Hiện nay, Việt Nam là một trong các quốc gia có tỷ lệ sử dụng rượu bia cao nhất thế giới. Điều này đã mang lại nhiều hệ lụy cho sức khỏe. Theo thống kê từ các bệnh viện, số bệnh nhân phải nhập viện để điều trị bệnh xơ gan do uống rượu quá nhiều có xu hướng tăng trong thời gian gần đây. Khoảng 1/4 số bệnh nhân nằm tại Khoa Tiêu hóa gan mật là xơ gan. Rượu chính là thủ phạm gây xơ gan đứng hàng thứ 2 chỉ sau viêm gan siêu vi B.

Nguyên nhân gây bệnh gan

Có nhiều nguyên nhân gây ra bệnh gan như: siêu vi, khiếm khuyết về di truyền, do thuốc, hóa chất… và nguyên nhân từ việc uống rượu hay được đề cập đến. Rượu bia là một trong nhiều chất độc hại mà con người tự nguyện tiêu thụ. Viêm gan do rượu là tình trạng viêm và hoại tử tế bào gan từ từ có thể gây tử vong, nhất là những người đã có bệnh gan từ trước. Ở những người bị viêm gan do siêu vi C, rượu có thể đẩy nhanh tiến trình xơ hóa trong gan. Những người đã bị xơ gan vì bất cứ lý do gì nếu uống rượu sẽ làm gan ngày càng suy yếu nhanh hơn và nặng hơn.

 

 

Con đường dẫn đến bệnh gan do rượu?

Sau khi uống rượu bia, ethanol được hấp thu rất nhanh vào máu và chuyển hóa tại gan. Bản thân ethanol là chất không gây độc, nhưng tại các tế bào gan, chất này được chuyển hóa thành acetaldehyd, gây tổn thương màng tế bào và hoại tử tế bào gan dẫn tới viêm gan. Trong quá trình chuyển hóa ethanol sẽ tạo ra hydrogen thay thế các axit béo để tạo nguồn năng lượng, vì vậy axit béo thừa sẽ tích lũy tại gan gây ra tình trạng gan nhiễm mỡ và tăng mỡ trong máu. Khi chuyển hóa ethanol sẽ tạo ra nhiều axit lactic, cùng với quá trình viêm và hoại tử tế bào gan, axit lactic sẽ kích thích phát triển tế bào xơ và sợi xơ dẫn tới xơ gan.

Biểu hiện của bệnh

Thông thường người bệnh không có triệu chứng gì đặc biệt, vì bệnh diễn biến âm thầm. Tuy nhiên ở từng giai đoạn và mức độ bệnh có thể biểu hiện khác nhau và khi đã có triệu chứng thì bệnh thường đã nặng.

Bệnh cấp tính: Người bệnh chán ăn, buồn nôn, nôn, tiêu chảy, đau tức vùng gan, sốt, vàng da, gan to, có thể xuất huyết dưới da hoặc tiêu hóa (nôn ra máu, đại tiện phân đen), nếu nặng có thể co giật hôn mê, men gan tăng cao, tỷ lệ prothrombin giảm. Bệnh nặng có thể tử vong.

Bệnh mạn tính: Thường gặp gan thoái hóa mỡ và xơ gan. Khi gan thoái hóa mỡ, người bệnh thường không có triệu chứng mà vô tình đi khám bệnh thấy gan to chắc hoặc đau tức vùng hạ sườn phải, men gan có thể tăng nhẹ. Đôi khi người bệnh đi khám vì chán ăn. Khi xơ gan: Thường sau một thời gian dài uống rượu, bia các biểu hiện của xơ gan xuất hiện: bụng trướng, chân phù, gan to chắc, lách to, các xét nghiệm về chức năng gan đều suy giảm.

Chẩn đoán và điều trị có khó?

Viêm gan do rượu không dễ chẩn đoán sớm vì nhiều người bệnh không đi khám bệnh do chủ quan hoặc diễn biến âm thầm của bệnh. Thỉnh thoảng triệu chứng có thể xấu hơn sau một thời gian ngừng uống rượu hơn là lúc đang uống rượu. Thông thường bệnh diễn tiến nặng sau thời gian uống rượu nhiều. Xét nghiệm máu, siêu âm ổ bụng là phương pháp giúp chẩn đoán bệnh.

