẽ lá; 4 lá dài, 4 cánh hoa 4 nhị bầu trung hai ô, mỗi ô chứa một noãn. Quả thường gọi là “củ”, có hai sừng, quả cao 35mm, rộng 5cm, sừng dài 2cm, đầu sừng hình mũi tên, sừng do các lá đài phát triển thành. Trong quả chứa một hạt ăn được.

Phân bố, thu hái và chế biến: cây củ ấu được trồng ở các ao đầm khắp nơi trong nước ta. Trồng bằng hạt hay bằng chồi. Mùa hoa (ở miền Bắc) vào các tháng 5 – 6, mùa quả vào các tháng 7 – 9.

Quả dùng để ăn, vỏ quả và toàn cây làm thuốc. Dùng tươi hay phơi hoặc sấy khô.

Thành phần hóa học: trong hạt ấu có tinh bột chừng 49% và chừng 10,3% protid. Các chất khác chưa thấy nghiên cứu. Theo tài liệu Trung Quốc, trong 100g củ ấu chín có 4,5g albumin, 0,1g chất béo, 19,7g chất đường các loại, 0,19g vitamin B₁, 0,06g B₂, 1,5mg PP, 13mg C, 7mg Ca, 0,7mg sắt, 19mg Mn, 93mg P. Chất AH13 là chất được dùng hỗ trợ điều trị chống ung thư.

Cây ấu

Công dụng và liều dùng

Dưới đây là một số cách trị bệnh từ cây, củ ấu:

Chữa nhức đầu, choáng váng, cảm sốt: lấy 3 – 4 củ ấu sao cháy, sắc uống, ngày 1 thang.

Sốt, sốt rét, loét dạ dày: vỏ củ ấu sao thơm, sắc uống.

Giải độc rượu, làm sáng mắt, chữa sài đầu trẻ: lấy 10 -16g toàn cây, sắc uống.

Rôm sảy, da khô sạm: dùng củ ấu tươi, giã nát, xoa lên da.

Viêm loét dạ dày: thịt củ ấu 30g, củ mài 15g, hồng táo 15g, bạch cập 10g, gạo nếp 100g, nấu cháo, cho thêm 20g mật ong, trộn đều ăn.

Hư nhược phiền khát: thịt củ ấu tươi 50g, địa cốt bì 15g, câu kỷ tử 6g, hoàng cầm 6g, cam thảo chế 6g. Sắc uống.

Trị say rượu: thịt củ ấu tươi 250g, nhai nuốt.

Trị tỳ vị hư nhược: thịt củ ấu 50g, bạch truật 15g, hồng táo 15g, sơn tra 10g, sơn dược 15g, màng mề gà 6g, cam thảo chế 3g. Sắc uống.

Trị đại tiện ra máu: vỏ củ ấu 60g, địa du 15g, tiêu sơn căn 6g, ô mai 10g, cam thảo chế 6g. Sắc uống.

Trị bệnh trĩ, nhọt nước: vỏ củ ấu sấy khô, đốt tồn tính, tán bột, trộn đều với dầu vừng, bôi hoặc đắp.

Món ăn từ củ ấu

Củ ấu ăn tươi: củ ấu tươi, liều lượng thích hợp, rửa sạch, bỏ vỏ ăn sống. Dùng cho các trường hợp say nóng, say nắng, sốt mất nước, khát nước, kích thích, bồn chồn.

Lấy 3 – 4 củ ấu sao cháy, sắc uống, ngày 1 thang chữa nhức đầu, choáng váng, cảm sốt

Xirô nước ép củ ấu: củ ấu 250g, nấu chín trong 1 giờ, ép lọc lấy nước, thêm đường, chia 2 lần uống trong ngày. Dùng cho các trường hợp huyết nhiệt, kinh nguyệt quá nhiều, trĩ xuất huyết, đau rát hậu môn.

Củ ấu luộc chín: củ ấu già 150 luộc chín, bóc bỏ vỏ ăn, mỗi ngày 2 lần. Dùng cho các trường hợp tỳ hư, tiêu chảy, mệt mỏi, mất sức.

Củ ấu bung nhừ: củ ấu (bóc bỏ vỏ) 20 – 30g, thêm nước, đun nhỏ lửa nấu thành dạng canh cháo. Cho ăn ngày 2 lần. Có tác dụng điều trị bổ trợ cho trường hợp ung thư tử cung, ung thư dạ dày ruột.

Bột hồ củ ấu, củ mài: củ ấu cả vỏ 30g, bột củ mài 30g. Nấu nhừ củ ấu, ép lọc lấy nước, cho bột củ mài vào, đun chín thành hồ bột. Dùng cho trẻ em tiêu chảy mạn tính.

