Buổi sáng thức dậy đã bao giờ bạn bị cứng khớp? Thông thường, bệnh xương khớp không có nhiều triệu chứng hay dấu hiệu nhận biết trong thời gian ủ bệnh; người bệnh chỉ tìm đếnn bác sĩ khi bị những cơn đau hành hạ. Và những cơn gió lạnh tràn về lại hành hạ ta bằng những cơn đau…

Điều gì khiến khớp đau nhức?

Nhóm tuổi được xác định mắc bệnh khớp nhiều nhất là sau tuổi 40, nhóm bệnh viêm khớp tăng cao nhất trong các bệnh lý của con người, hơn cả tim mạch và ung thư. Đặc biệt, thoái hóa khớp chiếm đến 50% trong nhóm bệnh viêm khớp. Tại Việt Nam, tỷ lệ người thoái hóa khớp trên 35 tuổi là 30%, trên 65 tuổi là 60% và trên 80 tuổi lên đến 85%.

Trong khi đó, kết quả một cuộc thăm dò đối với 1.000 người cao tuổi gặp vấn đề chung về bệnh tật lúc giao mùa cho thấy, cứ 10 người được hỏi thì có tới 8 người trả lời thời tiết lạnh hoặc ẩm ướt làm cho các khớp xương của họ bị đau nhức. Với tỷ lệ này, Việt Nam đang là một trong những quốc gia có tỷ lệ người mắc bệnh khớp cao của khu vực và thế giới.

Gia tăng trương lực cơ chi đau cho người bệnh.

Cứng khớp lưng, đầu gối hoặc cứng khớp bàn chân là tình trạng than phiền rất phổ biến từ những người có tuổi. Người ta thường nói về hiện tượng này như là: “ Chỉ là già đi thôi mà” nhưng tuổi cao không phải là nguyên nhân gây khô cứng khớp vào mỗi buổi sáng. Nó thường là dấu hiệu chỉ ra việc các khớp bị mòn, căng cơ hoặc bị viêm khớp.

Khi khớp của bạn càng có “tuổi”, lớp đệm xốp của sụn bắt đầu khô và trở nên cứng lại. Khớp cũng sản xuất hoạt dịch ít đi, đây là loại chất lỏng để bôi trơn khớp. Yếu cơ hoặc cứng các gân cũng có xu hướng cứng khớp khi ngủ.

Phục hồi chức năng cho khớp

Cử động khớp: Khớp bất động lâu sẽ bị cứng do cơ co ngắn lại, bao khớp bị co rúm, bao hoạt dịch tăng sản mỡ, sụn bị mỏng. Do vậy cử động khớp là cách tốt để bơm cho dịch khớp ra vào, khớp được nuôi dưỡng và trở nên mềm mại, tốc độ cho một lần co duỗi là 45 giây, mỗi lần tập10 – 15 phút, ngày 4 – 6 lần.

Gia tăng lực cơ chi đau: Tập tăng sức căng của cơ (độ dài bó cơ không thay đổi, khớp không cử động), tập co cơ (sao cho khớp cử động, co cơ ngắn lại). Khi khớp cử động còn đau nhiều thì tập căng cơ, khi khớp đỡ đau thì tập co cơ.

Dùng nhiệt: Tác dụng của dùng nhiệt là giúp người bệnh giảm đau, giãn cơ, lưu thông tuần hoàn máu, tăng cường dinh dưỡng tuần hoàn tại chỗ, tăng cường sức mạnh của cơ,… Sau 4 tuần phẫu thuật có cứng, dính khớp gối hoặc cơ lực đùi yếu có thể hỗ trợ điều trị: sóng ngắn, hồng ngoại, điện phân, điện xung kích thích cơ.

