Dễ nhầm với bụng ngoại khoa
Ngoài vi khuẩn lao người còn có vi khuẩn lao bò, vi khuẩn lao không điển hình ít gặp là thủ phạm gây bệnh lao màng bụng. Các triệu chứng toàn thân của lao màng bụng tùy theo tiến triển và giai đoạn. Tuy nhiên, cũng như các bệnh lao khác, bệnh nhân lao màng bụng cũng có hội chứng nhiễm khuẩn, nhiễm độc với dấu hiệu sốt, thường là sốt nhẹ về chiều, cũng có thể sốt tới 39-400 C. Nhưng do vi khuẩn gây tổn thương ở màng bụng nên bệnh nhân còn bị đau bụng, thường đau âm ỉ nhưng cũng có lúc đau từng cơn, kèm theo buồn nôn, tiêu chảy hoặc táo bón; bụng trướng, to dần do trong ổ bụng có dịch.
Ở giai đoạn xơ dính thì bụng lõm lòng thuyền; hoặc bụng tròn và rắn như một quả bóng do xơ co kéo (nhiều trường hợp xơ co kéo dẫn tới tắc ruột).
Những triệu chứng kể trên rất dễ nhầm với các bệnh khác trong ổ bụng như viêm ruột thừa, tắc ruột, viêm màng bụng cấp không do lao, ung thư màng bụng… nên nhiều trường hợp nghi ngờ bụng ngoại khoa, bệnh nhân vẫn phải làm các xét nghiệm lao loại trừ là vì thế.
 Các vị trí lao màng bụng hay gặp ở nữ giới. |
Phụ nữ phải cẩn thận với bệnh lao màng bụng
Ai cũng có thể mắc lao màng bụng nhưng hay gặp hơn cả là độ tuổi dưới 40, đặc biệt nhiều là ở độ tuổi từ 20-30 tuổi. Bệnh lao màng bụng “ưu ái” phụ nữ hơn nam giới, vì theo thống kê, bệnh nhân nữ chiếm 75- 90%. Có 4 con đường đưa vi khuẩn lao vào màng bụng. Một là từ hạch mạc treo bị lao khiến vi khuẩn lao lan tràn theo đường bạch huyết hoặc đường tiếp cận tới màng bụng. Hai là từ lao hồi manh tràng hoặc lao ruột non, lan tràn qua thành ruột tới màng bụng. Ba là lan tràn bằng đường máu từ các tổn thương lao ở xa. Và đặc biệt, con đường thứ tư là do vi khuẩn lan tràn từ ống Fallop bị lao tới màng bụng, điều này giải thích tại sao tỷ lệ nhiễm lao màng bụng ở nữ giới lại cao hơn. Điều đáng nói ở đây là nếu không cẩn thận để nhiễm bệnh, nhất là đang ở trong độ tuổi sinh sản, chị em bị lao màng bụng sẽ gặp nhiều nguy cơ đối với việc mang thai, sinh con, từ đó ảnh hưởng lâu dài tới hạnh phúc sau này.
Các thể lao màng bụng
Biểu hiện lâm sàng của lao màng bụng rất đa dạng và phong phú. Tùy theo vị trí của tổn thương lao, có lao màng bụng lan tỏa, lao màng bụng khu trú. Theo cơ địa và tuổi mà có lao màng bụng người già, trẻ em, lao màng bụng ở người nghiện rượu… Và theo cơ chế lan tràn của vi khuẩn: đường máu, bạch huyết, đường kế cận, tùy thuộc vào độc lực và số lượng của vi khuẩn lao cũng như tình trạng phản ứng của cơ thể người bệnh mà trên lâm sàng có các thể lao màng bụng cấp tính, bán cấp và mạn tính. Do bệnh lao màng bụng ở thể cấp tính và bán cấp tính biểu hiện lâm sàng thường rất mờ nhạt, nên hầu hết bệnh nhân không nhận ra, chỉ khi bệnh đã thành mạn tính với những triệu chứng điển hình, rầm rộ hơn thì mới đi khám và điều trị.
Ða số các bệnh nhân bị lao màng bụng là trẻ tuổi. Những người nghiện rượu nặng, suy giảm miễn dịch, làm việc quá sức nhất là trong điều kiện thiếu vệ sinh, thiếu ăn nhất là thiếu đạm và vitamin dễ mắc bệnh hơn.
Trong thể lao màng bụng mạn tính sẽ chia thành 3 thể: cổ trướng, loét bã đậu, xơ dính.
Thể cổ trướng: Biểu hiện đầu tiên là sốt nhẹ 37- 38oC kéo dài, thường từ chiều và đêm, nhưng có thể sốt cao 39-40oC hoặc bệnh nhân không nhận ra là có sốt. Bệnh nhân thường ăn uống kém, chán ăn, đầy bụng, khó tiêu, mệt mỏi, ra mồ hôi trộm, gầy sút. Đau bụng âm ỉ kéo dài hoặc đau từng cơn với vị trí đau không rõ ràng, bụng trướng, rối loạn tiêu hóa (đại tiện phân táo lỏng thất thường). Bụng to dần lên thường ở mức độ vừa, cảm giác tức nặng. Bụng bè ngang, rốn lồi ở tư thế nằm. Khi bệnh nhân ngồi hoặc đứng, bụng sệ và lồi ra phía trước. Da bụng căng, nhẵn bóng, trắng như sáp nến. Khi thăm khám có thể thấy những mảng chắc, rải rác khắp bụng.
Ngoài ra có thể có hạch mềm, di động, không đau ở dọc cơ ức đòn chũm (nếu có hạch thì cần phải kiểm tra xem có lao hạch phối hợp không), cũng có thể có tràn dịch màng phổi hoặc màng tim phối hợp. Vì thế, khi có cổ trướng, phải thăm khám lâm sàng toàn diện để phát hiện tổn thương lao ở các nơi khác để xem có bị lao đa màng: màng bụng, màng phổi, màng tim (điều trị lao đa màng khó khăn, tiên lượng xấu).
Lao màng bụng thể cổ trướng là thể nhẹ, nếu được điều trị sớm, đúng phác đồ thì đa số diễn biến và tiên lượng tốt. Nếu không được điều trị tốt thì sẽ chuyển nhanh sang thể bã đậu hoá hoặc xơ dính hóa.
Ða số các bệnh nhân bị lao màng bụng là trẻ tuổi. Những người nghiện rượu nặng, suy giảm miễn dịch, làm việc quá sức nhất là trong điều kiện thiếu vệ sinh, thiếu ăn nhất là thiếu đạm và vitamin dễ mắc bệnh hơn. Trong giai đoạn sớm, bệnh khó phát hiện vì triệu chứng lâm sàng mờ nhạt, nghèo nàn, còn ở giai đoạn cuối là những biểu hiện lâm sàng rất phong phú do bệnh đã làm tổn thương các cơ quan khác. Nếu không điều trị kịp thời, bệnh sẽ tiến triển phức tạp. Nhưng nếu phát hiện bệnh sớm và dùng thuốc chống lao theo đúng chỉ định của bác sĩ… sẽ có tiên lượng tốt.
BS. Trần Hạnh Hoa