Cháo củ ấu: củ tươi bỏ vỏ 30g, gạo nếp 30g, đường vừa đủ. Nấu thành cháo, ăn 2 lần trong ngày. Chữa tỳ vị hư suy ở người cao tuổi, ăn uống khó tiêu, viêm ruột.

BS.CKII. HUỲNH TẤN VŨ

Trong hành trình chữa viêm xoang của mình, tôi biết rằng rất nhiều người khác cũng đang trong tình trạng tương tự, tốn kém tiền của, thời gian và công sức vô cùng, nhưng bệnh vẫn ngày một nặng hơn. Do vậy tôi muốn chia sẻ những kinh nghiệm của mình để mong nhiều người tránh được nỗi khổ ải như thế.

5 năm trước tôi bị một đợt viêm xoang cấp, và được kê kháng sinh. Đợt đó tôi khỏi nhanh chóng. Vài tháng sau, tôi bị lại, và cũng được kê loại kháng sinh ấy, nhưng lần này thời gian điều trị dài gần gấp đôi bệnh mới dứt.

Khoảng nửa năm sau, tôi bị một đợt nặng hơn, với rất nhiều mủ xanh, mũi nghẹt thở, mủ chảy cả xuống họng kéo theo viêm họng. Lần này, sau gần 2 tuần hút mủ, dùng thuốc Tây, bệnh vẫn chưa dứt. Tôi được khuyên nên rửa mũi thường xuyên bằng nước muối sinh lý để loại bỏ mủ. Quả thực, phương pháp ấy khá hiệu nghiệm. Bệnh đã giảm đi nhiều, nhưng vẫn không khỏi.

Kể từ đó, thi thoảng viêm xoang lại tái phát, đặc biệt là khi nhiễm lạnh (nằm điều hòa lạnh hoặc đi xe máy trời mùa đông). Về sau, bệnh dần nặng hơn, rất dễ bị mủ xanh kèm theo ngạt thở, hắt hơi. Một năm tôi uống cả chục đơn thuốc kháng sinh, kháng viêm, tiêu đờm và thuốc chống dị ứng, cả thuốc tăng miễn dịch, có đợt phải thay đến loại kháng sinh thứ 3 mà bệnh vẫn không dứt hoàn toàn. Cứ được vài ngày mũi trong là mủ xanh lại xuất hiện, ngạt mũi trở lại.

Tôi đã phải mua máy khí dung về nhà dùng thường xuyên, thậm chí còn đi mổ vẹo vách ngăn (bác sĩ cho rằng đây là một nguyên nhân khiến dịch mũi ứ đọng, dễ nhiễm khuẩn), đến cả nhà riêng bác sĩ để hút, chữa cho triệt để. Nhưng lúc nào trong mũi cũng có mủ, dù ít dù nhiều.

Tôi cũng uống kết hợp nhiều loại thuốc đông y, thảo dược được bán trên thị trường, nhưng kết quả không thấy là bao.

Những ngày đó tôi mệt mỏi, lo lắng vô cùng. Tiền bạc mỗi đợt cũng mất cả triệu, mà bệnh càng có dấu hiệu dai dẳng, không dứt. Một người bạn bác sĩ từng tuyên bố tôi bị viêm đa xoang mãn tính, không thể chữa khỏi được nữa. Đã có lúc tôi tuyệt vọng, nghĩ mình bó tay.

Cách đây gần 1 năm, tôi bị tái phát một đợt cấp, lần này sau 2 đợt thuốc không thấy đỡ, bác sĩ quyết định cho tôi dùng 3 loại kháng sinh kết hợp, cùng với thuốc nâng cao thể lực và nhiều loại thuốc khác, tổng giá trị đơn lên đến hơn 2 triệu đồng.

Cầm tờ đơn ra hiệu thuốc mà tôi như người mộng du, lo sợ và hoảng hốt nghĩ về số tiền, về tương lai sức khỏe của mình. May mắn tôi đã gặp người bán thuốc tốt bụng. Sau khi xem đơn của tôi, cô ấy bảo “anh ơi, nếu đã dùng các thuốc kia rồi, thì 3 thuốc này cũng vô tác dụng thôi. Tốt nhất anh hãy dừng ngay thuốc Tây lại, tự mình tập thể dục xem sao, để cơ thể tự khỏi thôi”. Cô ấy động viên tôi rất nhiều, và kể về nhiều trường hợp đã không thể khỏi khi dùng Tây y như vậy.