Vận động trị liệu: Tùy vào tình trạng bệnh và mức độ tổn thương của khớp gối mà các bác sĩ và kỹ thuật viên sẽ hướng dẫn người bệnh tập các bài tập vận động phù hợp. Khi chưa vận động được bệnh nhân sẽ được tập các bài tập thụ động có sự trợ giúp của bác sĩ và kỹ thuật viên. Khi người bệnh đã có thể vận động nhẹ thì sẽ được hướng dẫn tập các bài tập vận động chủ động như tập làm động tác trong sinh hoạt: đạp xe đạp, lên xuống cầu thang, bậc thềm nhà, tập ngồi xổm đứng lên…

ThS. Thái Thị Xuân – Giám đốc BV PHCN Nghệ An

Mắc u trung thất mà cứ ngỡ mình bị bệnh khớp

Nhân dịp xuống Hà Nội, đến nhà chị gái chơi Cô Dương Thị Minh N, 50 tuổi, Hải Phòng đã “tiện đường” ghé vào Bệnh viện để kiểm tra sức khỏe. Ban đầu cô chỉ nghĩ mình bị bệnh khớp vì cô đã chữa trị căn bệnh tràn dịch khớp gối 6 tháng nay (phát hiện bệnh đã 2 năm). Đồng thời cô N có dùng thêm thực phẩm chức năng nhưng không hề thuyên giảm. Cô gặp phải tình trạng đứng lâu, đi lại nhiều, ngồi lâu một chỗ dễ gây đau nhức chân, mệt mỏi. Nghĩ là do ảnh hưởng của bệnh khớp thông thường nên chỉ chú trọng điều trị bệnh mà không đi kiểm tra vùng ổ bụng, phổi bao giờ.

Y tá Nguyễn Thị Vân (Bệnh viện Đông Đô) chăm sóc cô N tận tình sau phẫu thuật

Lần khám sức khỏe này bác sĩ vô tình phát hiện “khối u lạ” khi siêu âm ổ bụng, đã cho cô N. đi chụp X – quang phổi, tiếp đến chụp CT vùng ngực thì phát hiện khối u tại trung thất sau nhưng chưa xác định được chính xác thuộc loại nào (có nhiều loại u trung thất). Tình cờ có người cùng quê đang nằm điều trị ở Bệnh viện Đông Đô giới thiệu cho cô tới khám và chẩn đoán bệnh.

Tại đây, cô N được Th.BS Nguyễn Văn Mão – Nguyên Giám Đốc Bệnh viện Tim Hà Nội, nay là Trưởng khoa Ngoại của Bệnh Viện Đông Đô khám và chẩn đoán mắc khối u thần kinh trung thất phải . Ngày hôm sau cô N. được chỉ định mổ lấy u. Đây là một trường hợp bệnh “lạ”, hiếm gặp, Th.BS Nguyễn Văn Mão đã trực tiếp tham gia và chỉ đạo ekip phẫu thuật tại Bệnh viện Đông Đô.

“Bác sĩ nói tôi chưa từng gặp trường hợp này bao giờ, nên cũng thấy sợ” vì là “khối u của cô nó buồn cười lắm, xù xì không được gọn gàng… nhưng hôm nay bác sĩ nói là không sao cả, xét nghiệm lành tính nên yên tâm rồi. Cô là người khỏe mạnh nên mổ cũng không mất sức. Khi mổ thì nhẹ nhàng và nhanh lắm chỉ thấy bác sĩ hỏi sao tên chị dài thế, rồi cô ngủ luôn không biết gì cả, loáng cái thấy bác sĩ vỗ vỗ, bảo chị ơi chị dậy đi, của chị xong rồi đấy” – cô N. tươi cười chia sẻ

Y tá Nguyễn Thị Vân đang động viên cô N

Theo lời cô N. thì trước kia bản thân cô vẫn luôn lầm tưởng những biểu hiện mà mình gặp phải là do công việc trước kia phải ngồi nhiều, nếu đi lại liên tục thì bị nóng lên nhưng cứ nghĩ vậy là khớp gối được vận động, tốt cho chân, không nghĩ là do u trung thất tác động gây nên sự khó khăn trong vận động. Chính vì vậy cô đã “nuôi” u trung thất trong 2 năm trời mà cứ nghĩ là do bệnh khớp nên không kiểm tra chuyên sâu.