Nếu phát hiện sớm mà không có bệnh gan kèm theo, việc điều trị cho kết quả tốt, còn khi phát hiện bệnh ở giai đoạn muộn đã có xơ gan hoặc ung thư gan, việc điều trị rất khó khăn vì gan không còn khả năng hồi phục. Kèm theo nhiều biến chứng nguy hiểm.

Lời khuyên của thầy thuốc

Gan nhiễm mỡ là giai đoạn sớm của bệnh gan do uống rượu, nếu bệnh nhân ngừng uống rượu ở giai đoạn này bệnh có thể tự khỏi. Những người thường xuyên uống rượu nên đi xét nghiệm định kỳ để phát hiện sớm những tổn thương gan. Ở những người đã có bệnh gan (viêm gan b, C…) thì tuyệt đối không uống rượu bia vì rượu  sẽ làm cho tình trạng viêm gan nặng thêm, khả năng ung thư gan rất cao, kể cả khi đã cai rượu. Nếu là người hoàn toàn khỏe mạnh và có thói quen uống rượu, nên cố gắng giảm uống rượu mạnh và chuyển sang thưởng thức rượu vang và bia mỗi ngày nhưng nhớ là với số lượng vừa phải. Đối với người nghiện rượu cần sớm cai rượu, tăng cường ăn chất đạm như cá, thịt, trứng sữa, rau xanh và trái cây… Trái cây và rau quả chứa chất chống ôxy hóa, giúp sửa chữa các tế bào bị hư hỏng. Ăn nhiều những thực phẩm này là tốt nhất cho sức khỏe của bạn, và các nhà nghiên cứu khuyên chọn trái cây và rau quả có đủ “các màu sắc của cầu vồng”.

Có thể dùng thêm vitamin nhóm B nếu cần. Cuối cùng đừng uống rượu, bia là cách tốt nhất để phòng bệnh gan.

 

Một số nghiên cứu cho rằng rượu có thể làm tăng nồng độ estrogen, làm giảm nồng độ folate, hoặc thay đổi methyl hóa DNA trong các tế bào. Nếu một người nặng 50kg uống thường xuyên trên 40g ethanol/ngày sẽ gây tổn thương gan mạn tính. Nếu uống với khối lượng lớn trên 160g có thể gây ngộ độc cấp tính, nếu nặng dẫn đến hôn mê, co giật và tử vong. Lượng ethanol trong 100ml rượu nặng (40 độ) là 40g; rượu vang (10 độ) là 10g; bia (4 độ) 4g.

BS. Trần Quang Nhật

Một số rối loạn sức khỏe cũng có triệu chứng bàn chân bị sưng. Nghiên cứu cho thấy rượu cũng là một yếu tố góp phần gây ra tình trạng này.

Mối liên quan giữa sưng bàn chân và uống rượu

Uống rượu hoặc bia với mức độ vừa phải không gây ra vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, nhưng uống quá nhiều có thể làm hỏng gan và dẫn đến sưng hoặc phù. Phù nề xảy ra khi chất lỏng bắt đầu tích tụ trong các mô bàn tay, bàn chân, hoặc các bộ phận khác của cơ thể. Có thể bị sưng bàn chân hoặc bàn tay sau khi uống nhiều bia rượu và trở nên bình thường sau một vài ngày. Điều này không có gì nghiêm trọng, nhưng nên đi khám bác sĩ nếu mắt cá chân và cổ chân bị sưng phù lên vài ngày sau khi uống. Trong trường hợp này, tình trạng sưng phù có thể do các rối loạn liên quan đến tim, gan hoặc thận.

Uống nhiều rượu có thể dẫn đến viêm cơ tim.

Sưng chân tạm thời: Thận sẽ quá tải và rất khó lọc sạch các độc tố khi cơ thể nạp quá nhiều thức uống có cồn. Rượu gây lợi tiểu vì có tác dụng kích hoạt sự giải phóng hormon kháng niệu (ADH) và dẫn đến việc cơ thể mất nước nhanh chóng. Đi tiểu nhiều lần cũng là tình trạng phổ biến khi uống rượu bia quá mức. Sau khi nồng độ cồn trong máu trở lại bình thường, thận có xu hướng giữ nước và dẫn đến phù nề. Hơn nữa, rượu làm thay đổi hoạt động của thận trong quá trình xử lý các chất điện phân như kali và natri, dẫn đến sự gia tăng lượng nước trong cơ thể và kết quả là chân bị phù. Rượu có thể gây sưng tấy tạm thời bàn chân, nhưng sưng chân thường biến mất trong một hoặc hai ngày sau đó.

