Bệnh viêm kết mạc mùa xuân xảy ra trên những bệnh nhân có cơ địa dị ứng, có thể có liên quan tới các tác nhân gây dị ứng bay trong không khí như phấn hoa, các loại bụi, lông thú vật, côn trùng, hoặc gió, ánh nắng, hoặc mỗi khi thay đổi thời tiết cũng là điều kiện làm xuất hiện bệnh dị ứng. Bệnh thường tái phát theo mùa và hay bị vào mùa xuân.

Ai dễ mắc viêm kết mạc mùa xuân?

Viêm kết mạc mùa xuân là một bệnh do dị ứng ở mắt và hay tái phát. Bệnh không lây nhưng lại có yếu tố di truyền, thường xảy ra ở những người có cơ địa dị ứng. Bệnh gặp nhiều nhất ở trẻ em từ 5 – 20 tuổi, tần suất cao nhất là 13 tuổi, xảy ra ở những vùng có 4 mùa rõ rệt.

 

 

Khi bị đỏ mắt, ngứa mắt, cần đến bác sĩ chuyên khoa khám và điều trị theo chỉ định. Ảnh: K.H

Có rất nhiều loại dị ứng nguyên nhưng tùy thuộc vào cơ địa của từng người và có thể dị ứng với một hoặc nhiều dị ứng nguyên đã nêu trên. Mỗi người chịu sự tác động của các dị ứng nguyên khác nhau. Cho nên việc theo dõi và phát hiện người bệnh dị ứng với loại dị ứng nguyên nào là điều quan trọng để phòng và chữa bệnh. Vào mùa xuân, lượng phấn hoa khuếch tán nhiều trong không khí là yếu tố thuận lợi làm tăng tỷ lệ mắc bệnh, nhất là những người sống ở vùng rừng núi, nơi có khí hậu ẩm ướt, thảm thực vật phong phú, người trồng hoa, nuôi ong mật,… Khi đã có biểu hiện của dị ứng phải ngừng ngay tiếp xúc hoặc tránh tối đa sự tiếp xúc với dị ứng nguyên.

Biểu hiện của bệnh

Triệu chứng đầu tiên của người bệnh viêm kết mạc mùa xuân là ngứa và đỏ cả hai mắt. Ngứa ngáy khiến người bệnh muốn dụi mắt, càng dụi, ngứa càng tăng, kèm theo cộm mắt và chảy nước mắt nhiều. Khi đó bệnh nhân chói mắt (nhạy cảm với ánh sáng). Ngứa sẽ càng tăng khi tiếp xúc với gió, bụi, ánh sáng và thay đổi thời tiết. Một số bệnh nhân than phiền về việc chảy ghèn cục, ghèn nhầy. Mắt bệnh nhân đỏ, phù nề mi và kết mạc. Phía trong mi mắt có những nhú gai (nốt) màu đỏ lớn, đường kính trên 1mm nằm sát nhau, có hình dáng như được lát một lớp sỏi, nhú gai có mạch máu ở đỉnh, hoặc những nốt màu trắng như sữa ở gần tròng đen.

Lúc đầu có thể bệnh viêm kết mạc mùa xuân chưa làm ảnh hưởng đến thị lực. Giai đoạn sau của bệnh có thể thấy tổn thương điển hình của viêm kết mạc mùa xuân trên kết mạc sụn mi trên của người bệnh. Nếu người bệnh dụi mắt gây tổn thương giác mạc hoặc nhỏ thuốc không có chỉ định của bác sĩ khiến tổn thương giác mạc, thị lực sẽ giảm sút tùy thuộc vào mức độ tổn thương, gây khó khăn trong sinh hoạt. Nếu bệnh nhân không khám, điều trị kịp thời theo đúng chỉ dẫn của bác sĩ, bệnh viêm kết mạc sẽ nặng lên, sinh ra nhiều biểu hiện khác ngoài kết mạc. Từ viêm kết mạc có thể phát triển thành bệnh viêm giác mạc, làm giảm thị lực, có thể gây mù lòa.

