Niềm vui của người bệnh, nụ cười thầy thuốc

Bệnh viện Phục hồi chức năng Nghệ An vừa điều trị thành công cho một trường hợp chị T.T.N sinh năm 1984, bị tai nạn giao thông, được các bác sĩ của Bệnh viện 108 chẩn đoán  vỡ nát mâm chày trái. Các bác sĩ của Viện chấn thương chỉnh hình thuộc Bệnh viện 108 đã tiến hành mổ ghép xương tự thân nẹp vít.

Để thực hiện ca mổ này, các bác sĩ đã buộc phải cắt hết xương chậu bên trái để ghép xuống mâm chày trái. Sau khi ca mổ thành công và nằm dưỡng thương 2 tuần tại Bệnh viện 108, chị N. được cho ra viện về Nghệ An với lời khuyên của bác sĩ cần phải sớm điều trị phục hồi chức năng để tránh phụ thuộc vào  xe lăn cả đời!

Đầu gối trái của chị N. sau khi thực hiện phẫu thuật

Sau khi quay trở lại tái khám ở Bệnh viện 108 để rút đinh, chị N. vẫn phải dùng nạng gỗ để đi lại và độ co duỗi của chân trái mới ở 40 độ. “Nỗi đau về thể xác không đau bằng nỗi đau tinh thần, từ ý chí và nghị lực cùng sự giúp đỡ của thầy thuốc Bệnh viện Phục hồi chức năng Nghệ An tôi tự hứa lòng mình phải thoát cảnh ngồi xe lăn và phải rời xa chiếc nạng gỗ”, chị N. chia sẻ.

Sau một thời gian nỗ lực, đến nay chân trái của chị N. đã co duỗi được như bình thường và hoạt động trở lại như  trước khi bị tai nạn.

Luyện tập hàng ngày với sự giám sát của thầy thuốc để rời xe lăn và chiếc nạng gỗ

Nói về ca bệnh này, Th.s Thái Thị Xuân, Giám đốc BV Phục hồi chức năng Nghệ An xúc động, khâm phục ý chí tuyệt vời của chị N. Dù y học có hiện đại và phát triển đến đâu nhưng nếu không có sự phối hợp tốt của người bệnh thì bệnh sẽ không thuyên giảm.

“Đối với ngành phục hồi chức năng, thầy thuốc luôn hiểu và đồng cảm với người bệnh, chúng tôi coi người bệnh như người thân của chính mình. Niềm vui của người bệnh là niềm vui của chúng tôi. Mỗi ngày qua đi, thể trạng của bệnh nhân phát triển tốt là chúng tôi thêm niềm vui”, Th.s Xuân nói.

Hãy phục hồi chức năng sớm trước khi quá muộn

Gãy xương là loại tổn thương ảnh hưởng tới sự toàn vẹn của xương. Nguyên nhân chủ yếu là do chấn thương, hoặc do bệnh lý  (viêm xương, u xương…)

Sau gãy xương sẽ gây ra hiện tượng cứng khớp, teo cơ và giảm chức năng sinh hoạt do các khớp xương của người bệnh phải trải qua một thời gian dài bất động bằng bột, dụng cụ chỉnh hình. Do đó, việc hỗ trợ điều trị gãy xương bằng vật lý trị liệu phục hồi chứ năng sau khi gãy xương – chấn thương có vai trò quan trọng giúp tăng tuần hoàn máu, tăng chuyển hoá, giãn cơ, giảm đau, sớm hồi phục chức năng vận động.

Với sự giúp đỡ của thầy thuốc BV Phục hồi chức năng Nghệ An chị N. đã hoàn toàn bình phục

Phục hồi chức năng cho bệnh nhân sau phẫu thuật gãy xương không chỉ trong giai đoạn người bệnh được ra viện mà cần được quan tâm ngay sau phẫu thuật ( giai đoạn đang bất động).

Phục hồi chức năng giai đoạn bất động: Là giai đoạn bó nẹp, bó bột, giai đoạn hậu phẫu sau phẫu thuật kết xương.