Làm sao để nhận biết được dấu hiệu u trung thất

Theo Th.BS Nguyễn Văn Mão thì đây là căn bệnh có nhiều hình thái biểu hiện khác nhau và sự “dựa hơi” của nó là rất lớn. Đa phần bệnh có những biểu hiện của các cơ quan lân cận nhiều hơn khiến nhiều người nhầm lẫn. Tuy nhiên, biểu hiện chủ yếu của u trung thất là:

– Các triệu chứng do chèn ép tĩnh mạch chủ trên: Thường gặp ở u trung thất ác tính. Nó gây nên hiện tượng phù ở mắt và mặt, tím tái có thể kèm theo chóng mặt, ù tai lúc ban đầu. Về sau gây phù tím tái, phù cả tay và cẳng tay. Các tĩnh mạch nông ở trước ngực giãn do phát triển tuần hoàn bàng hệ. Tĩnh mạch cổ nổi rõ và giãn. Hố trên đòn bị đầy do phù.

– Các triệu chứng do chèn ép đường thở: Khó thở, tiếng thở khò khứ và ho khan.

– Các triệu chứng do chèn ép dây thần kinh quặt ngược trái: Triệu chứng gặp ở u trung thất giữa. Khàn tiếng, khó phát âm, dây thanh âm trái bị liệt.

– Các triệu chứng do chèn ép dây thần kinh hoành: Chỉ phát hiện được trê phim X – quang.

– Các triệu chứng do chèn ép thực quản: Nuốt khó.

– Các dấu hiệu, triệu chứng khác: Sụp mi, hẹp khe mắt, co đồng tử, bừng nóng 1/2 mặt thường gặp ở u trung thất sau. Đau xương ức do chèn ép trung thất. Nổi hạch cổ, nách, xương đòn. Có thể bị nấc do u chèn ép dây thần kinh.

Hình ảnh chụp xquang u trung thất của cô N.

U trung thất nếu không được điều trị kịp thời có thể gây nên tình trạng:

• Viêm phổi tắc nghẽn và ho ra máu
• Khó nuốt
• Hội chứng tĩnh mạch chủ trên (SVCS)
• Tràn dịch màng phổi
• Liệt 2 chi dưới
• Liệt cơ hoành
• Đau ở nơi chi phối của những dây thần kinh cảm giác nhất định.

Do đó, khi có những biểu hiện như trên người bệnh cần đến gặp bác sĩ để được thăm khám, điều trị tránh để bệnh kéo dài ảnh hưởng đến sức khỏe và tính mạng của chính mình.

Nhân đây cô N. cũng tâm sự rằng việc cô chia sẻ thông tin về trường hợp nhầm lẫn do chưa hiểu biết về bệnh của mình và mong muốn giúp nhiều người biết đến để rút kinh nghiệm, thăm khám sức khỏe thường xuyên và phát hiện bệnh kịp thời để điều trị sớm, tránh để gây ra những hậu quả đáng tiếc.

Bên cạnh đó, cô N. còn bày tỏ sự vui mừng khi may mắn biết đến Bệnh viện Đông Đô “Ở đây môi trường sạch sẽ, rất hài lòng và an tâm điều trị. Chắc chắn sẽ giới thiệu cho nhiều người biết”.

Bệnh lý cơ xương khớp rất đa dạng

Các bệnh lý bộ máy vận động rất phong phú đa dạng với 200 bệnh khác nhau. Các bệnh cơ xương khớp được chia làm hai nhóm: Thứ nhất là nhóm có chấn thương bao gồm chấn thương do thể thao, tai nạn giao thông, tai nạn lao động, tai nạn sinh hoạt… Thứ hai là nhóm không chấn thương, bao gồm rất nhiều loại bệnh lý xương khớp như bệnh hệ thống (lupus ban đỏ hệ thống, viêm đa cơ và viêm da cơ, xơ cứng bì, viêm khớp dạng thấp); bệnh khớp tinh thể như bệnh gút; bệnh lý cột sống huyết thanh âm tính (viêm cột sống dính khớp và viêm khớp phản ứng); bệnh lý nhiễm khuẩn liên quan tới hệ xương khớp (viêm khớp nhiễm khuẩn, viêm khớp do lao, viêm khớp do vi-rút, viêm khớp do ký sinh trùng và nấm, thấp khớp cấp); bệnh xương khớp không do viêm (loãng xương, thoái hóa khớp, thoái hóa cột sống, hoại tử vô khuẩn xương); các bệnh lý phần mềm cạnh khớp (viêm gân, viêm bao gân, viêm túi thanh dịch); các bệnh lý cơ xương khớp khác (u xương nguyên phát, ung thư di căn xương).