Viêm gan và xơ gan: Uống rượu nặng và lâu dài hoặc uống nhiều với bất kỳ loại rượu nào đều có thể dẫn đến các vấn đề về gan. Việc lạm dụng rượu lâu dài có thể gây viêm gan do rượu, gan trở nên bị viêm và to lên. Tình trạng này ảnh hưởng rất lớn đến chức năng của gan và gây tích tụ chất lỏng trong cơ thể. Uống nhiều rượu cũng làm tăng nguy cơ bị xơ gan, khiến gan mất dần chức năng. Tình trạng này cũng có thể dẫn đến sưng phù ở mặt, bàn tay và bàn chân.

Bệnh cơ tim do rượu: Uống quá nhiều rượu cũng có thể có ảnh hưởng tiêu cực đến tim như dẫn đến sự suy yếu và giãn cơ tim còn gọi là bệnh cơ tim do rượu. Trong tình trạng này, tim trở nên suy yếu không thể bơm máu một cách hiệu quả. Giai đoạn nặng của bệnh cơ tim do rượu là suy tim. Ngay cả ở giai đoạn đầu của bệnh, dịch từ các mạch máu có thể rò rỉ vào các mô cơ thể và làm sưng mắt cá chân và bàn chân.

Dị ứng rượu: Nếu bạn bị sưng chân ngay sau khi uống rượu, cũng có thể là do dị ứng với rượu. Đó là khi cơ thể của bạn gặp rắc rối khi chuyển hóa các loại men có trong bia rượu. Hơn nữa, rượu có thể làm giãn mạch máu, điều này cũng có thể ảnh hưởng đến các động mạch ở chân và gây sưng tấy bàn chân.

Bàn chân phù nề ở người xơ gan.

Lời khuyên tốt nhất để tránh uống rượu

Nếu phát hiện mối liên quan giữa uống rượu và tình trạng bị sưng mắt cá chân và bàn chân, một số cách sau đây có thể giúp kiểm soát việc uống rượu của bạn.

Tránh xa cám dỗ: Nói cách khác, cần phải tránh những tình huống có nguy cơ cao uống rượu càng nhiều càng tốt. Không để rượu tại nhà cũng như yêu cầu các thành viên trong gia đình tránh uống rượu trước mặt bạn. Nên tránh những tình huống ngoài xã giao có cơ hội uống rượu. Tránh xa quán bar và nên tích cực tham gia các hoạt động lành mạnh khác.

Tham gia mạng lưới hỗ trợ tại cộng đồng: Mạng lưới hỗ trợ cộng đồng đóng một vai trò vô cùng quan trọng và ảnh hưởng lớn đối với những người đã bỏ rượu hoặc đã nhận thức và quyết tâm tránh uống rượu. Xây dựng một mạng lưới hỗ trợ là rất quan trọng giúp hỗ trợ và tăng cường lòng tự trọng và sự tự tin vượt qua cám dỗ của rượu bia.

Tập thể dục thường xuyên: Tham gia ở một phòng tập thể dục hoặc tập thể dục đều đặn có thể giúp bạn tránh hành vi tự hủy hoại như uống rượu. Tuy nhiên, điều quan trọng là bắt đầu từ từ để cơ thể làm quen dần với việc cai rượu tránh bị sốc. Có thể bắt đầu với một đoạn đi bộ ngắn và sau đó tăng khoảng cách hoặc tăng thời gian dần dần. Sau đó, có thể thử kết hợp tập thể dục đơn giản và tập luyện có sức mạnh để có kết quả tốt hơn.

Tìm kiếm các hoạt động lành mạnh: Để tránh xa thói quen uống rượu, cần phải giữ cho cuộc sống của bản thân bận rộn. Chẳng hạn khám phá lại sở thích và hoạt động mà bạn có trước khi trở thành người nghiện rượu. Có thể thử nghiệm với các sở thích khác nhau như nghệ thuật và các công việc thủ công, sưu tập, đọc sách, nấu ăn, chơi thể thao theo nhóm và thậm chí là xem phim để tìm thấy niềm ham mê và quên rượu đi dần dần.

BS. Thanh Hoài

Một số loại thực phẩm sẽ giúp chúng ta không uống quá nhiều trong một lần “vui vẻ” và hạn chế các tác dụng không mong muốn do rượu gây ra.