Tránh biến chứng (loét, viêm phổi…); giảm đau, chống phù nề; tránh teo cơ, cứng khớp do bất động; duy trì vận động phần thân thể không bị bất động.
– Tránh biến chứng: bằng thay đổi tư thế, chăm sóc điểm tỳ.
– Dùng nhiệt: Tác dụng của dùng nhiệt là giảm đau, đỡ khó chịu, có lợi ích khi tập cử động chủ động. Dùng túi chườm nước nóng, chườm lên chỗ đau để luyện tập. Chú ý không được dùng nhiệt song ngắn cho toàn chi có đinh, nẹp vít vòng thép kim loại nóng lên có thể làm hỏng tổ chức, dễ gây viêm rò.
– Biện pháp xoa nắn: Nên xoa nắn thường xuyên ổ gãy xương liền khớp. Chỉ xoa nắn nhẹ nhàng bằng tay mà không được dùng các loại dầu cao, cồn, thuốc xoa bóp nào để xoa vào các khớp, vì như vậy rất có thể làm cho xơ cứng khớp, vôi hóa cạnh khớp.
– Tập duy trì sức cơ: Tập co cơ đẳng trường hay co cơ tĩnh (độ dài bó cơ không thay đổi, khớp không cử động. Khi khớp cử động còn đau nhiều thì tập căng cơ, khi khớp đỡ đau thì tập co cơ. – Tập vận động chủ động: đối với các cơ, khớp không bị bất động.

Nguyên tắc hỗ trợ điều trị vật lý trị liệu phục hồi chức năng sau giai đoạn bất động:

– Tạo điều kiện tốt nhất cho tiến trình liền xương, liền tổ chức

– Giảm sưng nề, giảm đau, chống rối loạn tuần hoàn, chống kết dính khớp, ngừa hội chứng đau vùng (hội chứng rối loạn dinh dưỡng giao cảm phản xạ-hội chứng Sudeck).

– Duy trì tầm vận động khớp, ngừa teo cơ.

– Phục hồi chức năng các hoạt động tinh tế bàn tay, chân sau bất động

Dùng nhiệt:

Chườm lạnh: Trong tất cả các tổn thương do chấn thương đều có thể sử dụng phương pháp nhiệt lạnh hay nói cách khác là chườm lạnh. Chườm lạnh nên áp dụng ngay từ sau chấn thương và kéo dài khi mà vùng chấn thương vẫn sưng, nóng hơn so với vùng xung quanh. Tác dụng của dùng nhiệt là giảm đau, đỡ khó chịu, có lợi ích khi tập cử động chủ động.

Chườm nóng: có tác dụng làm mềm tổ chức, tăng cường máu đến vùng chấn thương. Chườm nóng trước và trong khi tập luyện làm tăng khả năng phục hồi cho chi thể.Dùng túi chườm nước nóng, parafin, chườm lên chỗ đau để luyện tập. Chú ý không được dùng nhiệt sóng ngắn cho toàn chi có đinh, nẹp vít vòng thép kim loại nóng lên có thể làm hỏng tổ chức, dễ gây viêm rò.

Tập vận động khớp: Khớp bất động lâu sẽ bị cứng do cơ co ngắn lại, bao khớp bị co rúm, bao hoạt dịch tăng sản mỡ, sụn bị mỏng. Do vậy cử động khớp là cách tốt để bơm cho dịch khớp ra vào, khớp được nuôi dưỡng và trở nên mềm mại. tốc độ cho một lần co duỗi là 45 giây, mỗi lần tập10 – 15 phút, ngày 4 – 6 lần. Có thể tập từ ngày thứ 2- 3 sau mổ hoặc sau bó bột.

Tập đi:  Dùng nạng nách tập đi khi xương chưa liền ( với gãy xương chi dưới). Thanh ngang đầu trên nạng không được tỳ vào nách mà để tựa bên lồng ngực. Dáng đi thẳng, mắt nhìn thẳng ra phía trước, không cúi nhìn xuống chân. Hai vai phải ngang bằng không được lệch cao thấp. Giai đoạn tiếp theo, dùng gậy chống lúc xương đã gần liền vững. Nhiều người thích dùng gậy chống bên chân đau nên đã làm dáng đi bị xấu đi. Phải tập cho quen chống gậy bên chân lành và khi bước chân lành ra trước thì sức nặng trên chân đau và gậy chống sẽ cùng chịu một lúc. Không nên dùng nạng kẹp nách vì như thế dáng đi sau này trông sẽ tàn phế. Thời kỳ xương liền vững tỳ không đau ở ổ gãy xương thì bỏ gậy và tập đi như bình thường.