Đa số khi đi khám, bác sĩ chẩn đoán thường chỉ dựa vào hỏi bệnh và lâm sàng, không  cần xét nghiệm. Tuy nhiên, dấu hiệu của bệnh cũng gần với một số bệnh ở mắt, nên bệnh viêm kết mạc mùa xuân dễ bị nhầm với một số bệnh khác như: viêm bờ mi cơ địa, viêm kết mạc do Chlamydia hoặc virut, viêm củng mạc và thượng củng mạc, viêm giác mạc rìa do tụ cầu, Pemphigoide mắt.

Tự ý dùng thuốc chữa viêm kết mạc mùa xuân, dễ gặp nguy hiểm

Do nguyên nhân và phát triển trên cơ địa bệnh nhân dị ứng, nên để điều trị được bệnh viêm kết mạc mùa xuân, cũng giống như các bệnh dị ứng khác, cần phải tìm ra dị nguyên gây ra dị ứng. Nếu tìm được dị nguyên và tránh tiếp xúc với dị nguyên thì sẽ hạn chế được bệnh và sẽ không tái phát.

Thông thường, bệnh nhân được khám và chỉ định dùng thuốc chống dị ứng, thuốc chống viêm nếu thấy thực sự cần thiết và tùy thuộc tình trạng bệnh nhân có những đợt viêm cấp tăng lên do thời tiết hoặc dị ứng nguyên. Có nhiều loại thuốc chống dị ứng, nhưng tùy từng trường hợp mà bác sĩ cho bệnh nhân dùng thuốc phù hợp. Điều dáng nói là người bệnh phải tuyệt đối tuân thủ chỉ định của bác sĩ và người bệnh phải được theo dõi, tái khám theo đúng hẹn. Hơn nữa đây là một bệnh hay tái phát nên cần cẩn thận. Khi bị tái phát, bệnh nhân tuyệt đối không tự ý dùng lại đơn thuốc cũ, vì nếu cứ sử dụng mãi một loại thuốc sẽ dễ nhờn thuốc, gây những tác dụng phụ ở mắt.

Một thực tế đáng lo ngại hiện nay là thói quen tự dùng thuốc của người bệnh. Khi bị viêm kết mạc dị ứng, bệnh nhân tự mua các thuốc chống viêm và sử dụng kéo dài không có sự chỉ dẫn của bác sĩ. Rất nguy hiểm khi trong số các thuốc chống viêm đó là các chế phẩm có corticoid. Đó là những thuốc dễ gây các tác dụng phụ nguy hiểm như: tăng nhãn áp, đục thể thủy tinh,… có thể dẫn đến mù mắt khi người bệnh còn rất trẻ.

Các lưu ý trong phòng bệnh

Điều quan trọng để phòng viêm kết mạc mùa xuân là hạn chế tác nhân gây dị ứng. Những người có cơ địa dị ứng cần tránh tiếp xúc với dị nguyên đó. Nếu như dị ứng với phấn hoa, bụi thì cần phải đeo kính mắt, đeo khẩu trang; không nên trồng, cắm hoa quanh nhà; khi dọn vệ sinh nhà cửa cần có phương tiện bảo hộ che chắn bụi… Khi bị bụi, phấn hoa bay vào mắt, nếu ngứa mắt khó chịu, người bệnh có thể đắp gạc lạnh hay nước đá cho bớt ngứa. Người bệnh không nên dụi mắt khi ngứa và cần phải rửa sạch mặt và vệ sinh mắt bằng cách nhỏ nước muối sinh lý 0,9% sau mỗi lần đi ngoài đường về. Sau đó đến bác sĩ chuyên khoa mắt điều trị.

BS. Hiền Thu

Mùa xuân – độ ẩm cao, nhiệt độ trong ngày dao động mạnh từ 8-10 độ, mật độ các dị nguyên trong không khí (phấn hoa, bụi, mốc, vi nấm) cao lên gấp bội so với các mùa khác trong năm. Những người có cơ địa dị ứng sẽ khổ sở vì thời tiết này. Với chuyên ngành mắt thì các bệnh nhân đến khám vì viêm kết mạc dị ứng các loại, các sang chấn mắt do côn trùng cũng tăng đột biến.

