Nguyên nhân là do đởm khí bị uất kết mà hóa nhiệt, sinh ra chứng đờm nhiệt hoặc do uất nhiệt ủng tắc ở đởm phủ mà gây nên. Bệnh phần nhiều do nội thương thất tình hoặc ngoại cảm lục dâm xâm nhập vào cơ thể. Biểu hiện bệnh váng đầu, ù tai, đắng miệng, họng khô, tâm phiền, ngủ kém, mặt đỏ, tai đỏ, sườn đầy, chất lưỡi đỏ rêu lưỡi vàng, mạch huyền hoạt. Tuỳ từng thể bệnh mà dùng bài thuốc phù hợp như sau:
Chứng huyễn vựng (nhức đầu chóng mặt): Do lo nghĩ kéo dài hoặc gặp chuyện uất ức, làm đởm uất hóa nhiệt, quấy rối thanh khiếu mà sinh bệnh.
Biểu hiện: đầu váng, hoa mắt, chóng mặt, ngực sườn đầy tức, miệng đắng, ho đờm vàng, đêm ngủ không yên, hay mê, chất lưỡi đỏ rêu lưỡi vàng, mạch huyền sác.
Một số vị thuốc trong bài Long đởm tả can thang.
Phép trị: Tả đởm thanh nhiệt tiêu đờm.
Bài thuốc: “Long đởm tả can thang”: long đởm thảo 12g, trạch tả 12g, sinh địa 16g, sài hồ 6g, thông thảo 8g, xa tiền tử 12g, đương qui 12g. Tùy chứng trạng của bệnh nhân mà gia thêm một số vị thuốc khác như: uất kìm, kim tiền thảo… Ngày uống 1 thang, sắc uống 3 lần trong ngày trước khi ăn.
Chứng hiếp thống (đau hai mạng sườn): Do ngoại tà xâm phạm vào lý, hóa thành nhiệt. Hoặc do thất tình, khí không điều hòa. Đởm phủ bị uất nhiệt, nhiệt len lỏi vào đường lạc của can mà gây bệnh.
Biểu hiện: Đau tức hai mạng sườn, người mệt mỏi, có trường hợp chán ăn, ngủ kém, có khi cáu giận, chất lưỡi đỏ, rêu vàng, mạch huyền hoạt.
Phép trị: Thanh can đởm, điều hòa khí cơ.
Bài thuốc: “Kim linh tử tán” phối hợp với bài “Tả kim hoàn”: kim linh tử 12g, huyền hồ sách 6g, hoàng liên 12g, ngô thù du 8g. Tùy chứng trạng mà gia giảm và dùng liều lượng cho thích hợp. Ngày uống 1 thang, uống cách bữa ăn 30 phút.
Chứng hoàng đản khi tà khí theo mùa xâm nhập vào cơ thể uất lại, làm cho đởm khí không điều đạt. Đởm chất không xơ tiết được bình thường, tràn ra cơ bắp, bì phu, dồn xuống bàng quang gây nên bệnh.
Biểu hiện: Mắt vàng, da vàng, nước tiểu vàng, người mệt mỏi, ăn kém, buồn nôn, đờm vàng.
Phép trị: Thanh nhiệt, giải độc lợi tiểu.
Bài thuốc: “Nhân trần cao thang”. nhân trần cao 36g, chi tử 8g, đại hoàng 12g. Gia: hoàng bá 12g, chỉ thực 8g, xa tiền tử 12g, bạch linh 12g, bạch truật 12g. Ngày uống 1 thang, uống trước khi ăn, khi thuốc còn ấm.
Chứng bất mị (ngủ kém): Do tình chí uất ức hoặc không toại nguyện trong cuộc sống, hoặc do sợ hãi ưu phiền, khí cơ không điều hòa, đởm nhiệt quấy rối tâm thần mà sinh bệnh
Biểu hiện: Đêm nằm ngủ không yên, tâm phiền hay hồi hộp, lo lắng, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng, đờm vàng, mạch sác.
Phép trị: Sơ đởm tả nhiệt, an thần định chí.
Bài thuốc: “Ôn đởm thang”: bán hạ 12g, trần bì 12g, chỉ thực 8g, cam thảo 4g, trúc nhự 12g, sinh khương 4g. Gia: dạ giao đằng 12g, thiên kim đằng 16g, phục thần 12g, bá tử nhân 12g. Tùy chứng trạng có thể gia một số vị thuốc khác. Ngày uống 1 thang, trước khi ăn.
BS. Nguyễn Ngọc Lan