Gia tăng lực cơ chi đau: Tập tăng sức căng của cơ (độ dài bó cơ không thay đổi, khớp không cử động), tập co cơ (sao cho khớp cử động, co cơ ngắn lại). Khi khớp cử động còn đau nhiều thì tập căng cơ, khi khớp đỡ đau thì tập co cơ.

Hoạt động trị liệu: tăng cường các bài tập chức năng cổ bàn tay như cầm thả vật, vắt khăn, mở nắm chai lọ, mặc và cởi quần áo, lăn bóng, lật trang sách, lật quân bài, vắt chặt miếng xốp, phủi bụi,… Tập sinh hoạt thông thường: Cần tập làm động tác trong sinh hoạt bằng lên xuống cầu thang, bậc thềm nhà, tập ngồi xổm đứng lên. Đối với tổn thương xương tay thì tập nắm, mở bàn tay (dùng hòn đá hình quả trứng để nắm), tập cầm bút, đũa, tránh không để tay bị cong, khoèo. Khi nào không còn đau nữa, không bị hạn chế thì quá trình tập luyện này mới đạt kết quả tốt. Thời gian tập thường từ 6 tháng đến 2 năm, tùy theo mức độ thương tổn.

Ngoài ra để việc trị liệu đạt hiệu quả cao, người bệnh cần phải lưu ý đến chế độ ăn uống đầy đủ chất dinh dưỡng, ăn nhiều hoa quả, uống nhiều nước. hạn chế sử dụng các chất kích thích như rượu, bia, thuốc lá,…

Với những trường hợp gặp phải biến chứng, cần theo dõi sát sao, cẩn thận, các bài tập chỉ có thể được thực hiện khi các khớp xương thực sự ổn định. các biến chững cần được điều trị trước khi bắt đầu vào các bài tập này.

BS Nguyễn Thành Hoa

Hiện nay, 80% bệnh nhân đột quỵ phải chịu những di chứng làm ảnh hưởng chức năng vận động, khiến họ không thể tự chăm sóc bản thân. Tỷ lệ người bị di chứng và tàn tật do tai biến mạch não đang tăng lên. Do đó, phục hồi chức năng cho các bệnh nhân sau tai biến và chấn thương não trở thành 1 nhu cầu cấp bách nhằm giảm tối đa các di chứng và sớm đưa bệnh nhân tai biến mạch máu não đạt được sự thích nghi khi quay trở lại với cuộc sống gia đình và xã hội.

Hậu quả, biến chứng của tai biến mạch máu não

Cơn đột quỵ có thể gây ra khuyết tật tạm thời hoặc vĩnh viễn, tùy thuộc vào phần não bị ảnh hưởng và thời gian não bị thiếu lưu thông máu. Các biến chứng có thể bao gồm:

+ Rối loạn thị giác: Theo các chuyên gia, rối loạn thị giác có thể tạm thời hoặc vĩnh viễn. Bệnh nhân có biểu hiện mắt nhìn mờ một bên hoặc cả hai bên, mù một phần hoặc toàn bộ, quầng hoặc đau mắt. Nếu không được chữa trị và phục hồi ở giai đoạn sớm thì càng ngày bệnh nhân sẽ càng khó hi vọng thấy lại ánh sáng ở bên mắt đó.

+ Liệt vận động: Theo thống kê, có khoảng 90% người bị liệt vận động (liệt nửa người, liệt tay chân, liệt mặt) sau tai biến mạch máu não. Di chứng này gây khó khăn cho bệnh nhân trong sinh hoạt hàng ngày. Đồng thời khi phải nằm lâu một chỗ, bệnh nhân thường gặp biến chứng nguy hiểm như: lở loét da, viêm đường tiết niệu, viêm phổi, viêm đường hô hấp… dễ gây nhiễm trùng, thậm chí tử vong. Bệnh nhân cần phải phục hồi vận động sau tai biến mạch máu não nếu không sẽ phải phụ thuộc gần hoàn toàn vào sự chăm sóc, giúp đỡ của người khác.