Đau mắt do côn trùng

Mùa xuân là mùa hoa nở kéo theo sự sinh sôi của sâu bọ, côn trùng có cánh. Những tai nạn của các bác nông dân, người làm vườn, người điều khiển giao thông ban đêm do côn trùng không phải là hiếm. Nhẹ thì gây xây xước cho lòng đen (giác mạc) hoặc găm vào kết mạc, giác mạc khiến người bệnh phải đến ngay các cơ sở y tế để lấy côn trùng hoặc các bộ phận của chúng. Nặng hơn một chút là các dịch tiết của chúng gây sưng phù mi, kết mạc dữ dội khiến người bệnh hoảng sợ cũng phải đến khám ngay. Đáng sợ nhất là lông côn trùng có độ cứng cao, số lượng nhiều găm chi chít vào lòng đen với độ sâu khác nhau, có khi chui cả vào trong lòng nhãn cầu (tiền phòng). Dạng tổn thương này gây phiền toái cho cả bệnh nhân và thầy thuốc. Bệnh nhân bị kích thích dữ dội: chảy nước mắt liên tục, đỏ mắt, sợ sáng, khả năng giảm thị lực nhiều. Thuốc dùng cho những trường hợp này chỉ có kết quả cầm chừng, chủ yếu là tự cơ thể bệnh nhân sẽ bài loại các lông côn trùng ra ngoài. Tỷ lệ viêm giác mạc dai dẳng, sẹo giác mạc và giảm thị lực không phải là nhỏ.

 

 

Thế nhưng việc đề phòng tai nạn lại là công việc của mỗi người khi phải đi ra đường ban đêm, khi lao động. Chỉ đơn giản là đeo kính sẽ giúp ta hạn chế tối đa tai nạn do côn trùng, nếu không may xảy ra cũng nhẹ nhàng hơn nhiều so với ta không có gì che chắn con mắt. Khi bị vật gì đó bay vào mắt, nên rửa mắt bằng nước sạch hoặc nước muối sinh lý 0,9%, không day dụi và đến ngay cơ sở y tế.

Đau mắt do mùa dị ứng

Viêm kết mạc theo mùa: viêm kết mạc dị ứng có xu hướng song hành với viêm mũi dị ứng, đặc biệt với nhóm bệnh nhân dị ứng phấn hoa – tới 95%. Các dị nguyên trong không khí cao lên nhiều vào mùa xuân: phấn hoa, cỏ khô, lông và phấn của côn trùng. Hiển nhiên là chúng sẽ khơi mào cho các viêm nhiễm dị ứng tại đường thở và tại mắt. Đường hô hấp với cấu trúc màng nhầy và thần kinh phong phú là mục tiêu tấn công của các viêm nhiễm dị ứng. Khi tiếp xúc với dị nguyên, người bệnh sẽ xuất hiện nhanh chóng các triệu chứng: sưng phù mi – kết mạc, ngứa mắt, đỏ mắt, ra gỉ mắt dạng keo nhày. Không cần xét nghiệm nhiều, giới chuyên môn thường nói “ ngứa mắt – dị ứng”.

Bệnh có tính chất thời vụ và điều trị không phức tạp lắm. Chườm lạnh tại chỗ làm bệnh nhân dễ chịu rõ rệt. Các thuốc tra nhỏ mắt như thuốc co mạch tại chỗ làm giảm sưng đỏ mắt nhanh, nước mắt nhân tạo hoặc nước muối sinh lý để rửa trôi dị nguyên và an dịu mắt, các thuốc kháng histamine và ổn định dưỡng bào dạng nhỏ mắt thường có tác dụng rất tốt.

Viêm kết giác mạc mùa xuân: tên của bệnh nghe có vẻ lãng mạn thế nhưng những phiền toái mà bệnh gây nên cho cả bệnh nhân và thầy thuốc lại không hề “lãng mạn” như vậy. Bệnh phần lớn xảy ra ở thiếu niên nam, có xu hướng tái phát theo chu kỳ xuân-hè, ảnh hưởng rất lớn đến học tập của các cháu, gây phiền muộn cho các bậc phụ huynh. Triệu chứng cơ bản là ngứa, càng gãi, càng day dụi thì càng thích. Mắt không đỏ nhiều, ra gỉ mắt dạng keo ở mức độ vừa phải. Ở dạng có tổn thương giác mạc, trẻ sẽ có cảm giác nóng rát, sợ sáng và chảy nước mắt liên tục.

