Cây cúc tần còn gọi là cây từ bi, cây lức… có tên khoa học Pluchea indica Less thuộc họ cúc (Compositae). Ở nước ta cây mọc hoang và được trồng khắp nơi, thường trồng làm hàng rào cây xanh và lấy lá làm thuốc. Cây nhỏ cao 2-3m, cành gầy; lá gần giống hình bầu dục, hơi nhọn đầu, gốc thuôn dài, mép lá có răng cưa, mặt dưới có lông mịn, phiến dài 4-5cm, rộng 1-2,5cm. Toàn cây (lá, cành, rễ) đều có thể dùng làm thuốc. Lá thường dùng tươi (hái lá non và lá bánh tẻ) thu hái quanh năm, cành và rễ thường dùng khô, làm thuốc.

Trong toàn cây chủ yếu có tinh dầu mùi thơm đặc trưng. Theo y học cổ truyền: cúc tần có vị đắng, cay, thơm, tính ấm. Chủ trị cảm sốt ho, bụng trướng, nôn oẹ, tiêu độc, tiêu đờm, bí tiểu tiện, phong thấp, đau mỏi lưng. Dùng dưới dạng thuốc sắc (ngày uống 10-20g) hay thuốc xông. Dùng ngoài không kể liều lượng.

Chữa nhức đầu cảm sốt: Lá cúc tần tươi 2 phần, lá sả một phần, lá chanh một phần (mỗi phần khoảng 8-10g) đem sắc với nước, uống khi còn nóng. Cho thêm nước vào phần bã đun sôi, dùng để xông.

Cũng có nơi nhân dân dùng lá cúc tần phối hợp với lá bàng (có tính mát) và lá hương nhu, sắc uống có công dụng chữa cảm sốt.

Chữa đau mỏi lưng: Lấy lá cúc tần và cành non đem giã nát, thêm ít rượu sao nóng lên, đắp vào nơi đau ở hai bên thận.

Chữa chấn thương, bầm giập: Lấy lá cúc tần giã nát nhuyễn đắp vào chỗ chấn thương sẽ mau lành.

BS.Vũ Nguyên Khiết

 

Cảm sốt đau đầu nhức mỏi là chứng bệnh thường gặp ở nhiều lứa tuổi. Người bệnh biểu hiện phát sốt đau đầu, người nhức mỏi, sốt nhiều rét ít, mắt đỏ, mặt hồng, khát nước, nước tiểu vàng, miệng khô khát, rêu lưỡi vàng mỏng, mạch phù sác. Nguyên nhân phần nhiều do chính khí yếu ngoại ôn tà xâm nhiễm. Phép trị chủ yếu giải cơ thanh nhiệt, dưỡng âm… Sau đây là một số bài thuốc thường dùng phòng trị bệnh:

Người mới cảm sốt nhức mỏi nhiều nhiệt do nhiệt tà uất kết bì phu: Dùng bài Sài cát giải cơ thang (Thương hàn lục thư) gia giảm: sài hồ 12g, cát căn 18g, khương hoạt 10g, bạch chỉ 14g, cát cánh 8g, hoàng cầm 12g, thạch cao 18g, bạch thược 14g, cam thảo 4g. Sắc uống ngày 1 thang, trẻ em dùng một nửa liều người lớn. Công dụng: giải cơ thanh nhiệt, dưỡng âm… Trị cảm sốt, đau đầu, đau mình, người nóng sốt sợ lạnh, mỏi mắt, mũi khô, tâm phiền, khó ngủ.

Gia giảm: miệng khô khát, gia thiên hoa phấn 14g; nếu ho nhiều đờm, gia qua lâu bì 12g, xuyên bối mẫu 12g; ho khan, gia lá dâu 14g, tang bạch bì 14g;  nổi ban xuất huyết, gia cỏ mực 12g; nóng bứt rứt, gia lá tre 16g; tiểu vàng ít, gia cỏ tranh 16g. Bài này có thể áp dụng chữa sốt xuất huyết thể nhẹ giai đoạn đầu, người nhức mỏi nhiều.

Chống chỉ định: với người cảm sốt, ho đàm, sổ mũi nhiều, cảm phong hàn.

Nếu uống bài thuốc trên vẫn sốt, miệng khô khát, nóng bứt rứt do âm hư, nên dùng bài Trúc diệp thạch cao thang gia giảm gồm: thạch cao 40g, trúc diệp 20g, mạch môn 20g, nhân sâm 12g, bán hạ 6g, cam thảo 4g, gạo tẻ 30g. Sắc nước uống ngày 3 lần. Công dụng: thanh nhiệt dưỡng âm, ích khí, giải nhiệt. Trị chứng cảm sốt nhức mỏi, chứng cảm sốt kéo dài nóng bứt dứt, khí huyết hao tổn, nhiệt tà còn lưu lại. Trường hợp sốt kéo dài chưa rõ nguyên nhân dùng bài thuốc này có hiệu quả cao.

Cát căn (củ sắn dây).

Gia giảm: nếu đau đầu, gia mạn kinh tử 12g, cát căn 14g; tức ngực, nôn, ho, đại tiện táo, gia hạnh nhân 12g, rễ dâu 14g; sốt cao, gia cỏ mực 12g, hoàng cầm 12g; miệng khô khát, gia thiên hoa phấn 14g; họng sưng đau, gia kim ngân 12g, huyền sâm 12g. Chống chỉ định: với chứng cảm phong hàn ho đàm sổ mũi, nghẹt mũi nhiều.

Nếu sốt, ho khan, tâm phiền khó ngủ do tâm phế nhiệt: kết hợp bài Trình thị giải cát giải cơ gia giảm gồm: sài hồ 12g, cát căn 16g, cam thảo 6g, bạch thược 16g, hoàng cầm 10g, tri mẫu 10g, sinh địa 20g, đơn bì 14g, bối mẫu 12g, đạm trúc diệp 14g, cam thảo 4g, tang bạch bì 14g. Sắc uống. Trẻ nhỏ dùng liều 1/2 hoặc 1/3 liều người lớn. Công dụng: giải cơ thanh nhiệt, dưỡng âm… Trị cảm sốt đau đầu, miệng khô khát, ho khan, tâm phiền, khó ngủ. Còn dùng chữa cảm cúm, cảm sốt đau đầu, đau mình mẩy.

Gia giảm: nếu sợ lạnh nhiều, gia kinh giới 12g, sinh khương 12g; nóng đau họng, gia kim ngân 12g; xuất huyết, gia ngó sen 16g; đau đầu, gia bạch chỉ 14g, xuyên khung 14g; họng sưng, đau nhiều, gia huyền sâm 12g, kim ngân 14g. Bài này có thể áp dụng chữa sốt xuất huyết thể nhẹ giai đoạn đầu.

Không chỉ định: với chứng ngoại cảm, sốt ít lạnh nhiều, ho đàm sổ mũi nhiều.

Lương y Nguyễn Văn Sáu

(Hội Đông y TP. Vũng Tàu)