Giúp bệnh nhân tập đi mỗi ngày sau tai biến để hồi phục nhanh

+ Rối loạn nhận thức: Tỷ lệ gặp rối loạn nhận thức ở bệnh nhân sau tai biến mạch máu não khoảng hơn 60%. Đây là một trong những biến chứng nặng nề nhất dẫn đến sa sút trí tuệ. Bệnh nhân bị rối loạn nhận thức có các biểu hiện như: hay quên, suy giảm trí nhớ, đầu óc lơ mơ không tỉnh táo, mất khả năng định hướng không gian, thời gian, không nhận biết được người thân, gia đình của mình và không hiểu được lời người khác nói…

+ Khó khăn trong việc nói hoặc nuốt: Một cơn đột quỵ có thể gây ra kém kiểm soát các cơ di chuyển miệng và cổ họng, nuốt hoặc ăn khó khăn, rối loạn ngôn ngữ. Các biểu hiện rối loạn ngôn ngữ khá đa dạng như: nói ngọng, nói lắp, âm điệu bị biến đổi,… khó diễn đạt, thậm chí là không nói được.

+ Tiểu tiện không tự chủ: Bệnh tai biến làm cho hệ thống thần kinh bị tổn thương, từ đó gây rối loạn cơ tròn (nơi điều khiển hoạt động đại/tiểu tiện). Ngoài ra, rối loạn cảm giác và nhận thức cũng khiến bệnh nhân không kiểm soát được tình trạng tiểu tiện.

+ Rối loạn tâm lý: Phần lớn bệnh nhân sau tai biến suy giảm hoặc mất khả năng tự chăm sóc, phải nhờ cậy vào người thân. Điều đó khiến người bệnh cảm thấy tự ti, mặc cảm, dễ dẫn đến trầm cảm. Sự quan tâm của người thân, cộng đồng để chia sẻ những khó khăn, giải tỏa tâm lý cho người bệnh là vô cùng quan trọng.

Phục hồi chức năng có vai trò gì cho bệnh nhân?

Tập vận động, phục hồi chức năng càng sớm càng tốt là cách duy nhất giúp bệnh nhân giảm các di chứng, biến chứng sau các cơn tai biến mạch máu não.

Tập vận động khớp khuỷu với sự hỗ trợ của cán bộ y tế

Các kỹ thuật phục hồi chức năng trong giai đoạn này chủ yếu là giữ cho quần áo, ga trải giường luôn sạch sẽ và khô ráo, thực hiện lăn trở bệnh nhân từ 2 đến 3 giờ một lần, không để bệnh nhân nằm lâu ở một tư thế, Cùng với tập lăn trở là các kỹ thuật vị thể, nghĩa là để bệnh nhân nằm ở các vị thế khác nhau theo mẫu phục hồi để phòng ngừa co cứng, kết hợp với các bài tập vận động thụ động nửa người bên liệt do kỷ thuật viên vật lý trị liệu tập.

– Bệnh nhân hôn mê: Tập thụ động tất cả các chi phòng ngừa teo cơ cứng khớp.

– Bệnh nhân tỉnh:

– Tập lăn nghiêng phải trái tại giường.

– Tập vận động khớp vai: với sự trợ giúp của tay lành

Tập vận động khớp khuỷu: gấp duỗi khuỷu với sự trợ giúp của tay lành.

–  Bài tập vận động với khớp cổ- bàn- ngón tay: vận động các khớp cổ, bàn, ngón tay với sự trợ giúp của tay lành.

–  Tập dồn trọng lượng lên chân liệt.

–  Tập kỹ thuật bắt cầu: bệnh nhân nằm ngữa, hai gối gập, sau đó nâng mình lên khỏi mặt giường.

Tập vận động khớp gối và khớp háng: Tập gấp, duỗi gối và khớp háng ở chân liệt.