Các thuốc chống viêm dạng không có steroid, thuốc ổn định dưỡng bào, nước mắt nhân tạo các loại chỉ đem lại dễ chịu cho bệnh nhân phần nào. Những cơn kịch phát chỉ chịu lui giảm nhanh khi gặp vũ khí mạnh – corticosteroid. Sự nôn nóng của người bệnh thúc ép các bác sĩ phải dùng vũ khí trên hoặc bản thân họ tự mua dùng sẽ kèm theo hệ lụy: biến chứng do dùng cortizol kéo dài mà nghe thấy ai cũng phải sợ: glôcôm, loét và hoại tử giác mạc do bội nhiễm nấm – vi khuẩn – herpes, đục thể thuỷ tinh…

Chườm lạnh sẽ làm bệnh nhân dịu được cơn ngứa, tránh day dụi tối đa; để tránh khô mắt, dùng nước mắt nhân tạo không bao giờ là thừa, tốt nhất là loại không có chất bảo quản. Các thuốc ổn định dưỡng bào và các chế phẩm steroid nên được dùng xen kẽ với nhau. Steroid được khuyên dùng trong cơn kịch phát, liều cao trong 5-7 ngày rồi dừng, sau đó thay thế bằng các thuốc kháng histamine tại chỗ – ổn định dưỡng bào hoặc chống viêm không có steroid.

Nhiều người được các nhà dị ứng học cho điều trị bằng phương pháp giải mẫn cảm đặc hiệu. Thế nhưng, hiệu quả của phương pháp này vẫn còn là vấn đề gây tranh cãi. Có lẽ vấn đề là ở chỗ chúng ta có đến vài trăm loại dị nguyên nên việc xác định loại dị nguyên nào gây bệnh để rồi điều trị giải mẫn cảm có vẻ là điều không đơn giản. May thay bệnh có xu hướng thuyên giảm và khỏi hẳn trước tuổi 25, tuổi mà người ta hoàn chỉnh về mọi mặt. Điều trị bằng áp lạnh, xạ trị liều thấp, phẫu thuật có những chỉ định đặc thù. Các chế phẩm hoá dược mới: cyclosporine A, tacrolimus, kháng thể kháng IgE – kháng cytokine cũng làm tiên lượng của bệnh ngày càng sáng sủa hơn.

Viêm kết mạc – giác mạc kiểu atopi: đây là bệnh hiếm gặp. Các trường hợp điển hình xảy ra trên bệnh nhân bị viêm da dị ứng: viêm da vùng cổ bên, mặt duỗi của tay, các nếp gấp tự nhiên. Thêm nữa, bản thân bệnh nhân hoặc thân nhân đã từng bị hoặc đang bị hen, viêm mũi dị ứng. Các dấu hiệu lâm sàng không mang tính đặc trưng cao: không có hoặc có ít cơn kịch phát, nhú gai trung bình và lan toả cả kết mạc mi trên và mi dưới, phù kết mạc mạnh và tân mạch giác mạc. Lâu dài, bệnh thường gây ra sẹo kết mạc hoặc dính mi cầu. Sẹo giác mạc gây giảm thị lực rất hay gặp, nhất là nếu bệnh nhân bị viêm nhiễm phối hợp do herpes hoặc cầu khuẩn. Điều trị bệnh rất khó khăn do tỷ lệ phụ thuộc vào cortizol rất cao. Các thuốc kháng histamin dạng uống có thể dùng nếu bệnh nhân ngứa nhiều.

 

Khi bị vật gì đó bay vào mắt, nên rửa mắt bằng nước sạch hoặc nước muối sinh lý 0,9%, không day dụi và đến ngay cơ sở y tế để khám và chữa trị.