Những thực phẩm cần bổ sung trước khi uống rượu

Sữa chua ít chất béo cung cấp các chất đạm, carbonhydrate và chất béo, giúp tránh khỏi những tác dụng không mong muốn do rượu. Một ích lợi nữa là nó nằm trong dạ dày trong vài giờ và cơ thể sẽ tiêu hóa từ từ tạo ra cảm giác no nhằm giảm lượng rượu uống vào.

Kem và sữa chua là thực phẩm nên ăn trước khi uống rượu, giúp làm giảm tác hại của rượu với sức khỏe.

Vitamin B₁₂ rất quan trọng cho não của bạn. Vitamin B₁₂ thúc đẩy chức năng thần kinh tổng hợp và cải thiện trí nhớ ngắn hạn. Rượu có thể làm giảm lượng vitamin B₁₂, đó là lý do tại sao nên ăn cá hồi trước khi uống rượu. Cá hồi giàu vitamin B₁₂ và cung cấp cho bạn axit béo omega-3 có lợi.

Cơ thể sử dụng glycogen trong gan để tạo ra năng lượng, nhưng rượu có thể làm giảm nguồn dự trữ glycogen. Vì vậy cần bổ sung carbonhydrate để khôi phục lại lượng glycogen trong cơ thể. Chúng ta có thể nhấm nháp chút ít bánh mì, phô mai, đậu phộng và rau củ luộc trước khi nâng ly rượu cùng bạn bè. Rượu có tác dụng lợi tiểu và có thể gây mất nước. Vì vậy, cần có thêm rau củ là thực phẩm có thể giúp bù nước cho cơ thể. Dưa chuột có chứa 95% nước, là một sự lựa chọn tuyệt vời, một vài lát dưa chuột trước khi uống rượu rất có ích. Hơn nữa, dưa chuột có chứa vitamin nhóm B, đường và chất điện giải, giúp giảm đau đầu vào ngày hôm sau. Phô mai chứa carbonhydrate và sữa giúp hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực của rượu. Các thành phần trong phô mai cũng sẽ giúp hấp thụ một số chất cồn trong hệ thống tiêu hóa.

Ngũ cốc là một lựa chọn tốt trước khi uống rượu. Ngũ cốc giàu chất xơ, đóng vai trò như một chất đệm tốt cho rượu và làm chậm sự hấp thụ rượu.

Trứng là một nguồn protein tuyệt vời để giữ cho hệ thống tiêu hóa “bận rộn” hơn. Trứng còn chứa nhiều axit amin giúp phá vỡ rượu và khiến ta cảm thấy ít mệt mỏi hơn khi thức dậy vào buổi sáng hôm sau.

Sữa trong kem giúp trung hòa axit trong hệ thống tiêu hóa.

Thực phẩm nên tránh trước khi uống rượu

Cơ thể sẽ bớt mệt mỏi vào ngày hôm sau nếu chúng ta ăn uống đúng cách trước khi uống rượu. Nhưng cần nhớ một số thực phẩm có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng say rượu. Cần tránh những thực phẩm sau trước khi uống rượu.

Trước khi uống rượu không nên ăn món siêu cay vì chúng làm tăng tác hại của rượu, có thể gây đau dạ dày.

Món Sushi: nên tránh món sushi, vì vodka và cá sống không nên kết hợp với nhau. Hơn nữa, nước tương dùng để nhúng sushi khi ăn sẽ góp phần làm cơ thể mất nước. Vì vậy, không được ăn sushi trước khi uống rượu nếu không muốn gặp phải các triệu chứng tồi tệ nhất do rượu gây ra.

Khoai tây chiên, đồ ăn nhẹ mặn: rất nhiều người thực sự cảm thấy bị cám dỗ với món khoai tây chiên trước khi uống rượu. Tuy nhiên, mỡ chứa trong khoai tây chiên sẽ ở trong dạ dày rất lâu, khiến cho tình trạng khó chịu còn tồi tệ hơn.  Ngoài ra, những đồ ăn nhẹ mặn như ngô rang, bánh quy… cũng nên tránh vì sẽ gây đau đầu khó chịu cho chúng ta sang hôm sau.

Thực phẩm siêu cay: Tránh ăn các thực phẩm quá cay trước và trong khi uống rượu làm vì chúng làm tăng tác dụng tiêu cực của rượu, có thể gây đau dạ dày.

BS. Thanh Hoài