–  Tập vận động khớp cổ chân: Gấp khớp cổ chân bênh liệt về phía mu.

Ở giai đoạn sau khi bệnh nhân đã có thể tự tập chủ động, các bác sĩ và kỹ thuật viên sẽ hướng dẫn bệnh nhân tập đi bộ mỗi ngày khoảng 5 phút, có thể cho tập đi từng đoạn ngắn dưới nạng hoặc được người trợ giúp, tập những động tác như cầm cốc, cầm sách, gấp quần áo, tập cầm nâng những đồ vật kích cỡ, nặng nhẹ khác nhau,… Nếu bệnh nhân mất tiếng nói, nên cho nghe và đọc các câu chuyện trên báo chí, truyền hình, rồi ngay lập tức cho bệnh nhân tập kể lại câu chuyện. Tập những kỹ năng này với mức độ khó tăng dần, khoảng 20 giờ mỗi tuần.

Thông thường bệnh phục hồi khá tốt trong ba tháng đầu, phục hồi chậm hơn ba tháng tiếp theo, ngoài sáu tháng ra thì phục hồi rất chậm. Do đó, phục hồi chức năng sau tai biến mạch máu não đòi hỏi người bệnh phải hết sức kiên trì tập luyện và tuân thủ theo liệu trình hỗ trợ điều trị của các thầy thuốc chuyên ngành phục hồi chức năng. Người nhà nên động viên tư tưởng và chăm sóc kỹ cho bệnh nhân trong quá trình hỗ trợ điều trị.

Vì sao cần phục hồi chức năng sớm cho bệnh nhân sau tai biến?

Hiện tại, ở Việt Nam đang rất ít quan tâm đến vấn đề phục hồi chức năng mà chủ yếu là quan tâm đến vấn đề điều trị, do đó hậu quả để lại là người bệnh tàn phế – gánh nặng cho cộng đồng xã hội, gia đình và người bệnh trong tổn thương não.

Tai biến mạch máu não; Chấn thương sọ não – hiên nay chưa có cơ sở y tế nào có trung tâm hay đơn vị phục hồi chức năng tổn thương não. Bệnh viện Phục hồi chức năng Nghệ An- với sự hỗ trợ giúp đỡ về chuyên môn và chuyển giao kỹ thuật của GS.TS Cao Minh Châu – Trưởng Bộ môn Phục hồi chức năng Đại học Y Hà Nội, nguyên Phó Giám đốc Trung tâm Phục hồi chức năng Bạch Mai cùng GS.TS Nguyễn Văn Chương, Chủ tịch Hội chống đau Hà Nội, nguyên Chủ nhiệm bộ môn thần kinh học Bệnh viện 103 – Học viện Quân y đã thành lập Trung tâm phục hồi chức năng tổn thương não vào tháng 6/2017. Từ đó đến nay, trung tâm đã tiếp nhận điều trị phục hồi chức năng cho hàng ngàn lượt người bệnh tổn thương não – bao gồm tai biến mạch máu não, chấn thương sọ não, viêm màng não.

Thời điểm tháng 4/2018, số người bệnh sau tổn thương não (tai biến mạch máu não, chấn thương sọ não, viêm màng não), chiếm hơn phần nửa tổng số bệnh nhân nằm điều trị nội trú tại Bệnh viện Phục hồi chức năng Nghệ An. Với trình độ chuyên môn cao về phục hồi chức năng, đội ngũ nhân viên y tế cũng như đội ngũ điều dưỡng, cán bộ y tế làm công tác xã hội… luôn gần gũi, thăm hỏi, động viên, giúp đỡ người bệnh, hướng dẫn người bệnh tỷ mỉ với các bài tập dành cho người bệnh tổn thương não… đã tạo niềm tin cho người bệnh. Nhân viên bệnh viện như chính người thân yêu ruột thịt của mình… từ đó đã nhân lên gấp bội hiệu quả chữa bệnh.

Tình cảm, sự cảm thông, thấu hiểu và sự sẻ chia … là hết sức quan trọng giúp người bệnh thuyên giảm và phục hồi tốt.

BS. Nguyễn Thu Thanh