Yếu tố nào gây bệnh?

Có thể nói bệnh cơ xương khớp xuất hiện ở tất cả các lứa tuổi và cả hai giới, mặc dù phụ nữ bị bệnh nhiều hơn so với nam giới. Có một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh cơ xương khớp.

 

Các khớp dễ bị tổn thương.

 

Đầu tiên là các yếu tố không thay đổi được như: Tuổi, giới tính, di truyền. Tuổi cao làm tăng nguy cơ mắc các bệnh như thoái hóa khớp, loãng xương. Tuổi thọ con người càng được nâng cao thì tỉ lệ các bệnh xương khớp cũng càng trở nên phổ biến.

Về giới tính và hormon: Nữ giới có xu hướng mắc một số bệnh nhiều hơn nam như viêm khớp dạng thấp, lupus, xơ cứng bì, thoái hóa khớp. Trong khi một số bệnh khác có xu hướng mắc nhiều hơn ở nam giới như gút, nhóm bệnh lý cột sống huyết thanh âm tính.

Các yếu tố di truyền bẩm sinh cũng có vai trò quan trọng: Một số người sinh ra với dị dạng hoặc sụn khớp bị lỗi, có thể làm tăng nguy cơ thoái hóa khớp. Người mang gen HLA – B27 có nguy cơ mắc các bệnh lý cột sống huyết thanh âm tính.

Các yếu tố có thể thay đổi được vì chúng ta có thể can thiệp được: Ví dụ, bệnh béo phì, trọng lượng cơ thể nhiều hơn, sức ép lên khớp tăng lên làm tăng nguy cơ thoái hóa khớp; một số ngành nghề có công việc căng thẳng lặp đi lặp lại có thể dẫn tới thoái hóa khớp hay viêm gân; tư thế sinh hoạt, làm việc sai tư thế có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh như thoái hóa khớp, gây gù vẹo cột sống, đau do co cứng cơ; chế độ dinh dưỡng không lành mạnh như ăn nhiều đạm làm tăng nguy cơ mắc bệnh gút.

Hậu quả nặng nề…

Hậu quả của bệnh loãng xương là rạn xương, nứt vỡ hoặc gãy xương. Trên thế giới, cứ 30 giây thì có một người bị bệnh gãy xương do loãng xương và được dự đoán rằng đến năm 2050 các nước châu Á, trong đó có nước ta sẽ có 50% các trường hợp tàn phế hoặc bị đe dọa đến tính mạng do gãy khớp háng vì loãng xương gây ra. Khi bị loãng xương, nếu có một lực tác động mạnh (ngã, gập chân, trượt chân…) thì sẽ xuất hiện gãy, lún cột sống, gãy cổ xương đùi, xương cẳng chân, xương cẳng tay. Thoái hóa khớp có thể dẫn đến sụn khớp bị phá hủy hoàn toàn và đầu xương bị tổn hại nghiêm trọng, người bệnh đứng trước nguy cơ phải thay khớp nhân tạo để có thể duy trì khả năng vận động. Viêm khớp dạng thấp có thể để lại di chứng biến dạng khớp bị viêm, co quắp các ngón tay, hạn chế chức năng vận động, teo cơ và có thể bị tàn phế (khoảng 10 – 15%)… Cùng rất nhiều bệnh lý cơ xương khớp mà hậu quả nặng nề nhất là gây tàn phế cho người bệnh.

Các tiến bộ trong điều trị bệnh cơ xương khớp

Trong khoảng 30 năm gần đây ngành thấp khớp học Việt Nam có sự phát triển vượt bậc và áp dụng được nhiều thành tựu khoa học của thế giới trong chẩn đoán và điều trị các bệnh cơ xương khớp. Việc kết hợp nhiều biện pháp nội ngoại khoa và vật lý trị liệu, phục hồi chức năng và đông y đã mang lại hiệu quả điều trị tốt.

Điều trị nội khoa

Các thuốc chống viêm không steroids: Các thuốc mới dựa trên cơ chế ức chế chọn lọc COX-2 giảm thiểu tác dụng phụ trên thận và đường tiêu hoá.