 

Cách xử lý chung vấn đề về mắt trong mùa xuân

Dị ứng nói chung và các viêm nhiễm do dị ứng tại mắt nói riêng là một vấn đề sức khoẻ toàn cầu. Tự bảo vệ mình trước những dị nguyên, uống nhiều nước, uống vitamin C thường xuyên là cách thức phòng hộ cá nhân tốt nhất trước khi y học có những phương pháp điều trị hoàn hảo hơn. Tất nhiên với kiểu viêm đặc hiệu, khi đã biết rõ kháng dị nguyên thì chúng ta cần tránh tiếp xúc tối đa với dị nguyên đó. Một loạt các yếu tố vệ sinh hoàn cảnh cũng được khuyến cáo đối với bệnh nhân dị ứng: thông khí tốt, độ ẩm thích hợp khoảng 50%, nhiệt độ môi trường tối ưu: 16-18 độ C, chống bụi – nấm – mốc trong nhà… Chườm lạnh mi trong cơn ngứa có thể làm giảm ngứa – giảm viêm  rất nhiều, tránh day dụi nhiều vì có thể gây trầy xước giác mạc.

Nước mắt nhân tạo hay huyết thanh sinh lý, các chất bôi trơn bề mặt được khuyên dùng một cách có hệ thống bởi như đã nói ở trên: chúng làm giảm nồng độ dị nguyên tại mắt, giảm cọ sát cơ giới… những tiền tố của quá trình viêm dị ứng.

ThS. BS. Hoàng Cương

Trong xóm tôi đã có rất nhiều gia đình cả nhà cùng bị đau mắt đỏ. Ngay khi thấy triệu chứng bệnh, tôi đã hỏi người nhà làm về y tế và được khuyên dùng thuốc nhỏ mắt chứa tobramycin để trị bệnh. Nhưng tôi đi tới vài hiệu thuốc mua thì đều nói đang hết hàng. Vậy tôi có thể mua loại thuốc khác để trị bệnh này không? (Thanh Nga)

Khám mắt tại Bệnh viện Mắt trung ương. Ảnh minh họa: NP.

Trả lời:

Chào bạn,

Đau mắt đỏ đang là bệnh có nhiều người mắc và lây lan mạnh trong cộng đồng. Đây là bệnh cấp tính, với các biểu hiện rầm rộ như mắt xốn, đỏ, cảm giác cộm và điển hình là có nhiều dử mắt, nhất là buổi sáng.

Dịch đau mắt đỏ bùng phát và lây lan nhanh chóng dịp gần đây được xác định do virus adenovirus – một loại virus siêu nhỏ, gây nên. Hiện chưa có thuốc đặc hiệu để trị virus này, biện pháp điều trị chính vẫn là nhỏ nước muối sinh lý thường xuyên để rửa trôi bụi bẩn, virus và mầm bệnh.

Một số người có thể được bác sĩ kê kháng sinh nhỏ mắt, chủ yếu để phòng các nhiễm trùng có thể xảy ra khi tình trạng mắt yếu, dễ mắc phải các bệnh khác, chứ không có tác dụng chữa đau mắt đỏ. Vì thế, bạn không cần lo lắng khi không mua được thuốc kháng sinh nhỏ mắt. Cách tốt nhất là sử dụng nước muối sinh lý vệ sinh mắt thường xuyên, và cần chú ý mỗi người cần sử dụng riêng một lọ vì dùng chung chai thuốc có thể khiến bệnh diễn tiến nặng thêm. 

Thực tế, đau mắt đỏ là bệnh do nhiều nguyên nhân gây nên, trong đó có thể do virus, vi khuẩn… Các trường hợp bệnh do virus (phần lớn cộng đồng mắc hiện nay) đều lành tính và chỉ cần dùng nước muối sinh lý vệ sinh mắt. Các trường hợp đau mắt đỏ do vi khuẩn mới cần dùng kháng sinh. Nếu sau vài ngày đau mắt đỏ, đã vệ sinh như hướng dẫn, bạn thấy tình trạng không thuyên giảm mà có dấu hiệu sưng, đỏ, nhức tăng lên, cần đi khám. Một số ít trường hợp bị biến chứng viêm giác mạc hoặc xuất hiện giả mạc, cần được bóc bỏ, nếu không sẽ rất lâu khỏi.

Bác sĩ Lê Việt Sơn
Trưởng khoa mắt, Bệnh viện Bạch Mai