Cây mơ là loại cây nhỡ rụng lá cao 5 – 6m. Cành non màu nâu hồng, lá non thường cuộn lại. Đầu có mũi nhọn ngắn, gốc hình tim hay tròn, mép lá có răng cưa rất bé, mặt dưới lá nhẵn, có khi có lông ở nách gân. Quả hạch hình cầu, phủ lông tơ, màu lục hoặc vàng, đỉnh quả có mũi nhọn, hạt nhẵn, hình thấu kính, màu nâu.
Hoa tháng 2 – 3, thường ra lá trước khi nở hoa, Quả chín vào tháng 3, tháng 4. Quả mơ chín sau khi hái được chế biến thành mơ đen (ô mai) hay thành mơ trắng (bạch mai).
Đông y gọi quả mơ là mai tử, có vị chua, tính bình, không độc, đi vào các kinh can, tỳ, phế, đại tràng. Trong thịt quả mơ có nhiều loại vitamin, đặc biệt là vitamin A và C, đường, muối khoáng, chất nhầy, có chất sinh tân chỉ khát. Thông thường bà con lấy quả mơ chín làm siro để uống, nước mơ giàu sinh tố C tự nhiên (65 – 100 mg/100 ml dịch quả) và các yếu tố vi lượng, sinh tố khác như: A, B15, axit hữu cơ tự nhiên. Dễ chế biến, dễ tìm, giá rẻ, lại không dùng chất phụ gia hóa học. Nước mơ vừa thơm ngon vừa đảm bảo an toàn dinh dưỡng có tác dụng rất tốt trong mùa nắng nóng, làm dịu cơn khát, mơ muối cân bằng sự thẩm thu giữa tế bào và máu, kích thích tiêu hóa.
Một số bài thuốc thường dùng:
Bài 1: Chữa ho lâu ngày, ho có đờm: Dùng ô mai nhục (sao qua), anh túc xác (bỏ gân, sao mật). Hai vị bằng nhau, tán nhỏ, lúc gần đi ngủ uống 7 – 8g với mật ong. Ngoài ra giữ ấm vùng cổ, tránh nằm thẳng quạt, sau mỗi bữa ăn xúc họng bằng nước muối pha loãng. Hoặc có thể lấy bạch mai 20g, trần bì 10, hoàng kỳ 20g, cát cánh 10g, mạch môn 10g, cam thảo 5g. Tất cả cho vào ấm đổ 3 bát nước sắc còn 1 bát, chia 2 lần uống trong ngày. Dùng liền 5 ngày.
Bài 2: Chữa đại tiện lỏng do tỳ hư: Bạch mai, bạch truật, kha tử, đảng sâm, mỗi loại 10g. Tất cả cho vào ấm, đổ 700ml nước, sắc nhỏ lửa còn 200ml nước, chia 2 lần uống trong ngày. Dùng liền 5 ngày.
Bài 3: Chữa ra mồ hôi trộm: Bạch mai, đương quy, hoàng kỳ, ma hoàng căn mỗi vị 10g, tất cả cho vào ấm đổ 800ml nước sắc nhỏ lửa còn 250ml, chia 3 lần uống trong ngày. Dùng 10 ngày.
Bài 4: Hỗ trợ điều trị đái tháo đường: Bạch mai, ngũ vị tử, thục địa, hoài sơn, đan phiến. Mỗi loại 10g, nhục quế 2g. Tất cả cho vào ấm đổ 700ml nước, sắc còn 300ml uống.
– Nước mơ: Vào mùa mơ chín chọn những quả to đều, tươi mập, chín vàng, sờ còn cứng tay, đem về rửa sạch, để ráo nước. Sau đó cứ 1 kg mơ thì dùng 1 kg đường, trộn đều với một thìa canh muối ăn tinh thể (để tăng cường bổ sung lượng muối mất đi do nắng nóng). Sau đó, cho mơ vào bình thủy tinh miệng rộng, có nắp kín, cứ một lượt mơ lại rắc phủ một lượt đường đã phối chế muối. Ngâm trong vài ba tháng, mơ sẽ chuyển thành màu nâu nhạt, đường tan hết, sánh như mật ong với đủ hương vị ngọt thơm, chua đắng đặc trưng của quả mơ. Khi pha nước giải khát, chỉ cần hòa vài thìa si-rô mơ này vào một cốc nước đun sôi để nguội, thêm chút đường và ít nước đá.
– Rượu mơ: Mơ chín rửa sạch, để ráo nước, cho vào bình kín, cứ 1 kg mơ cho một lít rượu 50 độ, ngâm khoảng một tháng trở lên. Rượu mơ có tác dụng giúp ăn ngon, giải khát, ngày uống 30 – 60ml pha với nước.
Thạc sĩ Nguyễn Sơn