Các thuốc chống thoái hoá khớp tác dụng chậm: Thuốc nhóm này có khả năng tái lập cân bằng chuyển hoá sụn khớp, ít tác dụng không mong muốn, có thể dùng kéo dài, hiệu quả tốt như glucosamin sulphat-viarthril-S, diacerheine (arthrodar). Sử dụng liệu pháp bổ sung chất nhày dịch khớp bằng tiêm acid hyaluronic nội khớp trong điều trị thoái hoá khớp. Điều trị thoái hoá khớp gối bằng liệu pháp huyết tương giàu tiểu cầu, tế bào gốc mô mỡ tự thân.

Thuốc sinh học: Các thuốc sinh học trong điều trị bệnh lý khớp viêm (viêm khớp dạng thấp, viêm cột sống dính khớp, viêm khớp vảy nến, lupus ban đỏ hệ thống) như thuốc ức chế yếu tố hoại tử u TNF-alpha, ức chế IL 6 cho kết quả khả quan, dung nạp tốt, song giá tiền còn cao.

 

Một ca nội soi khớp gối.

 

Điều trị ngoại khoa

Nội soi khớp đạt hiệu quả tốt trong điều trị các trường hợp thoái hoá khớp, nhiễm khuẩn khớp, tổn thương dây chằng, sụn chêm, cắt bỏ màng hoạt dịch… Các kỹ thuật thay khớp háng, khớp gối, thay đĩa đệm nhân tạo, chỉnh hình cột sống ngày càng trở nên phổ biến.

Dự phòng như thế nào?

Các bệnh cơ xương khớp có thể phòng tránh một cách có hiệu quả, và phòng cho tất cả mọi người ở mọi lứa tuổi (từ khi bắt đầu sinh ra cho đến khi tuổi đã cao).

Chế độ ăn uống sinh hoạt cho người mẹ rất quan trọng để có được một trẻ sinh ra khỏe mạnh. Cần bổ sung các khoáng chất như canxi, vitamin D, acid folic theo chỉ dẫn của bác sĩ sản khoa trong thời kỳ mang thai.

Trẻ sơ sinh tốt nhất là nên được đảm bảo uống sữa mẹ: Bú mẹ hoàn toàn trong  6 tháng đầu, và tiếp tục đến 24 tháng để đảm bảo sự phát triển toàn diện của trẻ nhỏ.

Trẻ em cần có tư thế học tập đúng, không mang vác nặng, tránh chấn thương, tai nạn, và cần uống nhiều sữa, tắm nắng 30 phút mỗi ngày.

Người lớn nên tránh mang vác, lao động nặng ở tư thế xấu. Khám sức khỏe định kỳ hàng năm rất quan trọng, giúp phát hiện bệnh sớm, không chỉ là bệnh lý cơ xương khớp mà còn các bệnh lý ở các cơ quan khác như tim mạch, hô hấp, tiêu hóa… để có kế hoạch  điều trị sớm, phòng tránh các biến chứng của bệnh; không nên cố chịu đựng để đến khi bệnh nặng mới đi chữa. Khi đó sẽ mất rất nhiều chi phí chữa bệnh mà hiệu quả điều trị lại không cao.

Khi có các triệu chứng đau xương, cơ, khớp hay hạn chế khả năng vận động cần đến ngay bác sĩ chuyên khoa để khám bệnh. Không nên tự điều trị, hay mua thuốc theo đơn của người khác.

Cần xác định bệnh lý cơ xương khớp là bệnh lý mạn tính nên phải xác định tâm lý yên tâm điều trị lâu dài và tuân thủ chỉ dẫn của bác sĩ điều trị. Hết thuốc cần đến tái khám để lấy đơn mới chứ không mua nhiều lần một đơn thuốc. Việc kết hợp nhiều biện pháp dự phòng khác nhau và có lối sống lành mạnh sẽ đảm bảo cho chúng ta có một bộ máy cơ xương khớp khỏe mạnh, mang lại niềm vui và hạnh phúc cho bản thân, gia đình và xã hội.

PGS. TS. Nguyễn Vĩnh Ngọc

((Phó Chủ tịch Hội thấp khớp học Hà Nội))