Lời nói cương quyết của cô bán thuốc làm tôi như bừng tỉnh. Tôi thấy mình đã uống bao nhiêu thuốc Tây vào người nhưng cái khỏi chỉ là tạm thời, còn thể trạng thì ngày càng yếu đi. Giờ nếu có dừng thuốc thì bệnh cũng chỉ đến thế mà thôi.

Thế là từ hôm đó, tôi quyết định làm “cách mạng” với căn bệnh của mình.

Do mắc bệnh lâu ngày, đọc nhiều bài viết về bệnh viêm xoang, nên tôi hiểu một phần lý do khiến bệnh dai dẳng là do lớp niêm mạc mũi phù nề, ứ dịch lâu ngày, gây ngạt, gây viêm nhiễm. Như thế, chỉ cần giữ cho mũi thông thoáng thì chắc chắn viêm nhiễm sẽ giảm, do không còn dịch ứ đọng.

Hiểu như thế nên bắt đầu từ đó buổi sáng, tôi dậy chạy bộ 10-15 phút ở công viên sau nhà, leo cầu thang 5 tầng và đi bộ bất cứ lúc nào có thể. Dần dần, cường độ chạy bộ, đi bộ được nâng lên. Buổi tối dù muộn, tôi cũng cố chạy nhẹ hoặc đi bộ 10 phút trước khi đi ngủ, để mũi thông thoáng.

Sau mỗi lần chạy bộ, mũi thông thoáng như vừa có ai gột rửa sạch, cảm giác rất dễ chịu, và nếu lúc nào ngạt trở lại, tôi lại đứng lên đi bộ hoặc chạy nhẹ, kết hợp xoa nóng cánh mũi đến khi mũi thông trở lại mới thôi. Chỉ sau vài ngày, tôi phát hiện ra chứng ngạt mũi kinh niên đã giảm đi lúc nào không biết.

Sau khoảng 2 tuần, bệnh xoang của tôi đã có dấu hiệu thuyên giảm rõ rệt, có hôm hầu như không còn mủ nữa. Nhưng dịch thì vẫn còn, chưa dứt hẳn. Tôi thử bỏ luôn không rửa mũi thường xuyên bằng nước muối nữa, vì nghĩ rằng khi các vết thương đã gần khỏi, thì rửa mũi liên tục sẽ làm cho nó loét lại, không có cơ hội tự lành.

Mỗi khi ngạt mũi, tôi dùng thêm tinh dầu để xông (loại có bạc hà, quế, hồi, đinh hương…, có tác dụng diệt khuẩn, giảm viêm tại chỗ). Cách xông này rất hiệu quả, vừa giảm ngạt, vừa sát trùng luôn cả đường mũi họng. Tôi cũng tăng cường ăn uống, đặc biệt là các loại quả giàu vitamin C, giữ cho tinh thần thoải mái.

Sau gần một tháng tự điều trị, “đợt xoang cấp” kéo dài cả năm của tôi đã hết lúc nào không rõ. Nhưng tôi vẫn duy trì đều đặn chế độ luyện tập ấy. Chừng một tháng sau, xoang tái phát trở lại, nhưng nhanh chóng khỏi sau 3 ngày nỗ lực của tôi. Khoảng 3 tháng sau nữa tôi cũng bị thêm một đợt khác, nhưng lần này nhẹ hơn nhiều, và chỉ sau 2 ngày đã hết sạch mủ.

Gần 8 tháng nay tôi không còn phải uống thuốc gì nữa. Mỗi khi hơi ngạt mũi là tôi chạy – đi bộ nhiều hơn, kết hợp xông tinh dầu và xoa mũi. Tôi cũng hạn chế tối đa nguy cơ mắc bệnh trở lại như luôn giữ ấm cơ thể, giữ ấm chân, súc miệng nước muối ấm sáng và tối (nếu bệnh tái phát thì súc miệng nhiều hơn). Đi ngoài đường lúc nào tôi đeo khẩu trang, và về giặt, thay ngay. Tôi cũng tránh xa chỗ bụi bặm hết mức có thể, vì hiểu rằng chỉ cần một chút bụi bẩn cũng đủ kích thich gây viêm trở lại.

Sau gần 1 năm, giờ đây bệnh xoang đã không còn ám ảnh tôi nữa, và tôi cũng không còn sợ hãi nếu nó xuất hiện trở lại, bởi đã có cách trị của riêng mình. Điều mà tôi rút ra được sau hơn 3 năm đi chữa xoang khắp nơi là mình phải tự mình nâng cao đề kháng cho cơ thể, có như vậy tự khắc bệnh sẽ rút lui, còn nếu trông chờ vào thuốc thì sẽ chỉ tiền mất, tật thêm mang mà thôi.

Bảo Bình

Mời bạn chia sẻ kinh nghiệm chữa bệnh về [email protected].